Τζορτζ ντερ Παρτόγκ: Mάρτυς γεγονότων και πόνου

Με την Κύπρο; Αρχικά καμία σχέση. Στο τέλος πλήρης ταύτιση. Ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου του 1923 σχεδόν στην άλλη άκρη του κόσμου, στην Αιθιοπία, από γονείς Αρμένιους. Ο πατέρας του, Καρνίκ, καταγόταν από την Προύσα της Μικράς Ασίας, η μητέρα του, Αγαβνή, από το Μπατούμι της Γεωργίας. Κατέφυγαν στην Αιθιοπία, όπου ο Καρνίκ ντερ Παρτόγκ διατηρούσε επιχείρηση καπνού.  Στη χώρα αυτή της Αφρικής απέκτησαν και μεγάλωσαν τα παιδιά τους, τον Τζορτζ, τον Χακόπ και τον Νουπάρ. Ο Τζορτζ φοίτησε στο σχολείο των Ιησουιτών στη Χαράρ, γι’ αυτό και τα Γαλλικά ήταν σαν μητρική του γλώσσα. 

Έγινε 12 χρονών. Η εισβολή της Ιταλίας στην Αιθιοπία το 1935 ανάγκασε την οικογένειά του να αναζητήσει την τύχη της σε άλλη χώρα. Αυτή ήταν η μοίρα των Αρμενίων της διασποράς. Είχαν κάποιους φίλους, γείτονες, με καταγωγή από τον Στρόβολο. Τους διαβεβαίωναν ότι το νησί μας είναι ο πιο όμορφος τόπος στον κόσμο. Μετανάστες κι αυτοί, νοσταλγούσαν και εξιδανίκευαν την πατρίδα μας. Η οικογένεια ντερ Παρτόγκ εισάκουσε την προτροπή τους και μετανάστευσε στην Κύπρο, «τον πιο όμορφο τόπο στον κόσμο». «Είχαν απόλυτο δίκαιο», θα έλεγε αργότερα ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ, ο οποίος αγάπησε με πάθος την Κύπρο, χωρίς να ξεχνά την Αρμενία.

Όταν ήρθε στο νησί μας, συνέχισε τη φοίτησή του αρχικά στην Αρμενική Σχολή Μελικιάν και αργότερα στην Αγγλική Σχολή. Πήρε το απολυτήριό του το 1942, ονειρευόταν να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο, αλλά τον είχε προλάβει ήδη ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Προσλήφθηκε στο Τμήμα Στατιστικής του Υπουργείου Αεροπορίας στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. «Αυτό ποτέ δεν το κατάλαβα. Ο Τζορτζ είχε πολύ άσχημες σχέσεις με τις στατιστικές, τα μαθηματικά, τους αριθμούς, τα χρήματα. Ούτε τα ρέστα που έπαιρνε δεν μετρούσε», όπως θυμάται η σύζυγός του, Λάνα ντερ Παρτόγκ. 

Τον κέρδισε η δημοσιογραφία

Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι το 1954 εγκατέλειψε τη σίγουρη, σχετικά καλοπληρωμένη θέση εργασίας στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. Ήταν βαρετή δουλειά για ένα ανήσυχο πνεύμα. Ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ οδηγήθηκε σε άλλα επαγγελματικά μονοπάτια, έστω και πιο δύσβατα. Είχαν ήδη ανοίξει προοπτικές, αφού είχε έφεση στη φωτογραφική τέχνη.

Από το 1952, ενώ ακόμη υπηρετούσε στο Τμήμα Στατιστικής, τραβούσε φωτογραφίες και τις πωλούσε σε εφημερίδες. Στάθηκε τυχερός, όταν ήταν αυτόπτης μάρτυρας μιας πυρκαγιάς στη Λευκωσία, τράβηξε φωτογραφίες, τις εμφάνισε και τις πώλησε στον Αντώνη Φαρμακίδη, διευθυντή της εφημερίδας «Αλήθεια».

Με τη δημοσιογραφία άρχισε να ασχολείται επαγγελματικά το 1955, αφού εργάστηκε για ένα διάστημα ως φωτογράφος. Το 1953 έγινε συνέταιρος με τον Δημητράκη Κωνσταντίνου – Κουρουσιακλή, μετέπειτα φωτορεπόρτερ του «Φιλελεύθερου» και τον Φιφή Νικολαΐδη. Ίδρυσαν από κοινού φωτογραφικό στούντιο που ονόμασαν DI.FI.GEO., από τα αρχικά των ονομάτων τους. Ο Φιφής Νικολαΐδης διέθετε εμπορικό κατάστημα στην περιοχή Φανερωμένης. Εκεί εγκατέστησαν το γραφείο και το εργαστήριο του πρακτορείου τους. 

Με την έναρξη του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ το 1955, η Κύπρος έγινε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος για ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Οι φωτογράφοι δεν προλάβαιναν να τρέχουν παντού για να καταγράψουν σε φιλμ τα γεγονότα. 

Τότε εκδόθηκε η εφημερίδα «Times of Cyprus» από τον Τσιαρλς Φόλεϊ, ο οποίος προσέλαβε τον Τζορτζ ντερ Παρτόγκ ως συντάκτη και φωτογράφο και τον βοήθησε σημαντικά στα πρώτα του βήματα στη δημοσιογραφία. Του άνοιξε επίσης πολλές πόρτες, φέρνοντάς τον σε επαφή με σημαίνοντα πρόσωπα. 

Στη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ το 1955 – 1959, ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ κάλυψε δημοσιογραφικά γεγονότα που έμειναν στην ιστορία, από τις μαθητικές διαδηλώσεις, μέχρι τους απαγχονισμούς αγωνιστών της οργάνωσης. Ταυτόχρονα εργαζόταν ως ανταποκριτής του διεθνούς πρακτορείου International News Photos (INP) και της βρετανικής εφημερίδας «Daily Sketch». 
Τέσσερα χρόνια εργάστηκε ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ στην «Times of Cyprus», όπου γνωρίστηκε με τη συνάδελφό του, Λάνα Ματόφ, την οποία νυμφεύτηκε το 1960. Η Λάνα Ματόφ είναι γόνος ρωσικής οικογένειας. Οι πρόγονοί της είχαν έρθει στην Κύπρο ύστερα από την Oκτωβριανή Επανάσταση του 1917.

Αποχωρώντας από την εφημερίδα «Times of Cyprus», ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ ανέλαβε ανταποκριτής του διεθνούς ειδησεογραφικού πρακτορείου Reuters. Ήταν ήδη περιζήτητος δημοσιογράφος και φωτορεπόρτερ. Γι’ αυτό διορίστηκε ανταποκριτής του πρακτορείου Central Press Photos του Λονδίνου και του Agence France Press. Την ίδια περίοδο πήρε στα χέρια του και κινηματογραφική μηχανή των 16 χιλ., καθόσον αυτό απαιτούσαν οι ανάγκες της δουλειάς του.

Το 1963 έφυγε από το Reuters και έγινε ανταποκριτής άλλων ξένων Μέσων Ενημέρωσης, όπως το διεθνές πρακτορείο United Press International (UPI), βρετανικές, αμερικανικές, γερμανικές και αρμενικές εφημερίδες, τηλεοπτικά δίκτυα κ.λπ. Αποστολή του ήταν να καλύπτει τα γεγονότα στη φλεγόμενη Μέση Ανατολή. Δυστυχώς όμως η Κύπρος, ο δικός του τόπος, δεν αποτελούσε εξαίρεση.
Πολλές ήταν οι ανταποκρίσεις που έδωσε ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ για τα αιματηρά γεγονότα του 1963-1964, καθώς και για τις πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν. Ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ βρέθηκε σε πεδία μαχών, είδε σκοτωμένους, παιδιά να κλαίνε απαρηγόρητα, είδε χαλάσματα, είδε συρματοπλέγματα να στήνονται για να διαχωρίσουν τη Λευκωσία και άλλες κατοικημένες περιοχές του νησιού, σε θύλακες με τουρκοκυπριακό πληθυσμό.

Κατά τα επόμενα χρόνια ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ πραγματοποίησε πολλές δημοσιογραφικές εξορμήσεις σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής, εκεί όπου έρεε το αίμα σε πολεμικές συγκρούσεις, όπου χάνονταν ανθρώπινες ζωές. Από την Ιορδανία μέχρι την Αιθιοπία, από το Τζιμπουντί μέχρι το Ισραήλ, από την Ελλάδα μέχρι την Περσία. Πολιτικές ταραχές, εξεγέρσεις, πραξικοπήματα, πολεμικές συρράξεις, σεισμοί, βασιλικές και προεδρικές επισκέψεις, διεθνή φόρα, ήταν μερικά από τα γεγονότα που κάλυψε στις χώρες αυτές ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ με τις ανταποκρίσεις του. 

Τραβούσε φωτογραφίες, έπαιρνε συνεντεύξεις, ακόμη κι όταν απαγορευόταν αυστηρά. Είχε για σύμμαχό του το πλατύ του χαμόγελο, την ευστροφία πνεύματος που τον χαρακτήριζε, τον καλό λόγο που έβγαινε αβίαστα από τα χείλη του, το αλλόκοτο παρουσιαστικό του, τα ρούσα μαλλιά και γένια, τα χοντρά γυαλιά, που τον έκαναν να μοιάζει με προφέσορα- μόνο το πιστοποιητικό τού έλειπε. 

Το 1965 στο Άντεν τον έκλεισαν στο κελί, όταν προσπάθησε να σπάσει τον κλοιό των αστυνομικών για να φωτογραφίσει την εξέγερση εναντίον των Βρετανών αποικιοκρατών. Το 1967 του έριξαν πέτρα στο πρόσωπο και έσπασαν τα γυαλιά του. Μαύρισε το μάτι του, αλλά ευτυχώς απέφυγε τα χειρότερα. Μαζί του ήταν, όπως και σε πολλές άλλες δημοσιογραφικές αποστολές, ο Φέλιξ Γιαξής, ο οποίος τον οδήγησε μακριά από τον κίνδυνο.

Το περίεργο τηλεγράφημα

Στη διάρκεια μιας αποστολής του στο Ισραήλ, το 1967, όταν φλεγόταν η Μέση Ανατολή, η Λάνα καρδιοκτύπησε όσο καμιά άλλη φορά. Πήρε τηλεγράφημα στις 11 Ιουνίου στην επέτειο του γάμου τους: «Ευχαριστώ για τα εφτά υπέροχα χρόνια. Τζορτζ». Περίεργο… Ποτέ δεν υπέγραφε έτσι τα τηλεγραφήματά του. Φώναζαν ο ένας τον άλλο χαϊδευτικά με τα ονόματα των κατοικίδιών τους, Φρόγκι και Πάσι. Την έπιασε πανικός. Μήπως βρισκόταν σε κάποιο νοσοκομείο βαριά τραυματισμένος και έβαλε άλλους να στείλουν το τηλεγράφημα; Ενόσω ο Τζορτζ βρισκόταν στο Ισραήλ, «αναμένοντας εξελίξεις», όπως του είπαν από το ειδησεογραφικό πρακτορείο United Press στο Λονδίνο, είχε αρχίσει ο Πόλεμος των Έξι Ημερών, μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου. 

Προτού πάρει το τηλεγράφημα η Λάνα, πέρασε μεγάλη δοκιμασία όταν, εργαζόμενη στο αγγλικό τμήμα του ΡΙΚ, έφθασε η πληροφορία ότι είχε σκοτωθεί ξένος ανταποκριτής. Μήπως ήταν ο Τζορτζ; Μετά από ώρες αγωνίας τής τηλεφώνησαν ότι ο Τζορτζ ήταν καλά στην υγεία του, ότι είχε τραβήξει συγκλονιστικές φωτογραφίες. Ο ανταποκριτής που βρήκε τον θάνατο ήταν φίλος τους, ο Πολ Σιούτζερ, φωτογράφος του περιοδικού «Life».

Ήταν εδώ τον Ιούλιο του 1974, όταν διενεργήθηκε το πραξικόπημα της Χούντας και της ΕΟΚΑ Β’, καθώς και η τουρκική εισβολή. Με τις ανταποκρίσεις του και τις φωτογραφίες του μετέφερε στο αναγνωστικό κοινό του εξωτερικού το δράμα και το μεγάλο έγκλημα σε βάρος της Κύπρου. Πολλές φωτογραφίες προκάλεσαν συγκλονισμό των αναγνωστών ανά το παγκόσμιο. Μια όμως ήταν εκείνη που ξεχώρισε από όλες. Εκείνη, στην οποία αποτυπώθηκε το σώμα του ανθρώπου που κρεμόταν νεκρός στα χαλάσματα του ξενοδοχείου «Σαλαμίνια» στη βομβαρδισμένη από τα τουρκικά αεροπλάνα Αμμόχωστο.

Συγκλονιστικές φωτογραφίες

Ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ παρέμεινε στις δημοσιογραφικές επάλξεις, όσο και αν τα χρόνια άρχισαν να βαραίνουν την πλάτη του. Κουβαλούσε απίστευτες εμπειρίες. Είχε πολλά να αφηγηθεί για τον αραβοϊσραηλινό Πόλεμο των Έξι Ημερών, όπου βρέθηκε ως ανταποκριτής, βιώνοντας τον παραλογισμό της ένοπλης σύγκρουσης. Θυμόταν τον τρελό Μιτς, έναν Άγγλο συνταγματάρχη στη διάρκεια των ταραχών στην Υεμένη, που έπαιρνε στις μάχες την μπάντα του βρετανικού στρατού.

Έφερνε στη μνήμη του την τολμηρή δημοσιογραφική διείσδυσή του σε μυστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, που διατηρούσαν οι Βρετανοί στην Υεμένη. Περπάτησε με τους συνοδούς του όλη τη νύχτα και κρύβονταν σε σπήλαια. Έβγαλε τελικά φωτογραφίες από το στρατόπεδο και αμέσως έφυγε από το αεροδρόμιο για την Αιθιοπία, αφήνοντας όλα του τα ρούχα στο ξενοδοχείο, για να μη γίνει αντιληπτή η αναχώρησή του. 

Το 1979 πήρε, μαζί με δύο άλλους συναδέλφους και φίλους του, τον Ανδρέα Χατζήπαπα και τον Άλεξ Ευθυβούλου, μια τολμηρή απόφαση. Να εκδώσουν εβδομαδιαία εφημερίδα, που θα ήταν μεν κυπριακού περιεχομένου, αλλά στα αγγλικά. Το εγχείρημα στέφθηκε τελικά με επιτυχία. Η «Cyprus Weekly» έγινε δεκτή με ικανοποίηση από το αναγνωστικό κοινό. 
 

Συμπαραστάτης του Μελκονιάν

Παράλληλα είχε χρόνο να αφιερώσει και για την αρμενική κοινότητα, αφού αναδείχθηκε πρόεδρος του παραρτήματος του Οργανισμού AGBU και μέλος του Συμβουλίου της Αρμενικής Σχολής Μελκονιάν. Όταν λήφθηκε η απόφαση για αναστολή της λειτουργίας της Σχολής Μελκονιάν, ο Τζορτζ ντερ Παρτόγκ έδωσε όλες του τις δυνάμεις, με πάθος και επιμονή για να αποτραπεί αυτή η εξέλιξη. Δεν έγινε κατορθωτό όμως.

Η μακρινή γενέτειρά του, η Αρμενία, ήταν πάντοτε στην καρδιά του και τον έβρισκε συμπαραστάτη στα δεινά που την έπλητταν. Συμμετείχε σε πολλές ανθρωπιστικές αποστολές, όπως την περίοδο που η χώρα δέχτηκε το κτύπημα του Εγκέλαδου, αλλά και κατά τον πόλεμο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Πρωτοστάτησε και σε άλλες ανθρωπιστικές δραστηριότητες, μέσω του Lions Cosmopolitan Club, του οποίου ήταν ιδρυτικό μέλος από το 1974.
Σημαντική ήταν η συνεισφορά του Τζορτζ ντερ Παρτόγκ στην υπόθεση της Κύπρου, αφού, με τις γνωριμίες που είχε ανά τον κόσμο, αποτελούσε πηγή έγκυρων πληροφοριών για δημοσιογράφους, διπλωμάτες κ.ά. που του τηλεφωνούσαν για να πάρουν από πρώτο χέρι ενημέρωση για γεγονότα και πολιτικές εξελίξεις στο νησί μας. Έτρεφε αγνή αγάπη για την τέχνη, ήταν συλλέκτης και συγκέντρωσε πολλούς ζωγραφικούς πίνακες σημαντικών καλλιτεχνών. 

Έφυγε από τη ζωή στις 2 Ιουνίου 2008, σε ηλικία 84 χρόνων. Τιμήθηκε για την προσφορά του από την Ένωση Δημοσιογράφων της Αρμενίας, από το Ινστιτούτο Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Intercollege και από άλλους φορείς. 

Πηγή: Φιλελεύθερος