Για ένα ζευγάρι κατατρεγμένων ερωτευμένων που έδωσαν το τέλος στη ζωή τους, έγραφε ο Σαίξπηρ πριν από περίπου 400 χρόνια, σε μια από τις πιο τραγικές και σκοτεινές ιστορίες αγάπης που γράφτηκαν ποτέ. Τι γίνεται, όμως, αν δεν είναι μόνο οι καταδικασμένοι εραστές που επιλέγουν να πεθάνουν μαζί; Η αμφιλεγόμενη πρακτική της ευθανασίας, η οποία εδώ και καιρό αποτελεί αντικείμενο έντονων ηθικών συζητήσεων, απέκτησε μια νέα, πιο οικεία διάσταση: αυτή των ερωτευμένων, οι οποίοι κρατιούνται χέρι – χέρι καθώς τερματίζουν την ζωή τους ταυτόχρονα, ως την ύστατη έκφραση ενότητας- η λεγόμενη διπλή ευθανασία.

Ευθανασία και Ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία στην Κύπρο και την Ευρώπη: Νομικά Πλαίσια

Η ευθανασία και η ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι από τα πιο συναισθηματικά φορτισμένα ζητήματα στη σύγχρονη βιοηθική και Νομική επιστήμη. Καθώς η δημόσια ευαισθητοποίηση για τα δικαιώματα στο τέλος της ζωής αυξάνεται, έχει αναζωπυρωθεί η συζήτηση για το νόμιμο δικαίωμα στον θάνατο και την αξιοπρέπεια και την αυτονομία που αυτό θα πρέπει να τον συνοδεύει. 

Παρά την αυξανόμενη τάση και την αποφασιστικότητα που επιδεικνύουν αρκετές χώρες στην Ευρώπη, η Κύπρος εξακολουθεί να διατηρεί ένα απαγορευτικό νομικό πλαίσιο και παραμένει μια συντηρητική δικαιοδοσία στο θέμα του υποβοηθούμενου θανάτου, χωρίς ουσιαστική νομική οδό. Μολονότι δεν υπάρχει συγκεκριμένος, ειδικός, νόμος, το αδίκημα της ευθανασίας πιθανό να διέπεται ή να τυγχάνει χειρισμού,  βάσει των γενικών κανόνων του Ποινικού Κώδικα (Κεφ. 154) της Κυπριακής Δημοκρατίας και εν γένει τις διατάξεις που αφορούν εγκλήματα εναντίον του προσώπου.  Αξιοσημείωτο πάντως, είναι το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) έχει επιτρέψει στα κράτη-μέλη σημαντική ευχέρεια στη ρύθμιση της (ενεργητικής, παθητικής) ευθανασίας και της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, με έναν αυξανόμενο αριθμό ευρωπαϊκών χωρών να επιτρέπει και/ή να νομιμοποιεί κάποια μορφή ευθανασίας ή υποβοηθούμενο τερματισμό της ζωής.

Σε κάποια μέρη της Ευρώπης, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία δεν είναι μόνο νόμιμη αλλά παρουσιάζεται – ορθά ή λανθασμένα – ως ένα βαθιά προσωπικό και ορισμένες φορές ρομαντικοποιημένο δικαίωμα. Το 2021, περιστατικό στην Ελβετία έγινε πρωτοσέλιδο παγκοσμίως με την παρουσίαση της «κάψουλας Sarco», μιας μηχανής υποβοηθούμενης αυτοκτονίας που εκτυπώνεται με 3D τεχνολογία και επιτρέπει σε ένα άτομο να εισέλθει, να ξαπλώσει και να ενεργοποιήσει μόνο του τη διαδικασία. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες που επιτρέπουν την ευθανασία και/ή την υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Γερμανία, η Ισπανία, η Αυστρία και η Πορτογαλία. Οι ασθενείς που επιζητούν τέτοιες επιλογές για το τέλος της ζωής τους, συχνά, αναγκάζονται να ταξιδέψουν σε χώρες, όπου η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία  είναι νόμιμες διαδικασίες, δημιουργώντας υποθέσεις υψηλής δημοσιότητας.

Το Στιλέτο του Θανάτου, υπό το πρίσμα της διπλής ευθανασίας

Τα ζευγάρια που πεθαίνουν μαζί, αν και είναι σπάνιες τέτοιες περιπτώσεις, έχουν τραβήξει την προσοχή του κόσμου και έχουν προκαλέσει θύελλα ηθικών και όχι μόνο συζητήσεων. Για κάποιους, η διπλή ευθανασία θεωρείται ένας τρόπος αποφυγής του πένθους και της θλίψης ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι τέτοιες περιπτώσεις αναδεικνύουν τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη για αυτονομία, ιδίως σε μακροχρόνιες σχέσεις.  Δεδομένου του γεγονότος ότι οι κοινωνίες έρχονται αντιμέτωπες με γηράσκοντες πληθυσμούς, πιεσμένα συστήματα υγείας και μεταβαλλόμενες αντιλήψεις, περί «αξιοπρεπούς θανάτου», η σιωπηρή άνοδος της διπλής ευθανασίας και του υποβοηθούμενου τερματισμού της ζωής, καθίσταται ολοένα και πιο συχνή.

Το 2023, ο πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας, Dries van Agt, πέθανε μέσω ευθανασίας, κρατώντας το χέρι της συζύγου του, με την οποία ήταν παντρεμένος για 70 χρόνια.  Κατά παρόμοιο τρόπο, στην Κύπρο, η υπόθεση ενός  Βρετανού, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι βοήθησε την σοβαρά ασθενή σύζυγο του να θέσει τέρμα στην ζωή της, έφερε στο φως την παντελή έλλειψη νομικού πλαισίου για την ευθανασία και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Ο Βρετανός, εν τέλει, καταδικάστηκε από Δικαστήριο για ανθρωποκτονία εξ’ αμελείας και φυλακίστηκε για δύο χρόνια.

Το μέλλον του θανάτου στην Κύπρο

Η Κύπρος, σε κάποια στιγμή, πρόκειται και πρέπει να συζητήσει ένα νομοσχέδιο που θα παρέχει το δικαίωμα στον θάνατο για ασθενείς με μη αναστρέψιμη νόσο και προσδόκιμο ζωής, μικρότερο των έξι μηνών. Αναμφίβολα, το ζήτημα είναι σοβαρό και οι αντιδράσεις θα είναι αρκετές, όπως συνέβη και σε πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες όμως προχώρησαν στην δημιουργία ενός νομικού πλαισίου. Η Κύπρος βρίσκεται σε ένα νομικό και ηθικό σταυροδρόμι, στο οποίο σύντομα θα πρέπει να λάβει αποφάσεις για την οδό που θα επιλέξει. 

Καθώς η νομική και η ιατρική κοινότητα εξελίσσονται, η Κύπρος αντιμετωπίζει μια αυξανόμενη πίεση να εμπλακεί σε έναν ανοιχτό, βασισμένο σε πραγματικά στοιχεία, διάλογο, για τα δικαιώματα των ανθρώπων που επιθυμούν να θέσουν τέλος στην ζωή τους αλλά και των ορίων των δικαιωμάτων αυτών. Η απόλυτη ποινικοποίηση του υποβοηθούμενου θανάτου δεν αντικατοπτρίζει πλέον την πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής. Οι περιπτώσεις ζευγαριών που επιλέγουν να πεθάνουν μαζί και οι ανατριχιαστικές καινοτομίες, όπως η κάψουλα αυτοκτονίας, εγείρουν το ερώτημα: Πρέπει η Κύπρος να παραμείνει δέσμια της απαγόρευσης ή θα πρέπει να ξεκινήσει το ταξίδι, το οποίο δεν θα είναι εύκολο, προς μια ρυθμισμένη ευθανασία και υποβοηθούμενη αυτοκτονία;

*Αντώνης Χαρ. Γλυκής – Δικηγόρος, Συνεταίρος
*Χριστίνα Αυγουστή – Δικηγόρος, Associate
Δικαστηριακό Τμήμα, γραφείο Λεμεσού
www.neo.law