Φυλλομέτρησα αυτές τις μέρες ένα πολύτιμο έργο πατρίδας που φέρει τον τιμητικό και απλοϊκό τίτλο: «Ο Κόσμος, τα Σπίτια, και η Γη της Κύπρου 1881-1973», έκδοση του 2022.
Η τιτάνια αυτή μελέτη ανήκει στον κύριο Λουκά Παρτασίδη γέννημα και θρέμμα Κάτω Δικώμου, κάτοικου της οδού Παναγίας 10 στον Τράχωνα από το 1951 μέχρι το 1973, και από το 1974 κάτοικος Έγκωμης, περιχώρου της κραταιάς και χιλιόχρονης πρωτεύουσας. Δυο φορές πρόσφυγας, αναπνέει και εκείνος με την ελπίδα που έχουμε σχεδόν όλοι στο βάθος της ψυχής μας, τούτο το κακό που ζήσαμε και ζούμε να τελειώσει σύντομα.
Για τους περισσότερους Κύπριους του σήμερα τούτες οι τρεις λέξεις, «ο Κόσμος, το Σπίτι, η Γη», είναι ασήμαντες άνευ ουσίας και περιεχομένου. Με αυτές ασχολούνται κυρίως ρομαντικοί ποιητές και ηλικιωμένοι πεζογράφοι, σαλταρισμένοι γλύπτες, φωτογράφοι, και ζωγράφοι και ολίγοι αιθεροβάμονες πολίτες, πλην όμως όχι οπλίτες, όπως επισημαίνει ο Ζουράρις.
Τι έγινε ο κόσμος μας; Αρκεί να ακούσετε ειδήσεις ή να δείτε ένα σαββατιάτικο βραδάκι τις εκπομπές του κρατικού μας καναλιού. Τα τρία γράμματα που μας ταλανίζουν τις τελευταίες μέρες θέλουν ανατροπές και εκτροπές για να γίνουν πραγματικά η ζώσα ιστορία μας! Που πήγαν οι αρετές που κάποια στιγμή εντυπωσίαζαν; Πόσο αγρίεψαν όλα! Ποιος κλέβει ένα εθνογραφικό μουσείο; Ποιος πετάει έπιπλα και αδέσποτα σε δάση και κοιλάδες, αλλά φυλάει αρκούδες σε υποστατικό πόλης; Πόσο εξωφρενικές διαστάσεις πήραν τα σπίτια, οι δρόμοι [σκέφτομαι την πανέμορφη κοιλάδα ανάμεσα Πάφο και Πόλη Χρυσοχούς], πόσες μαρίνες μια σταλιά τόπος που δεν έχει ναυτικό τουρισμό; Πόση καταστροφή γης και ακατονόμαστες πλατείες δήθεν της Ελευθερίας!
Αλήθεια, μπορεί ένα νιόπαντρο ζευγάρι ν’ αποκτήσει σπίτι το 2023; Και εκείνα τα σπίτια τα παλιά με τα παράθυρα που χάσκουν; Και εκείνες οι ζωές που τα έκτισαν με κόπο, σήμερα πεταξούμενες σε συνοικισμούς με σκουριασμένους τενεκέδες με φούλια για αυλή, αυτοί που αυλή τους ήταν η απεραντοσύνη του πελάγου! Γιατί τότε ένα σπίτι για να λογάται σπίτι είχε φούλια, γιασεμιά, δάλιες και χρυσάνθεμα στα ξωπόρτια.
Και η γη της Κύπρου, της χαρουπιάς και της ελιάς; Τα περβόλια, οι αγροί, οι καφκάλες, τα λαούμια, οι πεδιάδες, τα κεφαλόβρυσα, οι ποταμοί; Τι απέγινε η γη της Κύπρου, ποιος την καταράστηκε για να είναι αόρατη και άκληρη;
Ο πρόσφυγας Λουκάς Παρτασίδης από το Δίκωμο της Κερύνειας δεν τα πήρε από το κράτος, ουδείς γύρισε να τον στηρίξει σε τούτο τον μισό αιώνα, δεν είχε προφανώς κουμπάρους με όνομα και αξίωμα κομματικό, και για να κατευνάσει τον πόνο και την απελπισία του, αλλά κυρίως για ν’ αφήσει γραμμένα τα αριθμητικά δεδομένα του τόπου που δε σηκώνουν αμφισβήτηση ή και αλλοίωση, εδώ και τέσσερα χρόνια αντέγραψε με το χέρι (γιατί δεν υπάρχουν σε ηλεκτρονική μορφή) 50,000 αριθμούς από τα αρχεία του κράτους. Κατάγραψε τον πληθυσμό, τα σπίτια, τη γη και τις χρήσεις της για όλα τα χωριά και τις πόλεις της Κύπρου, τα αγροκτήματα και τα μοναστήρια για την περίοδο 1881-1973.
Δεν έβαλε κάποια προσωπικότητα, ως είθισται, να προλογίσει το βιβλίο του. Υπάρχει στην αρχή μια σελίδα κενή για να γράψει το δικό του κείμενο όταν και εφ’ όσον βρεθεί ο τελευταίος αγνοούμενος.
Πρόκειται για ατέλειωτους καταλόγους με αριθμούς για κάθε πόλη και χωριό όλου του νησιού και τους κατοίκους τους, μπλε για ΕΚ κόκκινο για ΤΚ, πόσα σπίτια ήταν κατοικημένα, πόσα ακατοίκητα και κυρίως, τη χρήση της γης. Πόσες σκάλες για αμπέλια, πόσες για γεωργία, πόσα περβόλια, ποια στους ΕΚ ποια στους ΤΚ. Πόσες ρίζες ελιές, πόσες τερατσιές και άλλα δέντρα και σε ποιους ανήκαν…
Σημασία δεν έχει πόσες ρίζες από τερατσιές και ελιές είχε η Κερύνεια ή η Λύση ή η Τυλληρία πριν τον πόλεμο του 1974. Φτάνει που έχουν καταγραφεί και περνούν σε ένα άλλο σημαντικό κεφάλαιο που λέγεται ιστορία. Ο μελλοντικός ερευνητής θα βρει εκείνους τους καθοριστικούς αριθμούς που θα κατευθύνουν τη μελέτη του και θα φωτίσουν και άλλους τομείς, σίγουρα την οικονομία και την ευημερία, τη γεωργία, τις καλλιέργειες, τις οικοδομές και τόσα άλλα που ένας απλός αριθμός εμπεριέχει. Ένα πολύτιμο αρχείο και αναγκαίο εγχειρίδιο εργασίας για οποιονδήποτε ασχολείται με την ιστορία του τόπου.
Απαραίτητο εγχειρίδιο εργασίας και προσκέφαλο για όλους που λαμβάνουν αποφάσεις, όλες τις κυβερνήσεις, όλους τους πολιτικούς που εδώ και 50 χρόνια παίζουν το Κυπριακό στο χρηματιστήριο των αξιών του κέρδους. Για όλους που μας έφεραν εδώ, που συμμάχησαν με τον μακροχρόνιο, τα κενά συνθήματα, την αποξένωση των ΤΚ, και κυρίως για αυτούς που πλούτισαν ποικιλοτρόπως και ξεδιάντροπα με τον πόνο και τα βάσανα όλων των προσφύγων.
Σήμερα, από τον Άγιο Ιλαρίωνα το μάτι βλέπει την απάνθρωπα βιασμένη Κερύνεια να ξεκινά από τη Βασίλεια και τον Βαβυλά και να καταλήγει στην Ακανθού! Όμοια συμπεριφορά στην Πάφο του χτες και στην Πάφο του σήμερα, στη Λεμεσό χτες και στη Λεμεσό του σήμερα. Δεν θα μιλήσω για την Αγία Νάπα του Σεφέρη, το μοναστήρι, τα μακρυνάρκα του Παραλιμνιού, το νησί του Λάντου, τον ποταμό του Λιοπετριού… για όσους θυμούνται. Αυτά ήταν ο Κόσμος, τα Σπίτια και η Γη της Κύπρου.
Ευχαριστούμε κύριε Παρτασίδη.
Ελεύθερα, 1.10.2023
