Όταν οι ερμηνείες υποκαθιστούν τα γεγονότα.
Παρακολουθείς τις ειδήσεις και έχεις την εντύπωση ότι πρόκειται για μυθοπλασία – μια ταινία φαντασίας, ίσως επινοημένο ριάλιτι, σε πανομοιότυπες συνέχειες σαν ένα ζοφερό σίριαλ όπου, όταν τελειώνει ένα επεισόδιο ή μία σεζόν, αυτό που ακολουθεί είναι ακόμα πιο ζοφερό. Αναρωτιέσαι τι έγιναν οι καλές ειδήσεις – υπάρχουν; Μήπως οι υπεύθυνοι για την ενημέρωσή μας τις υποβαθμίζουν; Οι κακές ειδήσεις πολλαπλασιάστηκαν τόσο ώστε δεν μένει χώρος για τις άλλες, ή μήπως πάντα έτσι ήταν αλλά σήμερα, με την αμεσότητα της πληροφόρησης, κυριαρχούν λόγω μεγαλύτερου «βάρους»; Μήπως το μεγαλύτερο αυτό βάρος τονίζεται περισσότερο από τους επαγγελματίες των ΜΜΕ στην επιδίωξή τους να κυριαρχήσουν στον ανταγωνισμό; Αλλά γιατί το ειδικό βάρος του τρόμου και των κακών μαντάτων μονοπωλεί την προτίμηση του κοινού; Μήπως το επίδικο δεν είναι αυτές καθαυτές οι ειδήσεις –τα γεγονότα– αλλά η ερμηνεία τους;
«Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στις μέρες μας;», ερωτάται ο Βούλγαρος συγγραφέαςΓκεόργκι Γκοσποντίνοφ, με αφορμή τη βράβευση του μυθιστορήματός του «Χρονοκαταφύγιο» με Booker το 2023. «Νομίζω πως οι μεγαλύτερες προκλήσεις αφορούν το γεγονός ότι πορευόμαστε σε μια εποχή όπου διαρκώς αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατό να ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου οι ερμηνείες είναι πιο δυνατές από τα γεγονότα, η αλήθεια δεν έχει σημασία και, δυστυχώς, οι λαϊκιστές είναι καλύτεροι αφηγητές απ’ τους ειδικούς και τους εμπειρογνώμονες» απαντά εκείνος (στον Γ. Πανταζόπουλο, Lifo.gr). Να ακόμα ένα στοιχείο, λοιπόν, το οποίο συνεισφέρει στον προβληματισμό μας ο οξυδερκής συγγραφέας: Η αλήθεια έρχεται σε δεύτερη μοίρα, παραμερίζεται και ξεχνιέται, κάποτε σε τέτοιο βαθμό ώστε η ερμηνεία των γεγονότων τα αντικαθιστά ως μια άλλη, νέα αλήθεια – η αλήθεια των λαϊκιστών.
Θυμάμαι μια φράση του Αμερικανού διανοητή Νόαμ Τσόμσκι που διάβασα πριν αρκετά χρόνια και με εντυπωσίασε – με αιφνιδίασε θα έλεγα: Είπε πως, αν δεν γράψει κάποιος για ορισμένα γεγονότα, είναι σαν να μην έγιναν ποτέ. Δηλαδή η Ιστορία που γνωρίζουμε, πράγματα που συνέβησαν κάποτε στο παρελθόν, είναι γνωστά σήμερα επειδή κάποιοι ενδιαφέρθηκαν να τα καταγράψουν. Ο Τσόμσκι αναφερόταν σε ορισμένα γεγονότα από αυτά που οι επαγγελματίες της πληροφόρησης αξιολογούν ως ανάξια λόγου, όχι επειδή είναι όντως τέτοια αλλά, είτε επειδή συμβαίνουν σε κάποιον ημιάγνωστο τόπο, είτε επειδή είναι άβολα για τους πολλούς, ανατρέπουν τις εδραιωμένες αντιλήψεις τους ή δεν εξυπηρετούν το κυρίαρχο πολιτικό αφήγημα. Φυσικά, η δικαιολογία είναι ότι απλώς «δεν πουλάνε».
Αν εστιάσουμε στην τρέχουσα επικαιρότητα, οι ειδήσεις που κυριαρχούν είναι κυρίως οι ακραίες υψηλές θερμοκρασίες, οι πυρκαγιές και η διαχείρισή τους από τις Αρχές. Όταν τα πράγματα δεν εξελίσσονται καλά, πάντα (συνήθως, έστω) κάποιος φταίει, κάποιοι δεν έκαναν τη δουλειά τους: Δεν υπήρχε το κατάλληλο σχέδιο, καθυστέρησαν, δεν υπήρξε συντονισμός, δεν επαρκούσαν τα απαραίτητα μέσα… Επίσης, πάντα υπάρχουν δικαιολογίες: Ο άνεμος, η δύσκολη πρόσβαση, η ανεπάρκεια μέσων (ξανά), έφταιγαν κάποιοι άλλοι… Η αντίστοιχη αντίδραση είναι, και πάλι, πάντα σχεδόν πανομοιότυπη με άλλες φορές: Ανίκανοι όλοι, να παραιτηθούν οι υπεύθυνοι, ο υπουργός, όλη η κυβέρνηση. Όμως αυτό το έχουμε ξαναζήσει, και όχι μόνο μία φορά ούτε μόνο με αφορμή τις πυρκαγιές, είναι σαν επεισόδια ή νέα σεζόν στο ίδιο ριάλιτι: «Οι ανίκανοι κυβερνώντες» – όλοι διαχρονικά, σε κάθε πράξη τους, επίσης διαχρονικά.
Ναι, συμφωνώ: Να παραιτηθούν οι υπουργοί και όλοι οι άχρηστοι, ανίκανοι ή ό,τι άλλο. Όμως οι διάδοχοί τους κάθε φορά αποδεικνύονται χειρότεροι. Πώς γίνεται αυτό; Μήπως η αλήθεια βρίσκεται αλλού και όχι στην τρέχουσα ερμηνεία των γεγονότων; Μήπως να αναλογιστούμε ότι εμείς –η πλειοψηφία– επιλέξαμε αυτούς που κατηγορούμε σήμερα, ότι στην ουσία είμαστε ένα, επομένως οι άχρηστοι είμαστε εμείς; Μήπως, εντέλει, να παραιτηθούμε από πολίτες και να ιδρύσουμε ένα «κράτος των πολιτών», χωρίς κυβερνώντες αλλά με αυτοοργάνωση, στο πρότυπο ίσως της «Άμεσης Δημοκρατίας» του Μανώλη Γλέζου; Από την άλλη, πώς θα πετύχει αυτό εφόσον οι άχρηστοι είμαστε εμείς;
chrarv@philelefheros.com
MINORITY REPORT, 03.08.2025
