Για τον Νίκο Χριστοδουλίδη, ο κατάλληλος χρόνος για να ληφθούν αποφάσεις που σχετίζονται με τις προεδρικές εκλογές είναι η άνοιξη του 2022 και όχι προηγουμένως. Προτάσσει τον διάλογο με τους πολίτες ο οποίος, όπως φαίνεται μέσα από τη συνομιλία μας, δεν θα τελειώσει σίγουρα όχι πριν από την 10η Ιανουαρίου. Η συνομιλία μας κινήθηκε σε δύο άξονες, τις προεδρικές του 2023 και τι θα πράξει ο ίδιος και την εξωτερική πολιτική της οποίας ηγείται. 

«Αφουγκράζομαι την κοινωνία, το κόμμα μου, όπως φυσικά και τη βάση του κόμματος και λαμβάνω σοβαρά υπόψη τις θέσεις, ανησυχίες και προτροπές της», απαντά. Και επισημαίνει: «Πρέπει να σκέφτεσαι το χρήσιμο και το επωφελές τη συγκεκριμένη στιγμή για τον τόπο σου όταν παίρνει σχετικές αποφάσεις και όχι να κολλάς σε προσωπικές φιλοδοξίες». «Δεν έχει τόση σημασία τι νιώθει ο καθένας από εμάς….. Αυτό που έχει σημασία είναι το τι πιστεύει ο κυπριακός λαός που θα κάνει την επιλογή του. Το ζητούμενο είναι να εμπνέεις τους καλύτερους… Όχι να απομακρύνεις άτομα». Απαντά και στα όσα εις βάρος του είχαν λεχθεί στο ΠΓ του ΔΗΣΥ, ακόμα και από συναδέλφους του στην Κυβέρνηση Αναστασιάδη όπως και σε όσους ασκούν κριτική στην εξωτερική πολιτική. «Το ότι επιλέγω συνειδητά να μην σχολιάζω, ειδικά τα ‘’κίτρινα’’, τα προσβλητικά, ας μην εκλαμβάνεται ως αδυναμία», είναι το μήνυμά του.

– Αλήθεια γιατί δεν πήγατε στην τελευταία συνεδρία του Πολιτικού Γραφείου; Ο λόγος που επικαλεστήκατε δεν φαίνεται να πείθει κανένα, εντός ή εκτός κόμματος. Επιμένετε ότι πράξατε το σωστό;

– Το περιεχόμενο της επιστολής μου, που δόθηκε στη δημοσιότητα από το κόμμα, είναι σαφές σε σχέση με τις ειλημμένες υποχρεώσεις που είχα από καιρό προγραμματίσει και οι οποίες δεν μου επέτρεπαν να παραστώ. Εξάλλου, έστειλα γραπτώς τις απόψεις μου και ως ένδειξη και του σεβασμού μου προς το συγκεκριμένο σώμα του κόμματος. Οι γραπτές μου θέσεις είναι εκεί και θεωρώ ότι αυτό εξυπηρετεί με άριστο τρόπο την ανταλλαγή απόψεων επί συγκεκριμένου θέματος. Αν δεν κάνω λάθος αυτός ήταν ο σκοπός της συνάντησης, να πει ο καθένας τις απόψεις του. Αυτό έγινε και από μέρους μου.

Με την επιστολή μου αναφέρθηκα πολύ συγκεκριμένα στα όσα διαχρονικά ισχύουν στον ΔΗΣΥ σε σχέση με την ενεργοποίηση των εσωκομματικών διαδικασιών του κόμματος για τις προεδρικές εκλογές. Διαδικασίες που ενεργοποιούνταν μετά από σχετική συζήτηση με τη βάση του κόμματος και την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών. Να σας θυμίσω σχετικά ότι στα μέσα Οκτωβρίου, το κόμμα ανακοίνωσε τον προσυνεδριακό διάλογο και το πολιτικό και ιδεολογικό συνέδριο, το οποίο θα λάβει χώρα στο τέλος της άνοιξης. Διάλογος και συνέδριο, που όπως πολύ ορθά επισημάνθηκε, αποσκοπεί στο να ακούσει και να συνομιλήσει το κόμμα με την κοινωνία, «να ανανεώσει τη συμφωνία του με την κοινωνία και να συνεχίσει για την Κύπρο του αύριο». Ένας διάλογος που θα κορυφωθεί με το συνέδριο και τα αποτελέσματά του, που όπως λέχθηκε, θα αποτελούν τα κύρια συστατικά για τη διακυβέρνηση 2023- 2028. Δεν θα ήταν λοιπόν αναμενόμενο οι οποίες αποφάσεις για τις προεδρικές του 2023 να ληφθούν μετά την ολοκλήρωση του διαλόγου με την κοινωνία και τη βάση του κόμματος;

 – Η απουσία σας πάντως επέτρεψε σε πολλούς, ακόμα και συναδέλφους σας στην Κυβέρνηση, να εκστομίσουν βαριές κουβέντες σε βάρος σας. Μήπως τελικά σας θεωρούν ξένο σώμα στον ΔΗΣΥ, γιατί πέραν από τα όσα λέχθηκαν στο ΠΓ ουδείς εκεί στο κόμμα μιλά θετικά για την εξωτερική πολιτική της Κυβέρνησης;

– Είμαι στον ΔΗΣΥ από τη νεολαία μέχρι σήμερα. Συνάμα υπήρξα διπλωμάτης και πάντοτε ενεργός πολίτης, μέσα στην κοινωνία. Όσον αφορά τα όσα ακούστηκαν, είμαι απόλυτα δημοκρατικός άνθρωπος και αποδέχομαι την κάθε άποψη ακόμη και στις περιπτώσεις που διαφωνώ κάθετα ή ακόμα και αν πιστεύω ότι οι απόψεις που εκφράζονται δεν στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα ή δεν εκφράζονται με τον σωστό τρόπο. Την ιδία στιγμή, το ελάχιστο που ζητώ είναι σεβασμός και στις δικές μου απόψεις και θέσεις, χωρίς αφορισμούς και σίγουρα χωρίς χαρακτηρισμούς. 

Το έχω πει ξανά. Δεν είμαι θιασώτης μιας σχολής σκέψης που θεωρεί «πόλεμο» τον δημόσιο διάλογο. Τέτοιου είδους προσεγγίσεις έχουν οδηγήσει ένα σημαντικό αριθμό συμπατριωτών μας να μην συμμετέχουν καν στις εκλογικές διαδικασίες. Δεν ασπάζομαι τέτοιες πρακτικές, πιστεύω στην ελευθερία του λόγου, στη θέση τεκμηριωμένων απόψεων, αλλά και με απόλυτο σεβασμό στον άλλο και στις όποιες επιλογές και αποφάσεις του. Προσωπικά αποφεύγω τους χαρακτηρισμούς και τη δημιουργία εντυπώσεων γύρω από πρόσωπα. Δεν χρειάζονται όλα αυτά.

Ως προς την εξωτερική πολιτική, δεν θα συμφωνήσω μαζί σας. Λαμβάνω πολλά μηνύματα κάθε μέρα τόσο από στελέχη του ΔΗΣΥ όσο και από απλά μέλη του κόμματος και γενικότερα την κοινωνία των πολιτών που συμφωνεί με την πολυεπίπεδη και εξωστρεφή εξωτερική πολιτική και τον εκσυγχρονισμό της βάσει αξιοποίησης των σύγχρονων μέσων, τα οποία έχουμε πετύχει τα τελευταία χρόνια. Να σας θυμίσω ότι πολύ πρόσφατα ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέφερε δημόσια ότι «οι διπλωματικές ενέργειες, οι τριμερείς συνεργασίες, οι πολυμερείς συνεργασίες, η αναβάθμιση μιας πρωτόγνωρης εξωτερικής πολιτικής κατά τα 60 χρόνια, της Κυπριακής Δημοκρατίας, που έχει αναβαθμίσει τον ρόλο στην περιοχή, αλλά και όχι μόνο, προς αυτή την κατεύθυνση στοχεύει». Δεν θεωρώ ότι ο ΔΗΣΥ διαφωνεί με την εν λόγω διαπίστωση ούτε βέβαια και η πλειοψηφία της κοινής γνώμης που γνωρίζει καλά τις δράσεις μας στο ΥΠΕΞ και παρακολουθεί τις εξελίξεις.

Οι πολιτικές που προωθώ και η γενικότερη πολιτική μας προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική είναι προϊόν συνεχούς διαβούλευσης και συντονισμού με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη, αποτέλεσμα σοβαρής μελέτης και ανάλυσης. Η δική μου προτεραιότητα ήταν ο σχεδιασμός μιας στρατηγικής που θα μας επέτρεπε με συνέπεια να προωθούμε τα συμφέροντα της Κύπρου, αξιοποιώντας όλα τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας, με στόχο τη λύση του Κυπριακού, την επανένωση αλλά μέχρι την ώρα εκείνη, την επιτυχή αντιμετώπιση των πολλαπλών και καθημερινών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία, την αναβάθμιση της διεθνούς της υπόστασης και την, στο βαθμό του εφικτού, ισχυροποίησή της. Είχα εξαρχής συναίσθηση της δυσκολίας του έργου μου εφόσον υπηρέτησα στη διπλωματική υπηρεσία από το 1999 γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τις προκλήσεις εκπροσώπησης μιας μικρής χώρας με ανοικτό εθνικό πρόβλημα έναντι μιας αναθεωρητικής δύναμης. 

– Ξέρω ότι ένας μήνας στην πολιτική είναι πολύ μεγάλο διάστημα, αλλά όλοι μας έχουμε την απορία εάν στις 10 του Γενάρη θα περάσετε από την Πινδάρου.

– Η πολιτική γενικότερα, όπως εύστοχα έχει λεχθεί, δεν είναι δρόμος ταχύτητας αλλά μαραθώνιος και τα τελεσίγραφα δεν εξυπηρετούν σε καμία περίπτωση. Ειδικότερα όταν αναφερόμαστε σε εκλογικές διαδικασίες ο παράγοντας χρόνος, όπως φυσικά και άλλα δεδομένα, είναι ύψιστης σημασίας εάν το βασικό ζητούμενο είναι το θετικό αποτέλεσμα. Έχω τοποθετηθεί για το συγκεκριμένο θέμα και τη διαχρονική προσέγγιση που ακολουθείτο στον ΔΗΣΥ σε σχέση με την έναρξη των εσωκομματικών διαδικασιών. Σας προανέφερα, επίσης, ότι βρίσκεται σε εξέλιξη ένας διάλογος με την κοινωνία που αναμένεται να ολοκληρωθεί με σχετικό συνέδριο, στα τέλη της Άνοιξης. Αφουγκράζομαι την κοινωνία, το κόμμα μου, όπως φυσικά και τη βάση του κόμματος και λαμβάνω σοβαρά υπόψη τις θέσεις, ανησυχίες και προτροπές της. Δεν έχω κάτι άλλο να προσθέσω στην παρούσα φάση. 

– Όταν ξεκινούσατε να κάνετε σχεδιασμούς για το 2023 εκτιμούσατε ότι τα πράγματα θα έπαιρναν την τροπή που πήραν σήμερα; Μήπως κάτι πήγε λάθος στον υπολογισμό σας;

– Έχω θεωρώ απαντήσει στο ερώτημά σας με προηγούμενές μου τοποθετήσεις. Επιπλέον το έχω πει πολλές φορές, δεν είμαι άνθρωπος των μακροχρόνιων σχεδιασμών ως προς τα προσωπικά μου θέλω και διεκδικήσεις. Δεν είναι φρόνιμο κατά τη γνώμη μου. Πρέπει να σκέφτεσαι το χρήσιμο και το επωφελές τη συγκεκριμένη στιγμή για τον τόπο σου όταν παίρνεις σχετικές αποφάσεις και όχι να κολλάς σε προσωπικές φιλοδοξίες. 

– Είστε αποφασισμένος να πάτε μέχρι τέλους, μέχρι τον Γενάρη-Φεβράρη του 2023;

– Σας απάντησα προηγουμένως. Πέραν των όσων προανέφερα, όταν θα είναι η ώρα να πούμε περισσότερα για το εν λόγω θέμα, θα το πράξουμε, με ειλικρίνεια, καθαρά και έντιμα. Το ότι επιλέγω συνειδητά να μην σχολιάζω, ειδικά τα «κίτρινα», τα προσβλητικά, ας μην εκλαμβάνεται ως αδυναμία. Από επιλογή μένω στοχοπροσηλωμένος στη δουλειά μου και κλείνω τα αυτιά μου στις σειρήνες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Eξήγγειλε υποψηφιότητα για τις Προεδρικές ο Γ. Κολοκασίδης

Ειλικρινής διάλογος με τον Πρόεδρο 

– Πριν ξεκινήσετε να κάνετε τους σχεδιασμούς σας συζητήσατε καθόλου τις σκέψεις σας με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη; 

– Μιλώ σχεδόν καθημερινά και συζητώ συνέχεια με τον Πρόεδρο για όλα τα θέματα της αρμοδιότητάς μου. Θεωρώ ότι μου μιλά απόλυτα ειλικρινά και το ίδιο πράττω και εγώ. 

 – Ο Πρόεδρος θεωρείται «καθηγητής σε θέματα τακτικής» και κάποιος θα μπορούσε να καταφύγει κοντά του για να πάρει κάποια συμβουλή. Εσείς το πράξατε;

– Σας έχω απαντήσει. Έχουμε ανοικτές και πολύ ειλικρινείς συζητήσεις με τον Πρόεδρο, με εμπιστεύτηκε σε ένα πολύ σημαντικό πόστο μετά από υπηρεσία ετών ως κυβερνητικός Εκπρόσωπος και ως διευθυντής του διπλωματικού του γραφείου. Το εκτιμώ βαθύτατα και εργάζομαι σκληρά για να φέρω εις πέρας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την αποστολή μου και να συμβάλλω στην υλοποίηση του κυβερνητικού έργου.

Σημασία έχει τι πιστεύει ο λαός

– Νιώθετε ότι έφτασε η ώρα να ηγηθείτε του τόπου; 

– Δεν έχει τόση σημασία τι νιώθει ο καθένας από μας, που είναι απόλυτα θεμιτό βεβαίως, όπως και τυχόν προσωπικοί στόχοι και φιλοδοξίες. Αυτό που έχει σημασία είναι το τι πιστεύει ο κυπριακός λαός που θα κάνει την επιλογή του. Όλοι εμείς οι συμμετέχοντες στα πολιτικά δρώμενα θα πρέπει να φροντίζουμε μέσα από το παράδειγμα και τα έργα μας όχι να αποκλείουμε επιλογές αλλά να τις προσελκύουμε. Η πολυσυμμετοχικότητα εμπλουτίζει τη δημοκρατία και ανεβάζει την ποιότητα των όσων ζητούν την ψήφο του λαού. Και ο καλός ηγέτης είναι αυτός που διαθέτει πολύ καλή ομάδα. Το ζητούμενο είναι να εμπνέεις τους καλύτερους και να θέλουν να εμπλακούν στα κοινά και να δουλέψουν. Όχι να απομακρύνεις άτομα. Αυτής της άποψης είμαι εγώ. Της εμπλοκής, της πολυφωνίας και της ομαδικής δουλειάς και όχι των αποκλεισμών.

«Δεν είμαι της σχολής δεν διεκδικώ, για να μην χάσω και να μην τσαλακωθώ…»

– Λέχθηκε πως φέρετε κι εσείς ευθύνη για το ναυάγιο των συνομιλιών στο Κραν Μοντάνα και κάποιοι υποστηρίζουν πως εσείς κρατήσατε πίσω τον Πρόεδρο να μην κάνει το τελευταίο αποφασιστικό βήμα…

– Ναι, έχω ακούσει αυτή τη θεωρία που δεν είναι τυχαίο ότι προωθήθηκε κακοπροαίρετα από την επαύριον της αποτυχίας από ορισμένους κύκλους. Πέραν του ότι όλο αυτό είναι ένα αναληθές αφήγημα προς εξυπηρέτηση άλλων προφανώς σκοπιμοτήτων, είναι και προσβλητικό για τον ίδιο το Πρόεδρο και την ομάδα του Διαπραγματευτή του. Υπάρχουν ήδη αρκετά στοιχεία για τη Διάσκεψη που είδαν το φως της δημοσιότητας και ένας καλόπιστος και αντικειμενικός κριτής μπορεί εύκολα να συμπεράνει τι έγινε. 

– Ήταν όντως η τελευταία ουσιαστική διαπραγμάτευση μιας λύσης ΔΔΟ στο Κραν Μοντάνα και πλέον η συζήτηση θα είναι στη βάση της λύσης δύο κρατών;

– Δεν πιστεύω στις τελευταίες ευκαιρίες όπως δεν πιστεύω ότι μπορεί να γίνει αποδεκτή μία λύση δύο κρατών ή λύση που να ξεφεύγει του πλαισίου της ΔΔΟ και των αρχών και αξιών της ΕΕ. Πιστεύω στις συνεχείς προσπάθειες για ενίσχυση των δυνατοτήτων του κράτους μας, της ευημερίας των πολιτών του, της αξιοποίησης όλων των υπαρκτών εργαλείων εντός και εκτός Κύπρου ώστε όταν οι συνομιλίες για λύση επαναρχίσουν, και το ευχόμαστε να γίνει σύντομα, να είμαστε σε καλύτερη θέση από άποψη διαπραγματευτικής ισχύς. Από εκεί και πέρα η Κύπρος ανήκει στην ΕΕ και το περιεχόμενο της λύσης θα πρέπει να συνάδει με τις βασικές αρχές και αξίες της Ένωσης, το κεκτημένο, κάτι που περιλαμβάνει και τον σεβασμό και προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και βασικών ελευθεριών όλων των νόμιμων κατοίκων. 

– Η ΕΕ αδυνατεί να λάβει μέτρα κατά της Τουρκίας. Τελικά πώς μπορούμε ως κράτος μέλος της ΕΕ να πετύχουμε κάτι σε σχέση με την τουρκική προκλητικότητα;

– Η ΕΕ δεν αδυνατεί να πάρει μέτρα. Αδυνατεί, εξαιτίας ειδικών σχέσεων και συμφερόντων μεγάλων κρατών μελών και ενδεχομένως της χρονικής συγκυρίας να πάρει τα μέτρα αυτά που εμείς θεωρούμε απαραίτητα. Η ΕΕ τα τελευταία χρόνια, κατόπιν επίπονων, συνεχών και συντονισμένων προσπαθειών, σε όλα τα επίπεδα όχι μόνο το δικό μου, έλαβε μέτρα σε σχέση με την Τουρκία που δεν πρέπει να τα υποβαθμίζουμε. Πάγωμα διαπραγματεύσεων, διαλόγων πολιτικών, μείωση κονδυλίων, θέσπιση νομικού πλαισίου για κυρώσεις, αναγνώριση καταδικαστέου ρόλου της στην κυπριακή ΑΟΖ και στα Βαρώσια κ.λπ. Αυτά μπορεί να μην θεωρούνται αρκετά για μας, όμως είναι σημαντικά δεδομένου του τι είχαμε, του μεγέθους της χώρας μας και των σχέσεων Τουρκίας με μεγάλα ΚΜ. Ποιες ήταν οι επιλογές μας; Δεν άκουσα κάποια εποικοδομητική εισήγηση. Επειδή δεν μπορούμε να πετύχουμε το ιδανικό και το πιο αποτελεσματικό κατά τη γνώμη μας να μην προσπαθούμε καθόλου και να απορρίπτουμε το κάτι λιγότερο με κίνδυνο κιόλας να φύγει το ζήτημα από την ατζέντα; Να φεύγουμε πυροβολώντας; Δεν δουλεύουν έτσι τα πράγματα στις διεθνείς σχέσεις. 

Αυτές οι προσεγγίσεις, που δείχνουν κυρίως φόβο πολιτικής φθοράς, δεν είναι επωφελείς για τον τόπο μας και πρέπει να το καταλάβουμε. Πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε να αξιοποιούμε ό,τι μέσο έχουμε με ρεαλισμό και στοχοπροσήλωση. Εξαρχής μελετήσαμε όποιο εργαλείο θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε εντός ΕΕ. Και αυτό πράξαμε. Να σας δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Η Ισπανία είναι διαχρονικά μια χώρα που προσεγγίζει με ιδιαίτερη ευαισθησία τις όποιες καταδικαστικές αποφάσεις κατά της Τουρκίας από πλευράς ΕΕ. Αυτό, λόγω του γεγονότος ότι οι οικονομικοί τους δεσμοί είναι ιδιαίτερα ισχυροί. Να σας θυμίσω ότι η μεγαλύτερη τράπεζα στην Τουρκία είναι ισπανική, ενώ η Τουρκία εξοπλίζεται συνεχώς στρατιωτικά από ισπανικές εταιρείες. Πρέπει να «διαγράψουμε» την Ισπανία και να πούμε ότι δεν θα προσπαθούμε πλέον στην ΕΕ γιατί η Ισπανία είναι αρνητική; Όχι. Προσπαθούμε να χτίσουμε ισχυρότερες σχέσεις μαζί της. Συνόδευσα τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στη Μαδρίτη την περασμένη εβδομάδα και συναντήθηκα με τον ομόλογό μου, επισκέφθηκε ο ίδιος την Κύπρο μια εβδομάδα αργότερα και εργαζόμαστε να οικοδομήσουμε και εμείς, στο πλαίσιο πάντα των δυνατοτήτων μας, ισχυρές σχέσεις. Για αυτό, υπογράψαμε Μνημόνιο Συναντίληψης για πολιτικές διαβουλεύσεις για να υπάρχει συνεχής διάλογος που θα επιτρέψει, ανάμεσα σε άλλα, να αντιλαμβάνονται καλύτερα τις ευαισθησίες και ανησυχίες μας και συμφωνήσαμε να διοργανωθούν επιχειρηματικά φόρουμ για να φέρουμε τις επιχειρηματικές μας κοινότητες κοντά. Το ίδιο πράττουμε και με όλα τα ΚΜ και τους θεσμούς στις Βρυξέλλες.

Δεν απομονωνόμαστε ως χώρα μένοντας σε μονομερείς διακηρύξεις που ελάχιστη αξία έχουν, επειδή φοβόμαστε την πολιτική φθορά, το κόστος ή το να τσαλακωθούμε. Όσο δύσκολο και να είναι και όσος χρόνος και αν απαιτηθεί θεωρώ ότι έχουμε υποχρέωση να θέτουμε το Κυπριακό ως πρόβλημα ευρωπαϊκό και για αυτό απαιτούνται συλλογικές αποφάσεις ακόμη και αν είναι λιγότερο αυστηρές από ό,τι θα τις θέλαμε. Πάλι είναι πιο χρήσιμες από τις μονομερείς διακηρύξεις. Δεν έχουμε άλλο δρόμο διότι τα μέσα μας είναι αυτά που είναι. Πρέπει να το προσπαθούμε συνέχεια και να εξασφαλίζουμε σιγά-σιγά περισσότερα νομικά και πολιτικά εργαλεία που μας ισχυροποιούν. Αυτά όλα απαιτούν σχεδιασμό, προσπάθεια συνεχή στις Βρυξέλλες και στις πρωτεύουσες των 26 αλλά και στους P5, να έχεις καλό network, να γνωρίζεις τους μηχανισμούς των θεσμών και να έχεις προσβάσεις. Να γνωρίζουν οι συνομιλητές σου ποιος είσαι, ότι ξέρεις πώς ακριβώς παίζεται το παιγνίδι και ότι δεν θα υποχωρήσεις μετά τις πρώτες πιέσεις.

Λένε κάποιοι δεν πήραμε τώρα νέες κυρώσεις. Δεν έχεις πάντα αποτέλεσμα όταν εσύ το θέλεις. Δουλεύεις όμως, κτίζεις, και υπάρχει και το ζήτημα του timing. Αυτής της σχολής είμαι εγώ. Όχι της σχολής, δεν διεκδικώ για να μην χάσω και να τσαλακωθώ. Τίποτα δεν είναι δεδομένο, τίποτα δεν είναι εύκολο, ο κάθε παίκτης έχει την ατζέντα του, και η προσπάθεια είναι συνεχής επειδή πρέπει να έχουμε την ΕΕ στο πλευρό μας, ακόμη και αν αυτό δεν γίνεται με τον τρόπο που εμείς θα θέλαμε.