O Βέλγος ιστορικός τέχνης και παράγοντας του πολιτισμού πιστεύει ότι το μουσείο είναι πιο δημοκρατικό από το κοινοβούλιο.
Αν υπάρχει κάποιος του οποίου η άποψη είναι βαρύνουσα σε σχέση με τη λειτουργία ενός Μουσείου αυτός είναι ο Κρις Ντέρκον. Ο Βέλγος ιστορικός τέχνης είναι μια σημαντική φυσιογνωμία στον σύγχρονο καλλιτεχνικό κόσμο με τη φήμη που του έδωσε η διεύθυνση μιας από τις σημαντικότερες πινακοθήκες σύγχρονης τέχνης στον κόσμο, της Tate Modern. Ο Ντέρκον διεύρυνε τον διάλογο και τις οπτικές αντιλήψεις της Πινακοθήκης στη νότια όχθη του Τάμεση γι’ αυτό και η απόφασή του όχι μόνο να αφήσει μια θέση που θα ζήλευε κάθε ιστορικός τέχνης στον κόσμο, αλλά να μετακινηθεί στον κόσμο του θεάματος, προκάλεσε αίσθηση. Από το 2017 αναλαμβάνει διοικητικό πόστο στην Volksbühne, τη «Λαϊκή Σκηνή» του Βερολίνου, έναν από τους μεγαλύτερους θεατρικούς οργανισμούς στη Γερμανία. Ο Ντέρκον βρέθηκε για πρώτη φορά στο νησί στο πλαίσιο διάλεξης με θέμα «Future Museum» που διοργάνωσε το Ίδρυμα ARTos. Κι αισθάνθηκε αμέσως σαν το ψάρι στο νερό, αφού βρήκε άκρως ερεθιστική την προοπτική της δημιουργίας ενός νέου Κυπριακού Μουσείου κι έχει πολλά να εισηγηθεί σε όσους τρέχουν τη μεγάλη αυτή πρόκληση για τα πολιτιστικά μας πράγματα.
«Αυτό που βρίσκω απίστευτα ενδιαφέρον είναι ότι με έναν υπερπλήρη τρόπο η Κύπρος την εποχή αυτή συμπυκνώνει σχεδόν όλα τα προβλήματα που συναντούμε σήμερα στη λεγόμενη Μεγάλη Ευρώπη. Αποτελεί έναν υβριδικό χώρο σε όρους κουλτούρας και βρίσκεται κοντά στην Εγγύς Ανατολή. Πάντα, όμως, συνδέεται πολιτικά και πολιτισμικά με την Ευρώπη, με την Ελλάδα, με τη Βρετανία της αποικιοκρατίας, αλλά και μ’ έναν παράξενο τρόπο και με την Τουρκία.
» Αισθάνομαι πολύ περισσότερο ότι βρίσκομαι στην Εγγύς Ανατολή παρά στην Ευρώπη ή την Ελλάδα. Έχει ακόμη να κάνει με την παρουσία 30 χιλιάδων μεταναστών, που δεν είναι λίγοι άνθρωποι, έχει να κάνει με την παρουσία Ρώσων. Θεωρώ ότι στην Κύπρο ταιριάζει η ρήση του Σάμιουελ Μπέκετ: ‘Προσπάθησες, απέτυχες. Άνευ σημασίας. Να προσπαθήσεις ξανά. Να αποτύχεις ξανά. Να αποτύχεις καλύτερα’. Αυτό αντιπροσωπεύει κατά πολύ και τη δική μου μετάβαση, τη δική μου υβριδικότητα με το να πάω από ένα μουσείο τέχνης σ’ ένα χώρο που αποκαλώ ‘θέατρο λόγου’.
» Ήρθα εδώ σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι άρχισαν να φαντάζονται τι είδος μουσείου χρειάζονται, ποια μορφή αρχιτεκτονικής αντίληψης χρειάζονται για έναν νέο τύπο αρχαιολογικού μουσείου. Θα έλεγα ότι ίσως είναι και θετικό το γεγονός ότι στην Κύπρο υπάρχει κι ένα ζήτημα για το Μουσείο του Παρόντος ή και του Παρελθόντος. Αυτό το είδος απουσίας ενδεχομένως να δημιουργεί και μια εκπληκτική πρόκληση για το μέλλον. Πάντοτε αναφερόμαστε στο ‘σύγχρονο’ και τη ‘σύγχρονη τέχνη’ κι έχω την εντύπωση ότι σήμερα ζούμε μόνο σε έναν σύγχρονο κόσμο. Αλλά το ‘σύγχρονο’ δεν είναι λύση όταν πρέπει π.χ. να καταπιαστούμε με τους μοντερνιστές του παρελθόντος, ή με μια ιδέα σχετικά με το μέλλον. Μια ιδέα για το μέλλον μπορεί να είναι ταυτόχρονα πρακτική και θεωρητική. Δεν θεωρώ την απουσία ενός κτηριολογικά επαρκούς μουσείου ως μεγάλο ζήτημα, εξαιτίας του γεγονότος ότι όταν το παρόν είναι τόσο απόν μπορείς να το αντιπαραβάλλεις πιο άνετα με το μέλλον.
» Αυτό που εισηγούμαι είναι να λάβουμε σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι η Κύπρος είναι ένα ένας κοινός τόπος. Η μόνη δημόσια πλατεία αυτή τη στιγμή στη Λευκωσία είναι παραδόξως στον βορρά, στην άλλη πλευρά της πόλης. Ετοιμάζεται βέβαια μια νέα δημόσια πλατεία. Αυτή η ιδέα του να επανασχεδιάσεις τον δημόσιο χώρο, να επανεφεύρεις ένα κοινό τόπο είναι σημαντική. Προσπαθήστε να εργαστείτε πάνω στο γεγονός ότι υπάρχει παντελής απουσία παρόντος. Προσπαθήστε να βρείτε μια λύση που να σχετίζεται με την αρχιτεκτονική αντίληψη του δημόσιου χώρου και του κοινού τόπου, την αρχιτεκτονική αντίληψη της υβριδικότητας. Είναι σημαντικό να επινοηθεί στην αντίληψη, την οργάνωση, το πρόγραμμα, την αρχιτεκτονική του μουσείου αυτή η επανασύνδεση του αποπροσανατολισμού που προκύπτει από το ερώτημα ‘(θέλουμε να) είμαστε μέρος της Εγγύς Ανατολής ή όχι;’
» Το πιο σημαντικό πράγμα είναι η ποιότητα της αρχαιολογικής συλλογής του μουσείου, το γεγονός ότι αυτά είναι παγκόσμια έργα τέχνης. Προέρχονται από μεγάλους δημιουργούς και συγκρίνονται με έργα που συναντάμε στην Αθήνα ή το Κάιρο. Διαθέτετε αρχαιολογικά αντικείμενα που είναι κοινά αγαθά, εργαλεία πολιτισμικής ανταλλαγής. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σ’ ένα νέο τύπο εκθεσιακής φιλοσοφίας, όπου μπορείς να θέτεις ερωτήματα όχι για το πώς ξεθάβεις αρχαιολογικά αντικείμενα αλλά για το πώς ‘σκάβεις’. Το να πηγαίνεις βαθύτερα σημαίνει να μπορείς να επανασυνδέσεις αυτά τα αντικείμενα με την καθημερινή ζωή, αλλά και με το μέλλον. Ενδεικτικά μπορώ να αναφέρω την περίπτωση αυτού που έχει επικρατήσει να λέγεται αφροφουτουρισμός. Σε παραδοσιακές κοινωνίες στην Αφρική όπως το Μάλι και η Ακτή Ελεφαντοστού υπάρχουν καλλιτέχνες αυτή τη στιγμή που επιχειρούν να προωθήσουν ιδέες επιστημονικής φαντασίας. Η επιστημονική φαντασία θα μπορούσε να είναι ενδιαφέρουσα κι εδώ στην Κύπρο επειδή μια άλλη πρόκληση για το νέο μουσείο μπορεί να είναι και η σύνδεση του προγράμματος με την ψηφιακή αρχιτεκτονική».
Όχι σε μουσείο- μπλοκμπάστερ
«Μου αρέσει να εντοπίζω δυνατότητες και προκλήσεις σε πράγματα που με την πρώτη ματιά μοιάζουν να είναι πρόβλημα. Είναι πολύ ενδιαφέρον να παίρνεις ένα πρόβλημα και να το μεταστρέφεις σε κάτι άλλο. Θεωρώ λοιπόν ότι η Κριτική Επιτροπή του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού θα πρέπει να είναι πολύ τολμηρή και ριψοκίνδυνη. Ο Ηλίας Ζέγγελης και ο Πίτερ Κουκ που είναι στην Επιτροπή συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο διορατικών στοχαστών της αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του ‘60 και του ‘70. Ο μέντοράς μου, Ρεμ Κούλχας, από τους πιο σημαντικούς αρχιτέκτονες στον κόσμο, είχε ως μέντορες τον Ζέγγελη και τον Κουκ. Συνεπώς, αναμένω από αυτούς να αναζητήσουν έναν νέο τύπο αρχιτεκτονικών προγραμμάτων κι έναν νέο τύπο αρχιτεκτονικής σωματικότητας.
» Το νέο μουσείο έχει πολλές ευκαιρίες εδώ στην Κύπρο. Καταρχήν, τοποθετείται στο χώρο ενός πρώην νοσοκομείου. Το μουσείο ΕΙΝΑΙ μορφή θεραπείας: άλλωστε η λέξη επιμελητής (curator) προέρχεται από το λατινικό curare, δηλαδή ‘φροντίζω’. Όχι μόνο τον εαυτό μου αλλά και τους άλλους. Είναι επίσης έκφραση του Δήμου. Είναι ακόμη πιο σημαντικό για μια πόλη όπως η Λευκωσία όπου συμβαίνουν παράξενα πράγματα, όπως η διαίρεση μεταξύ δύο πολιτισμών. Κυριαρχεί το κοινό αίσθημα της αδικίας και η αίσθηση του παιχνιδιού. Η ψηφιακή αρχιτεκτονική συγκρούεται σ’ αυτή την πόλη με μια αταβιστική έκφραση πολιτικής ανωμαλίας και αποκλεισμού, μια πόλη γεμάτη διχοτομήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει την επιστημονική φαντασία. Και η πόλη αυτή προτίθεται να δημιουργήσει νέο αρχαιολογικό μουσείο; Ουάου! Αυτό είναι μια μεγάλη ευκαιρία για το μέλλον.
» Το νέο Μουσείο δεν χρειάζεται να είναι μπλοκμπάστερ. Στις μέρες μας αρκεί ένα ενδιαφέρον πρόγραμμα εκθέσεων. Και μια μικρή έκθεση μπορεί να αποδειχτεί μπλοκμπάστερ. Κι αντίθετα μια τεράστια και φιλόδοξη έκθεση να αποδειχτεί καταστροφική, οικονομικά αλλά ως προς την προσέλευση. Είναι διαφορετικό πράγμα το μέγεθος και διαφορετικό η κλίμακα. Εμένα μ’ ενδιαφέρει η κλίμακα, που πάντοτε σχετίζεται με τον άνθρωπο. Νομίζω ότι σήμερα υποφέρουμε από τη θεαματικότητα της τέχνης, υποφέρουμε από τη θεατρικοποίηση της τέχνης. Και υποφέρουμε από το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής δεν είναι απλώς πολύ θεαματικό και θεατρικό αλλά είναι και «δήθεν», φτηνές απομιμήσεις της κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας της επιστήμης. Αυτό που η τέχνη πρέπει να μάθει ξανά είναι να δημιουργεί τον δικό της πολιτισμικό χώρο».
Πρώτιστα για τους ντόπιους
«Να είναι πρώτιστα ένα αρχαιολογικό μουσείο που απευθύνεται στους ντόπιους και τις νεότερες γενιές. Να μην κάνει το λάθος, όπως σε άλλες χώρες, να απευθύνεται στους τουρίστες που ούτως ή άλλως είναι όμηροι οργανισμών που τους θέλουν να καταναλώνουν. Σας εξορκίζω, μη νομίζετε ότι το μουσείο θα λύσει προβλήματα σε σχέση με τον τουρισμό. Προέχουν οι μόνιμοι κάτοικοι και εννοείται ότι Βρετανοί και Ρώσοι είναι καλοδεχούμενοι.
» Πιστεύω στην ‘προπαγάνδα’, στο να θέτω κάτι δημόσια και να το προωθώ όταν πιστεύω ότι μπορεί να λειτουργήσει. Γι’ αυτό άλλωστε μιλώ αυτή τη στιγμή σε σας, γι’ αυτό κάνω διαλέξεις και δίνω συνεντεύξεις. Ο άλλος δρόμος είναι να επαναπαυθείς στην ιδέα ότι δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα. Στο τέλος της ημέρας, μιλάμε για μια συλλογή που δεν βρίσκεται μόνο στην Κύπρο. Αριστουργήματα της κυπριακής αρχαιολογίας βρίσκονται σήμερα στη Νέα Υόρκη, το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Στοκχόλμη. Το νέο Μουσείο θα μπορούσε να εφεύρει τρόπους να ‘επαναφέρει’ τα εκθέματα αυτά στην Κύπρο, με διαφορετικό τρόπο, χωρίς απαραίτητα να επιστρέψουν πίσω.
Το μουσείο του μέλλοντος
» Οι περικοπές στους κρατικούς προϋπολογισμούς για τον πολιτισμό είναι αληθινό πρόβλημα επειδή οι πολιτικοί πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν ότι η τέχνη και ο πολιτισμός αποτελούν μέρος της οικονομικής αλλαγής. Ένας άλλος τρόπος δημιουργίας οικονομίας και εξερεύνησης της οικονομίας, ένας τρόπος να δημιουργείς οικονομικό κέρδος. Αφενός, η τέχνη, η καλλιτεχνική εμπειρία γίνεται όλο και πιο σημαντική. Αφετέρου, τα μουσεία και ο πολιτισμός είναι μια σημαντική έκφραση του Δήμου. Συχνά είναι πιο σημαντική έκφραση του δήμου απ’ ότι η πολιτική αντιπροσώπευση. Σ’ ένα μουσείο μπορούμε να δούμε πολύ περισσότερες διαφορετικές απόψεις και οπτικές γωνίες απ’ ότι μπορούμε να δούμε ποτέ μέσα στο κοινοβούλιο. Και δεν μιλάω καν για μη δημοκρατικά κράτη. Ακόμη και στα δημοκρατικά κράτη τα μουσεία είναι πιο δημοκρατικά από το κράτος.
» Από την εμπειρία της Tate Modern και ειδικά του MoMA που έχει το πιο επιτυχημένο ιστοχώρο μουσείου, μάθαμε ότι όσο πιο επιτυχημένος είσαι online τόσο περισσότερο κοινό σε επισκέπτεται. Οι άνθρωποι έμαθαν ότι το συνεχές πάρε- δώσε πληροφορίας δεν είναι το ίδιο με την αφήγηση, με το να είσαι σε ένα τόπο όπου έρχεσαι σε επαφή με την ετερότητα και την παραδοξότητα. Το μουσείο είναι ένα μέρος για συναντήσεις. Ο ψηφιακός κόσμος και το Google δεν είναι. Συνηθίζω να λέω ότι το μουσείο θέτει ερωτήματα που το Google δεν θα είναι ποτέ σε θέση να απαντήσει. Για παράδειγμα αν πληκτρολογήσεις την ερώτηση ‘γιατί μίσησα τον Φράνσις Μπέικον πριν δέκα χρόνια και γιατί τώρα μου αρέσει;’ δεν μπορεί να σου την απαντήσει. Το μουσείο θα μπορούσε. Για μένα το πιο σημαντικό μέρος σ’ ένα μουσείο είναι το διάστημα μεταξύ δύο εκθεμάτων. Αυτό που προκύπτει από το διάλογο ανάμεσα σε δύο έργα που βρίσκονται στο ίδιο δωμάτιο. Σ’ αυτό τον ενδιάμεσο χώρο τα ψηφιακά εργαλεία δεν έχουν πολλά να προτείνουν. Πιστεύω πολύ στις ψηφιακές τεχνολογίες, στην ψηφιακή αρχιτεκτονική ενός μουσείου και δεν εννοώ μόνο την ψηφιοποίηση της συλλογής.
» Το μουσείο του μέλλοντος θα γίνει o δημόσιος χώρος της υπεροχής, όπου θα μπορείς να έχεις συναναστροφές που δεν μπορείς να έχεις σε άλλους χώρους. Αν συλλάβουμε την ιδέα ενός μουσείου ως σωματική και ψυχολογική δομή, ως ένα χώρο για συναναστροφές, για διάλογο με αντικείμενα και άλλους ανθρώπους, θα συναντήσουμε το όραμα ενός επιτυχημένου δημόσιου χώρου στο μέλλον. Η Tate Modern είναι σήμερα το πιο επιτυχημένο μουσείο σύγχρονης τέχνης, αλλά είναι και γενικά ο πιο επιτυχημένος δημόσιος χώρος στο Λονδίνο.
Βερολίνο: Η πόλη του μέλλοντος
«Εξακολουθώ να έχω το ένα πόδι στο Λονδίνο και τέσσερα πόδια στο Βερολίνο. Κι αυτό γιατί το Βερολίνο, καλώς εχόντων των πραγμάτων, δεν θα κάνει το ίδιο λάθος σε όρους δημιουργίας αστικότητας για το μέλλον, με την πολυτέλεια του Παρισιού των αρχών του προηγούμενου αιώνα, με τον νεοφιλελευθερισμό που εκφράζει η οργάνωση και η αρχιτεκτονική του Σίτι του Λονδίνου, με τη Βαρκελώνη που πλημμύρισε τουρίστες ή τη Νέα Υόρκη. Το Βερολίνο προτείνει μια νέα, πλήρη μορφή ετερότητας. Από την πλευρά μου, επιθυμώ να μετακινηθώ από ένα μουσείο αντικειμένων σε ένα «θέατρο λόγου», που είναι μια έκφραση της Πολιτείας, του Δήμου. Πιστεύω ότι το αυτό είναι το Μέσο του μέλλοντος. Το Βερολίνο είναι ίσως η πόλη του μέλλοντος αν καταφέρει να βγάλει άκρη με όλες αυτές τις διαφορετικές καταστάσεις».
Φιλgood, 2.10.2016
