Η Πορτογαλία (πληθυσμός: 10 εκατομμύρια) έχει απολαύσει μια θαυματουργή ανάκαμψη από τις μαύρες ημέρες της διάσωσης του 2011 κατά την κρίση του ευρώ.
Ο ήλιος, η θάλασσα και οι φοροαπαλλαγές έχουν προσελκύσει τουρίστες και πλούσιους ομογενείς, το χρέος έχει πέσει, ο λαϊκισμός έχει σε μεγάλο βαθμό αποφευχθεί και η ανεργία είναι κάτω από τη γειτονική Ισπανία. Οι λάτρεις το αποκαλούν “καπιταλισμό της σαρδέλας”.
Ταραχώδη ύδατα
Η σαρδέλα τον τελευταίο καιρό μπαίνει σε ταραχώδη νερά. Η οικονομία επιβραδύνεται, τα υψηλότερα επιτόκια “δαγκώνουν” και η αύξηση του κόστους ζωής έχει οδηγήσει αυτές τις φορολογικές ελαφρύνσεις και άλλα “γλυκαντικά” να αρχίζουν να μειώνονται. Και τώρα η αύρα της πολιτικής σταθερότητας ραγίζει, μετά τις έρευνες για διαφθορά σε πολλά έργα υποδομής αυτή την εβδομάδα, οι οποίες ανέτρεψαν τον πρωθυπουργό Antonio Costa, ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία από το 2015 και επανεξελέγη με αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία μόλις πέρυσι.
Αυτό αφήνει τους Σοσιαλιστές του χωρίς πηδάλιο και σε προφανή μειονεκτική θέση να προχωρούν προς πρόωρες εκλογές τον Μάρτιο οι οποίες μπορεί να μην βγάλουν κανέναν γενικό νικητή. Δημοσκοπήσεις που έγιναν πριν από το σκάνδαλο έδειχναν ότι οι Σοσιαλιστές είναι σε γενικές γραμμές ισοδύναμοι με το κεντροδεξιό κόμμα το οποίο κυβερνούσε κατά τη διάρκεια των ετών της διάσωσης.
Αυτό θα ήταν αρκετά προβληματικό για τη σταθερότητα από μόνο του, είναι όμως το νεαρό ακροδεξιό κόμμα Chega (“Αρκετά”) που υπόσχεται επίσης να κάνει τα πράγματα απρόβλεπτα εάν έχει την ευκαιρία να ενταχθεί σε έναν συνασπισμό ή σε ένα ευρύτερο δεξιό ψηφοφορικό μπλοκ.
Με επικεφαλής έναν πρώην αθλητικογράφο, το Chega ήρθε τρίτο πέρυσι και είναι πιθανό να ενισχύσει τώρα τη θέση του. Αν και δεν είναι τόσο εδραιωμένο όσο, ας πούμε, το κόμμα της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, το Chega έχει εντούτοις αξιοποιήσει το αντιμεταναστευτικό αίσθημα και τη δυσαρέσκεια μεταξύ των Πορτογάλων για τα σκάνδαλα διαφθοράς. “Τα ακραία κόμματα δεξιά και αριστερά θα αυξήσουν τις ψήφους τους”, λέει ο οικονομολόγος Paulo Trigo Pereira.
Σίγουρα, ο αυξανόμενος πολιτικός κίνδυνος και η οικονομική επιβράδυνση δεν είναι ακριβώς σπάνιες σε ευρωπαϊκές χώρες με άσχημες επιδόσεις στο πεδίο των δημοσιονομικών και του χρέους. Η πρόβλεψη για την Πορτογαλία είναι δημοσιονομικό πλεόνασμα 0,4% το επόμενο έτος και η Fitch βλέπει το χρέος να μειώνεται στο 97% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος το 2025, από 112% το 2022. Θα υπάρξει επίσης χρόνος για το πορτογαλικό κοινοβούλιο να εγκρίνει τον προϋπολογισμό του 2024 πριν από την εκλογές, γεγονός το οποίο λογικά επίσης θα συμβάλει στον περιορισμό της αβεβαιότητας.
Εισροές
Η πολιτική κατάσταση απειλεί ωστόσο το μαλακό υπογάστριο του καπιταλισμού της σαρδέλας: την εξάρτηση από μετρητά τα οποία προέρχονται από το εξωτερικό. Οι ξένες επενδύσεις στην Πορτογαλία σημείωσαν άνθηση την τελευταία δεκαετία και ανέρχονται στο 71% του ΑΕΠ σύμφωνα με τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) – χωρίς αυτές, το χαμηλό επίπεδο επενδύσεων στη χώρα θα ήταν ακόμη χαμηλότερο. Το πολιτικό κενό και η γενική αυστηροποίηση κανόνων λόγω καταστολής της διαφθοράς δεν αποτελούν καλό οιωνό για την προσέλκυση περισσότερων.
Υπάρχει ήδη μεγαλύτερη προσοχή σε σχέση με τη χρήση προσοδοφόρων συστημάτων όπως οι χρυσές βίζες, τα οποία άγγιξαν τα 5,8 δισεκατομμύρια ευρώ σε εισροές, αλλά ανέβασαν τις τιμές και αύξησαν τους κινδύνους ξεπλύματος χρήματος.
Μια αναποτελεσματική ή ακόμη χειρότερα μια παραλυτική κατάσταση στο πολιτικό επίπεδο θα μπορούσε επίσης να φέρει καθυστερήσεις στην πρόσβαση στο σύνολο των 22,2 δισεκατομμυρίων ευρώ της στήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τον Covid προς την Πορτογαλία, χώρα ιστορικά εξαρτώμενη από τη χρηματοδότηση της ΕΕ.
Ούτε η πολιτική αναταραχή θα είναι μια εξαιρετική συνθήκη για να διορθωθούν τα μακράς πνοής δεινά της χώρας: υποεπένδυση σε τομείς όπως η εκπαίδευση, χαμηλή παραγωγικότητα σε σχέση με άλλες χώρες, γήρανση του πληθυσμού και ακόμη υψηλό χρέος.
Με τόσο πολλά να διακυβεύονται, προτεραιότητα τώρα θα είναι η προσπάθεια αποκατάστασης της εμπιστοσύνης της κοινής γνώμης, καθώς η κυβερνητική κρίση επικαλύπτεται με επιχειρηματικά σκάνδαλα, όπως αμφιλεγόμενες πληρωμές στην κρατική αεροπορική εταιρεία TAP και έρευνα διαφθοράς στην Altice. Το αργό, περίπλοκο σύστημα απονομής δικαιοσύνης της Πορτογαλίας δεν βοηθά.
Το 2014, ένας από τους προκατόχους του Costa, ο Jose Socrates, συνελήφθη με κατηγορίες για διαφθορά, αλλά η απόσυρση των περισσότερων κατηγοριών το 2021 έγινε εμβληματική και επιδείνωσε την εμπιστοσύνη του κοινού στα δικαστήρια. Η καταπολέμηση των αντιλήψεων περί τη διαφθορά έχει υπάρξει “πολύ δύσκολη”, σύμφωνα με τον Antonio Costa Pinto του Πανεπιστημίου της Λισαβόνας, είτε πρόκειται για δημόσια έργα είτε για πιθανά “βρώμικα χρήματα” που εισρέουν μέσω χρυσής βίζας.
“Καθαρά χέρια”;
Τι μπορεί να γίνει; Ο Paulo de Morais, επικεφαλής της ακτιβιστικής ομάδας Civic Front, σημειώνει ότι τώρα μπορεί να είναι η ώρα να συναφθεί κάποιο είδος συμφωνίας μεταξύ των κυρίαρχων κομμάτων για μια σημαντική πρωτοβουλία για την πάταξη της ολιγαρχικής λογικής, εμπνευσμένη από το κίνημα των “καθαρών χεριών” της δεκαετίας του 1990 στην Ιταλία, το οποίο σάρωσε το πολιτικό τοπίο. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη μεταρρύθμιση της αναποτελεσματικής νομοθεσίας και τη δήμευση των παράνομων κερδών. Αυτή η κρίση ήταν “ένα σκάνδαλο που θα ξεσπούσε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο”, αναφέρει.
Το κλειδί θα είναι η γρήγορη κίνηση: οι σαρδέλες έχουν εντυπωσιακή διάρκεια ζωής, αλλά μετά από μερικά χρόνια, ακόμη και αυτές μπορεί να χαλάσουν.
