Από το Βιετνάμ στη Γάζα, στο (δήθεν άτρωτο) Ισραήλ και στο Ιράν.
Ένα κοινό χαρακτηριστικό των πολέμων της σύγχρονης εποχής είναι το εξής: Οι πολιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες δεν δίνουν μία για τους ανθρώπους, ακόμα και τους δικούς τους – και αυτό δεν αφορά μόνο την πλευρά των «κακών», όποιοι και αν είναι αυτοί. Βλέπουμε πώς αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του Ισραήλ τους Παλαιστίνιους αμάχους: Ως μια ενοχλητική λεπτομέρεια, έναν «κακό σπόρο», ζιζάνια που πρέπει να τα εξαλείψει ολοκληρωτικά από την περιοχή «της». Το ίδιο συμβαίνει και με το Ιράν – την ίδια άποψη συμμερίζεται και ο Τραμπ, με τη γνωστή του απαξίωση για ό,τι δεν είναι «αμερικανικό». Όταν καλούν τους πολίτες να εκκενώσουν την Τεχεράνη επειδή υποτίθεται ότι νοιάζονται γι’ αυτούς, πού περιμένουν να πάνε τα 10 εκατομμύρια των κατοίκων της; Πώς θα φύγουν οι άρρωστοι στα νοσοκομεία, οι ανήμποροι; Και πού θα επιστρέψουν όταν τελειώσουν όλα; Σε μια ισοπεδωμένη μη-πόλη; Μήπως σχεδιάζουν να μετατρέψουν την Τεχεράνη σε θέρετρο για πλούσιους τουρίστες, όπως τη Γάζα;
Αδιαφορούν και για τους δικούς τους ανθρώπους, τους στρατιώτες αλλά και τους πολίτες. Οι πόλεμοι δεν στερούν μόνο πολύτιμους πόρους από κάθε κοινωνικό τομέα, έχουν και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχική υγεία. Ήδη από τον Α΄ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και από τα 50 περίπου χρόνια που διήρκεσε συνολικά ο πόλεμος στην Ινδοκίνα και στο Βιετνάμ, μάθαμε καλά ότι τίποτα δεν τελειώνει με τον τελευταίο πυροβολισμό. Οι στρατιώτες κυρίως συνεχίζουν να βιώνουν τον πόλεμο εσωτερικά – είναι το λεγόμενο μετατραυματικό σύνδρομο, οι αναμνήσεις του και τα ψυχικά προβλήματα που προκαλούν. Όμως η επούλωση του τραύματος δεν αφορά μόνο το άτομο αλλά την κοινωνία: Στο πώς παρουσιάζεται ο πόλεμος, όταν συμβαίνει αλλά και μετέπειτα, στα σχολικά βιβλία, σε δημοφιλείς ταινίες και μυθιστορήματα, πώς μνημονεύεται σε επετείους, αλλά και εάν η κοινωνία, στο σύνολό της, αναγνωρίζει ή αποσιωπά τις αποτρόπαιες πράξεις και τα ψυχικά προβλήματα των στρατιωτών.
Ο πόλεμος έχει και μια ακόμα παράμετρο: Στον πόλεμο του Βιετνάμ, π.χ., οι βρόμικες λεπτομέρειες δεν ήταν μόνο οι βόμβες ναπάλμ και το ξεπάστρεμα ολόκληρων χωριών. Ένα από τα χειρότερα εγκλήματα των Αμερικανών ήταν ο λεγόμενος Agent Orange: Ο πορτοκαλής παράγοντας, όπως και ο πράσινος, ο ροζ, ο πορφυρός, ο λευκός, ο γαλάζιος, ήταν ζιζανιοκτόνα με τα οποία ψέκαζαν τη ζούγκλα για να καταστρέψουν τα φυλλώματα των δέντρων, τις ρίζες και τους θάμνους ώστε να μην μπορούν να κρύβονται οι Βιετκόνγκ, αλλά και για να δηλητηριάσουν τις ρυζοκαλλιέργειες ώστε να μην έχουν να φάνε. Η επιχείρηση Ranch Hand δεν αχρήστεψε μόνο το έδαφος αλλά προκάλεσε χιλιάδες θανάτους και αμέτρητους καρκίνους, ακόμα και σε Αμερικανούς: Μια ανάστροφη πνοή αέρα μετέτρεπε και τους ψεκαστές μέσα στο αεροπλάνο σε ψεκασμένους. Τα 80 εκατ. λίτρα εκείνων των ζιζανιοκτόνων δημιούργησαν ακραίες συγγενείς δυσπλασίες ανάμεσα στα παιδιά των παιδιών εκείνων που αντίκρισαν το φονικό ουράνιο τόξο και επέζησαν. Κάτι ανάλογο, μάλλον πολύ χειρότερο, μπορεί να συμβεί και τώρα στο Ιράν: Τι θα γίνει με τη ραδιενέργεια που πιθανότατα θα προκύψει αν πληγούν πυρηνικές εγκαταστάσεις;
Το χιλιοειπωμένο αφήγημα περί των «διαβολικών» αντιπάλων, το οποίο διαδίδουν οι μεν για τους δε και αντιστρόφως, αφήνει εκτός όλους τους απλούς ανθρώπους, τους πολίτες στο Ισραήλ και στο Ιράν σήμερα, αλλά και στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, όπως και στη Ρωσία, στην Ουκρανία και οπουδήποτε αλλού, οι οποίοι δεν ταυτίζονται με τους ηγέτες τους, που επιθυμούν απλώς να ζουν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια και ειρήνη, που δεν ενδιαφέρονται για τα πανταχού παρόντα προσχήματα, θρησκευτικά, οικονομικά, στρατιωτικά και άλλα. Αυτοί οι άνθρωποι είναι λες και δεν υπάρχουν. Στο συλλογικό ασυνείδητο επιχειρείται εντέχνως να εντυπωθεί η ιδέα ενός διαβολικού κράτους χωρίς πολίτες, ως ένας χώρος κενός όπου υπάρχουν μόνο απαγορευμένες εγκαταστάσεις, όπλα και κακοί ηγέτες, η «εξάλειψη» των οποίων θα αποστειρώσει τον ένα ή τον άλλο τόπο, λες και δεν θα υπάρξουν άλλοι να πάρουν τη θέση τους αν δεν εκλείψουν οι αιτίες. Τι λένε όλα αυτά για τον πολιτισμό μας, για την περίφημη ηθική μας;
Ένας πόλεμος σήμερα, για όσους δεν τον υφίστανται άμεσα, μπορεί να μοιάζει με βιντεοπαιχνίδι και οι εικόνες στις ειδήσεις με ταινία μυθοπλασίας – στην «καλύτερη» περίπτωση ως κάτι που συμβαίνει κάπου μακριά και δεν μας αφορά, παρά μόνο η ακρίβεια ώς έμμεση συνέπεια ή η πτώση του τουρισμού. Όσον αφορά εμάς, όμως, είναι δίπλα μας, βλέπουμε ήδη τους πυραύλους να σκάνε σαν πυροτεχνήματα στον νυχτερινό ουρανό, λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Ίσως μπορούμε κάπως πιο εύκολα από τον μέσο Αμερικανό, π.χ., να αντιληφθούμε τι σημαίνει αυτό για τις ανθρώπινες ζωές εκεί πέρα, τους ανθρώπους που είναι αμέτοχοι στις αποφάσεις των ηγετών τους αλλά πληρώνουν βαρύ τίμημα γι’ αυτές. Έχουμε χρέος να είμαστε πάντα ανυποχώρητοι απέναντι σε κάθε πόλεμο, ιδίως αφού έχουμε βιώσει ήδη έναν στον τόπο μας και γνωρίζουμε καλά τις συνέπειες. Ακόμα κι αν μπορούμε να διακρίνουμε ποιοι είναι οι «καλοί» και ποιοι οι «κακοί», δεν υπάρχουν αληθινά κερδισμένοι σε έναν πόλεμο παρά μόνο χαμένοι – εκτός από τα οικονομικά συμφέροντα, τη βιομηχανία της καταστροφής.
chrarv@philelefheros.com
MINORITY REPORT, 22.06.2025
