Θυμάμαι σαν χθες, τον Νοέμβριο του 2018, όταν προσλήφθηκα στο Πανεπιστήμιο του Άστον στο Μπέρμιγχαμ, όταν ο υπεύθυνος τμήματος μού είχε ζητήσει να αναλάβω δύο μεταπτυχιακά μαθήματα με κεντρικό και κοινό άξονα το Sustainability (βιωσιμότητα). Η αλήθεια είναι ότι για πρώτη φορά στην ακαδημαϊκή μου καριέρα ένιωσα μια αρχική δυσκολία να δεχθώ την πρόκληση, διότι περί αυτού ήταν, αφού από το 2005 και μέχρι το 2018 είχα διδάξει κυρίως σε μαθήματα Οργανωσιακής Συμπεριφοράς/Ψυχολογίας, Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού και Στρατηγικής Επιχειρήσεων.
Ο βασικός λόγος που μου ζητήθηκε να διδάξω αυτά τα δύο μαθήματα ήταν μεταξύ άλλων και η, κατά τον υπεύθυνο μου, «εμπειρία» σε θέματα Sustainability. Η «εμπειρία» αυτή, ήταν μια 3ωρη διάλεξη εντός ενός μαθήματος “Business Ethics», σε πανεπιστήμιο στην Κύπρο και η πρόκληση τον Νοέμβριο του 2018 να αναλάβω δύο ολόκληρα μαθήματα, με 12 διαλέξεις το καθένα και σε μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών. Το ένα μάθημα ήταν με θέμα το Sustainability ως στρατηγική επιλογή για τους οργανισμούς και το άλλο μάθημα ήταν με θέμα το Sustainability ως ένδειξη Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης.
Λεπτή η γραμμή και διαφορά μεταξύ των δύο. Λεπτή αλλά εξαιρετικά ουσιαστική. Από τη μια το Sustainability ως επιλογή και από την άλλη ως ένδειξη. Μέχρι τη στιγμή που έφυγα από το πανεπιστήμιο του Άστον για να έρθω Κύπρο, το 2023, ως Επίκουρος Καθηγητής στο πανεπιστήμιο Νεάπολις στη Πάφο, είχα διδάξει τα συγκεκριμένα δύο μαθήματα από 6 φορές, δηλαδή στο σύνολο 12 διαφορετικά τμήματα. Επιπλέον, από το 2018 έχω αναπτύξει αρκετό ερευνητικό έργο για την «ηθική» του Sustainability αλλά και την ανάγκη να διδαχθεί ως θέμα, πρωτίστως επειδή υπάρχει ανάγκη «παιδαγωγική» (τουλάχιστο στνη Κύπρο) και μετέπειτα προσδιορισμός του Sustainability ως «επιλογή» ή/και «ένδειξη».
Θέμα επιλογής ή ένδειξης;
Δεν έχω καταλήξει εάν το Sustainability είναι θέμα επιλογής ή ένδειξης ή και τα δύο, αλλά αυτό που σίγουρα απορρέει από την έρευνα και τη διδασκαλία μου και τα εκατοντάδες “reflective reports” των φοιτητών και φοιτητριών μου στην Αγγλία είναι το γεγονός ότι το Sustainability δεν είναι Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και σίγουρα δεν πρέπει να προσδιορίζεται ως τέτοιο. Πέραν από το γεγονός ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι ένα θέμα με πολλές απόψεις και διαστάσεις, που απορρέουν από το γεγονός ότι ισορροπεί σαν έννοια σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ του «θέλω» και του «πρέπει» και μεταξύ της «επιλογής» και της «ένδειξης», είναι προβληματικό και εν πολλοίς αντικρουόμενο το γεγονός ότι η «ευθύνη» έχει να κάνει με τη κοινωνία και τα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) – π.χ. ο πελάτης θέλει να αγοράζει φθηνά προϊόντα και ο επενδυτής θέλει κέρδος.
Το Sustainability είναι μια πολύ διαφορετική έννοια από την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, διότι είναι πρωτίστως θέμα προσωπικής επιλογής του κάθε ενός μας ξεχωριστά ως άτομα σε σχέση με τις επιλογές μας που κάνουμε σε καθημερινό πλαίσιο. Πώς προσδιορίζω σαν άτομο τον εαυτό μου και τη σχέση μου με το περιβάλλον; Είναι η ανακύκλωση ένδειξη ευθύνης προς το περιβάλλον; Ή μήπως έχουμε μπερδέψει το “recycling” με το «upcycling», την έννοια δηλαδή της «αναβαθμιστικής» ανακύκλωσης, όπου ο πόρος παραμένει στη διαδικασία παραγωγής πολύ περισσότερο μέσω της τάσης του “circular economy” (κυκλικής οικονομίας).
Προσδιορισμός της σχέσης που έχουμε
Σε προσωπικό αλλά και σε επιχειρησιακό πλαίσιο, το Sustainability προσδιορίζει τη σχέση που έχουμε ως άτομα και ως επιχείρηση εσωτερικά, για εμάς, για τον εαυτό μας, χωρίς να έχουμε ανάγκη για ενδείξεις περί αυτού προς τους έξω, την κοινωνία, τα ενδιαφερόμενα μέρη. Θυμάμαι ένα φοιτητή μου, τον Ιανουάριο του 2019, αμέσως μετά τη πρώτη διάλεξη στα δύο μαθήματα στο Άστον, που σχολίασε το γεγονός ότι τα μαθήματα τα αισθάνεται ως δύο αναπόσπαστα κομμάτια του Sustainability, που δεν είναι και, απαραίτητα, συγκρουόμενα. Η «επιλογή» και η «ένδειξη» μπορούν να συνυπάρξουν εάν η επιλογή προς εμένα/την εταιρία μου/τον εαυτό μου, προηγείται της ένδειξης ευθύνης προς την κοινωνία/τους stakeholders/τον έξω κόσμο.
Το Sustainability είναι μια «σχέση» – και η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη επίσης. Η πρώτη «εντός» και η δεύτερη «εκτός». Μπορούν να συνυπάρξουν αλλά το ένα δεν φέρνει και δεν προϋποθέτει το άλλο.
* Επίκουρος Καθηγητής Αειφορίας, Καινοτομίας, Οργανωτικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Neapolis Πάφος
