Μια πραγματικότητα που εδραιώνεται ως κυρίαρχη στη ζωή μας σήμερα είναι η τεχνητή νοημοσύνη (AI). Δεν αποτελεί απλά μια φουτουριστική υπόσχεση, αλλά μια ισχυρή, παρούσα τεχνολογία που επαναπροσδιορίζει την ίδια την καθημερινότητά μας, με τόσο καταιγιστικούς ρυθμούς. Όπως όμως συμβαίνει με κάθε ισχυρό εργαλείο, από την ανακάλυψη της φωτιάς μέχρι την ανάδυση του Διαδικτύου, η AI κινείται πάνω σ’ ένα τεντωμένο σχοινί: αυτό μεταξύ της χρήσης και της κατάχρησης. Αν μπορούμε, βέβαια, να υποπτευθούμε λεπτές ισορροπίες, πλην όμως τόσο καθοριστικές σε τόσο σοβαρά ζητήματα.
Ο Βιντ Σερφ, ένας εκ των «πατέρων» του Διαδικτύου, συμμετείχε στο 12ο Heidelberg Laureate Forum, στο οποίο διατυπώθηκαν ενδιαφέρουσες θέσεις. Επεσήμανε με σαφήνεια: «Όπως στο Διαδίκτυο και σε κάθε ισχυρή τεχνολογία, έτσι και στην AI θα υπάρξει χρήση και κατάχρηση». Αυτή η παραδοχή μάς ωθεί να εγκαταλείψουμε μια μεγάλη παθογένεια που μάς προσβάλλει αθεράπευτα: τόσο τη δαιμονοποίηση όσο και την αφελή εξύμνηση της.
Η ισορροπία
Δεν μπορούμε ν’ αγνοούμε τις δυνατότητες της AI. Ο Σερφ την αντικρίζει ως «ισχυρό σύμμαχο» για «δυνατά, καλά πράγματα», εφόσον την προσεγγίσουμε ισορροπημένα… Μπορεί να επιλύσει σύνθετα προβλήματα, να επιταχύνει την επιστημονική έρευνα και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η αποφυγή της χρήσης της θα ήταν οπωσδήποτε ένα έγκλημα…
Ωστόσο, η υιοθέτησή της δεν πρέπει να γίνεται με «χαζό ή απερίσκεπτο» τρόπο. Δεν μπορεί ν’ αντικρίζεται ως ένα μαγικό ραβδί. Δεν λύνει αυτόματα όλα τα ζητήματα, ούτε αντικαθιστά την θεμελιώδη ανάγκη γι’ ανθρώπινη κρίση, ηθική και ενσυναίσθηση ή ακόμα αδυνατεί να υπεισέλθει σε βαθύτερα υπαρξιακά ζητήματα. Η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων της οδηγεί σε εξάρτηση, ενώ η ανάθεση της λήψης κρίσιμων αποφάσεων σ’ ένα «μυστηριώδες» ακόμα σύστημα, εγείρει σοβαρά ζητήματα ευθύνης.
Κριτική σκέψη
Ο κίνδυνος της κατάχρησης δεν προέρχεται μόνο από κακόβουλες ενέργειες (deepfakes, κυβερνοεπιθέσεις), αλλά και από την παθητική αποδοχή της όποιας πληροφορίας σερβίρεται. Όπως παρατηρεί ο Σερφ, οι παράγοντες κινδύνου στο Διαδίκτυο εντοπίζονται στις «άκρες», δηλαδή στις εφαρμογές. Το ίδιο ισχύει και για την AI: ο κίνδυνος ελλοχεύει στον τρόπο που επιλέγουμε να την ενσωματώσουμε και να την εμπιστευτούμε.
Η άμυνα είναι ξεκάθαρη και απαιτεί εκπαίδευση, αυτό το τόσο σημαντικό αγαθό. «Θα πρέπει να διδάξουμε τους ανθρώπους να σκέφτονται κριτικά για το τι βλέπουν και ακούν, και αυτό ν’ αποτελέσει κανονική πρακτική». Η κριτική σκέψη, η τόσο ζητούμενη και καταζητούμενη σήμερα, είναι το αντίδοτο στην αυτοματοποιημένη αλήθεια.
Τελικά, η AI είναι μια επανάσταση μ’ έναν επιταχυνόμενο ρυθμό εξέλιξης. Η πορεία της εξαρτάται, όμως, από την ωριμότητα με την οποία την αντιμετωπίζουμε. Για να μεγιστοποιήσουμε τη χρήση και να ελαχιστοποιήσουμε την κατάχρηση, πρέπει να τη δούμε ως ένα ισχυρό εργαλείο που απαιτεί, όμως, διαρκή ανθρώπινη επίβλεψη, ηθική καθοδήγηση και αδιαπραγμάτευτη κριτική ικανότητα. Είναι η εξέλιξη της γνώσης, όχι όμως η αντικατάσταση του μυαλού μας και ακόμα πιο πέρα του ίδιου του ανθρώπου.
