Θέλει κέφι και δόσιμο η παιδεία. Η ιστορία είναι μάθημα που πρέπει να προκαλεί και μαγεία και ερωτήματα. Να ακονίζει μυαλά, να τα ταξιδεύει, να τους επιτρέπει την αμφισβήτηση, όχι να τ’ αποκοιμίζει.
Συμπάσχω με μια δωδεκάχρονη που διδάσκεται Οδύσσεια. Για μένα ονειρικό και άφθαστο κείμενο που επιβάλλεται να κατανοήσουν και να αγαπήσουν. Για εκείνην απόμακρο, ίσως και ακαταλαβίστικο. Βλέπει δεξιά, βλέπει αριστερά, πεινά, διψά, αλλά προσπαθεί να συγκεντρωθεί μια και που έχει να απαντήσει σε ερωτήσεις και να βαθμολογηθεί.
Στεκόμαστε λοιπόν στους στίχους όπου η Καλυψώ λέει ξεκάθαρα στον Οδυσσέα που κάθεται σε μια σπηλιά κοντά στη θάλασσα και μιξοκλαίει: Άκου να σου πω σταμάτα τις κλάψες αφού αυτό θέλεις, φτιάξε μια σχεδία και άνεμος στη βράκα σου και αέρας στα πανιά σου και πήγαινε πίσω στην Πηνελόπη σου που τόσο πεθυμάς…
Η ερώτηση που πρέπει να απαντήσει ήταν η εξής: βρες λέξεις από το κείμενο για να χαρακτηρίσεις τον Οδυσσέα.
Από όλους τους στίχους η λέξη κλειδί είναι μόνο ο Οδυσσέας!
Τι να της πω, από που να ξεκινήσω για να τα ανατρέψω: Να της μιλήσω για τη δύναμη της Καλυψώς να απαρνηθεί τον Οδυσσέα αφού τον αγαπάει; Να τη ρωτήσω τι θα έκανε αν ήταν στη θέση της Καλυψώς; Πώς θα έκρινε την Καλυψώ; Να της ζητήσω να βρει τις διαφορές ανάμεσα στην Πηνελόπη και την Καλυψώ και να την ρωτήσω ποιαν προτιμά από τις δυο; Να της θυμίσω τους στίχους που διαβάσαμε τις προάλλες και πόσο βάναυσα μίλησε στη μητέρα του ο Τηλέμαχος και την έστειλε πάνω στα δώματα και στον αργαλειό της; Να της πω για τη δύναμη των γυναικών ή για τη αντρειοσύνη των ανδρών; Να της ζητήσω να μου εξηγήσει τι είναι δύναμη; Να την ρωτήσω αν πρέπει να κλαίει ο πολυμήχανος Οδυσσέας; Να της μιλήσω για την σχέση του Οδυσσέα με την Καλυψώ και τα διλήμματά του να μείνει και να περνά καλά μαζί της; Να της μιλήσω για την αγάπη του Οδυσσέα προς την πατρίδα του και τη γυναίκα και τον γιο του και να της εξηγήσω τι σημαίνει δίλημμα;
Ή να της πω για να ξεμπερδεύω από όλα αυτά τα ενοχλητικά ερωτήματα ότι όλα αυτά είναι θελήματα των θεών που είναι και εκείνοι άνθρωποι! Εκεί να δείτε μπέρδεμα στα μυαλά της; Ποιος θεός, αφού είναι θεός γιατί είναι άνθρωπος…και τρέχα να εξηγήσεις αν σε ερωτήσει, που δε θα σε ερωτήσει γιατί βαρέθηκε και στο βάθος της ψυχής της θέλει να πάει βόλτα με το ποδήλατό της στη γειτονιά.
Σκέφτομαι πόσο σημαντική και σύγχρονη είναι η ιστορία και πόσο δεν έχουμε καταλάβει τη δύναμή της! Πόσα σύγχρονα θέματα ανοίγονται και αντί να τα συγκρίνουμε με τα δεδομένα του σήμερα τα ισοπεδώνουμε με μια κλασική και τυποποιημένη αντιμετώπιση. Αντί να προκαλέσουμε μια συζήτηση που έχει να κάνει με τη δική τους καθημερινότητα, τον έρωτα, τα διαζύγια, τις εξωσυζυγικές σχέσεις, την ισότητα ή την ανισότητα των φύλων; Όλα αυτά βρίσκονται στο κείμενο τους.
Γιατί η ιστορία δεν είναι μόνο μάχες και νίκες ή ήττες και Κολοκοτρωναίοι. Είναι και η ίδια η ζωή, ο ανθρώπινος τρόπος αντιμετώπισης της, είναι η διαχρονική καθημερινότητα, η αλήθεια, τα διλήμματα, τα λάθη και τα πάθη, οι ψευδαισθήσεις, η φιλαρέσκεια, και η φιλοδοξία και πώς όλα αυτά πληρώνονται στο ακέραιο από τις γενιές που έρχονται και παρέρχονται.
Πόσο πιο σημαντικό θα ήταν η Οδύσσεια να επεξηγείται στα παιδιά μας ως «μια ιστορία», αποτέλεσμα επιλογών, καλών, κακών, που έχει συνέχεια και συνέπειες, και ότι πίσω από την κάθε ιστορία κρύβονται άνθρωποι με προτερήματα και ελαττώματα, και τότε και τώρα.
Θα μπορούσε να δοθεί στα παιδιά ένα άλλο κείμενο μιας ξένης γλώσσας μαζί μ’ ένα απόσπασμα της Οδύσσειας και να τους ζητηθεί να διαβάσουν και τα δυο. Θα ξεκαρδιστούν στα γέλια διαβάζοντας το ξένο κείμενο, ενώ θα καταλάβουν διαβάζοντας δυο γραμμές από την Οδύσσεια, ότι εκεί κάτι υπάρχει που είναι οικείο, δικό τους.
Θέλει κέφι και δόσιμο η παιδεία. Η ιστορία είναι μάθημα που πρέπει να προκαλεί και μαγεία και ερωτήματα. Να ακονίζει μυαλά, να τα ταξιδεύει, να τους επιτρέπει την αμφισβήτηση, όχι να τ’ αποκοιμίζει.
Έχουμε ευθύνη να μεγαλώσουμε παιδιά νούσιμα. Όλοι, μα ιδιαίτερα το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ο τρόπος που διδάσκεται συνήθως η ιστορία, η ατέρμονη και δοξαστική παρελθοντολογία, η επιλεκτική απόκρυψη της αλήθειας, η αβάσταχτη ελαφρότητα της αποδοχής της παπαγαλίας, δείχνει ότι δεν έχουμε καταλάβει ότι την ιστορία δεν μπορούν να τη διδάσκουν «ιεροδιδάσκαλοι ταγμένοι στο έθνος». Μόνο επιστήμονες που αντιλαμβάνονται τις διαφορές ανάμεσα στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα που διδάσκει το εγχειρίδιο και το κρυφό αναλυτικό που προέρχεται από τις συμπεριφορές του ιδίου του σχολείου και των δασκάλων, το κοινωνιολογικό που πηγάζει από όσα σαθρά που βομβαρδίζουν ανηλεώς τα παιδιά, το διαδίκτυο, τα ΜΚΔ, και το ΤΙΚΤΟΚ. Τέλος και ίσως το πιο επικίνδυνο, το κενό αναλυτικό πρόγραμμα που είναι αυτό που δε διδάσκεται, αλλά σε τελευταία ανάλυση είναι όσο σημαντικό όσο αυτό που διδάσκεται.
Φιλελεύθερα, 21.4.2021.
