Σύμφωνα με την ανάλυση του καθηγητή κοινωνιολογίας και πολιτικής φιλοσοφίας στην έδρα Lieber στο Πανεπιστήμιο Columbia και συγγραφέα του βιβλίου Andrews Wimmer με τίτλο «Nation Building: Why Some Countries Come Together While Others Fall Apart», ο πατριωτισμός θεωρείται από μερικούς ως μια καλοπροαίρετη αγάπη για την πατρίδα, ενώ άλλοι τον θεωρούν ως στενόμυαλο και ανήθικο που προωθεί μια τυφλή πίστη σε μια χώρα πάνω από τις βαθύτερες δεσμεύσεις της δικαιοσύνης και της ανθρωπότητας. Πέραν της αναφοράς αυτής, ο Γερμανός πρόεδρος Frank – Walter, σε ομιλία του τόνισε πως «ο εθνικισμός είναι ένα ιδεολογικό δηλητήριο», ενώ ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, δήλωσε τον περασμένο Νοέμβριο πως «ο εθνικισμός είναι μια προδοσία του πατριωτισμού».
Στον πυρήνα τους όλες οι μορφές εθνικισμού μοιράζονται τα ίδια δυο δόγματα: (α) Τα μέλη του έθνους είναι ίσοι πολίτες με κοινή ιστορία και μελλοντικό πεπρωμένο και πρέπει να κυβερνούν το κράτος και (β) να κάνουν το κράτος για το συμφέρον του έθνους.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο αιώνων, ο εθνικισμός συνδυάστηκε με όλες τις άλλες πολιτικές ιδεολογίες. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός άνθισε στην Ευρώπη τον 19ο αιώνα και στη Λατινική Αμερική, ενώ ο φασιστικός εθνικισμός θριάμβευσε σε Ιταλία και Γερμανία κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, ενώ ο μαρξιστικός εθνικισμός ώθησε τα αντι-αποικιακά κινήματα που εξαπλώθηκαν στον παγκόσμιο νότο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σήμερα ο εθνικισμός αντιπαρατίθεται με τα άλλα δόγματα κρατικής νομιμοποίησης, όπως είναι οι θεοκρατικές, στο όνομα του Θεού, το Βατικανό, το χαλιφάτο του Ισλαμικού Κράτους, τα δυναστικά βασίλεια και στην περίοδο της Σ. Ένωσης στο όνομα μιας τάξης.
Με την πτώση της Σ. Ένωσης ο κόσμος γίνεται ένας κόσμος εθνικών κρατών που διέπονται από εθνικιστικές αρχές.
Ο προσδιορισμός του εθνικισμού στην πολιτική δεξιά έχει διαμορφώσει όλες σχεδόν τις σύγχρονες πολιτικές, ιδεολογίες, συμπεριλαμβανομένων των φιλελευθέρων και των προοδευτικών και έδωσε το ιδεολογικό υπόβαθρο για θεσμούς όπως η δημοκρατία, το κράτος πρόνοιας, δημόσια εκπαίδευση κ.λπ.
Ο εθνικισμός δεν είναι ένα παράλογο αίσθημα που μπορεί να εκδιωχθεί από τη σύγχρονη πολιτική μέσω της διαφωτιστικής εκπαίδευσης. Είναι από τις θεμελιώδεις αρχές του σύγχρονου κόσμου και είναι ευρύτερα γνωστός λόγω και του γεγονότος ότι οι εθνικιστές απελευθέρωσαν τη μεγάλη πλειοψηφία της ανθρωπότητας από την αποικιοκρατική κυριαρχία.
Με την Αμερικάνικη Επανάσταση του 1775 και τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, μετά τη διάλυση των τεραστίων πολυεθνικών αυτοκρατοριών: Αυστρίας, Βρετανίας, Κίνας, Γαλλίας, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Ρωσίας, Ισπανίας, το δόγμα του εθνικισμού διακυβέρνησε στο όνομα ενός καθορισμένου λαού όπου σήμερα παραμένουν έξι δυναστικά βασίλεια και θεοκρατίες.
Ο εθνικισμός έγινε δημοφιλής επειδή από τον 16ο ώς τον 18ο αιώνα αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από έντονες εχθροπραξίες σε όλα τα συγκεντρωτικά και γραφειοκρατικά κράτη, τα οποία εκτόπισαν άλλους θεσμούς (εκκλησίες κ.λπ.) και προωθούσαν την εξάπλωση μιας κοινής γλώσσας σε κάθε κράτος και μια κοινή εστίαση για τις οργανώσεις της αναδυόμενης κοινωνίας των πολιτών που συνέχισαν να ασχολούνται με θέματα του κράτους. Ο ανταγωνισμός των πολέμων οδήγησε τους κυβερνώντες να εισπράττουν περισσότερους φόρους και να δίδουν ρόλο στους πολίτες στον στρατό. Αυτά έγιναν αιτία οι πολίτες να ζητήσουν από τους ηγέτες τους αυξημένη συμμετοχή, ισότητα ενώπιον του νόμου και καλύτερη παροχή δημόσιων αγαθών. Αυτή η συναλλαγή οδήγησε στο συμπέρασμα ότι αμφότερες οι πλευρές ανήκουν στο ίδιο έθνος και ότι μοιράζονταν μια κοινή ιστορική προέλευση και μελλοντικό πολιτικό πεπρωμένο. Έτσι οι πολιτικές ελίτ φρόντιζαν τα συμφέροντα των κοινών ανθρώπων και όχι της δυναστείας τους.
Τα εθνικά πρώιμα κράτη Γαλλία, Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες με την είσπραξη φόρων έγιναν ισχυρότερα από τα δυναστικά βασίλεια και αυτοκρατορίες και πολέμησαν για την πατρίδα τους. Η επικράτηση των εθνών της δυτικής Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών και η αύξηση της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος έγιναν αιτία μια ομάδα Ιαπώνων ευγενών να ανατρέψουν τη φεουδαρχική αριστοκρατία, που ήταν υπό την εξουσία του αυτοκράτορα, και να οδηγήσουν τη χώρα τους σ’ ένα σύγχρονο εκβιομηχανοποιημένο έθνος – κράτος.
Ο εθνικισμός αγκάλιασε πολιτικές ελίτ και πολίτες επειδή υποσχέθηκαν την ισότητα όλων των πολιτών ενώπιον του νόμου. Ο εθνικισμός έφερε την ισχύ του σύγχρονου κράτους και οδήγησε στην προώθηση του κοινού καλού, όπου ανέδειξε το status των ανθρώπων, οδηγώντας τους σε νέα πηγή κυριαρχίας και μετακινώντας τη λαϊκή κουλτούρα στο κέντρο του συμβολικού σύμπαντος.
