“Όλοι οι Γάλλοι είναι στρατιώτες και πρέπει να υπερασπιστούν την πατρίδα τους”. Έτσι όριζε ο νόμος του 18ου αιώνα που καθιστούσε υποχρεωτική τη στρατιωτική θητεία στη Γαλλία, μέχρι που το τέλος του Ψυχρού Πολέμου την κατάργησε. Κανείς κάτω των 45 ετών στη Γαλλία δεν έχει φορέσει εξαναγκαστικά στρατιωτική στολή ή έχει πάρει όπλο, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επαναφέρει στο προσκήνιο το θέμα της στρατολόγησης
Ωστόσο, η επιστροφή του πολέμου στο κατώφλι της Ευρώπης σημαίνει ότι η Γαλλία είναι μία από τις πολλές χώρες που παρακολουθούν με αγωνία το ουκρανικό μέτωπο και συζητούν αν ήρθε η ώρα να επαναφέρουν τους παλιούς τρόπους της στρατολόγησης ή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι ο σχεδιασμός και όχι ο πανικός.
Για όσους βρίσκονται γεωγραφικά πιο κοντά στη Ρωσία, όμως, το ζήτημα αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό. Η Ουκρανία μείωσε αυτή την εβδομάδα την ηλικία στράτευσης στα 25 έτη, από τα 27, καθώς δυσκολεύεται να αναπληρώσει τις τάξεις του στρατού της με νέους στρατιώτες. Η Δανία επέκτεινε την στρατολόγηση και στις γυναίκες και αύξησε τη διάρκειά της, με τη Νορβηγία να ακολουθεί το παράδειγμά της. Το νέο μέλος του ΝΑΤΟ, η Σουηδία, επανέφερε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία το 2018.
Δυτικότερα, το τοπίο είναι πιο θολό: Το Ηνωμένο Βασίλειο συζητά για έναν “στρατό πολιτών” αντί για τα πιο αντιδημοφιλή συστήματα στρατολόγησης, ενώ στη Γαλλία ο Μακρόν προωθεί τον “επανεξοπλισμό των πολιτών” με έμφαση στην ενίσχυση της εθνικής ενότητας. Η Γερμανία, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με την τεράστια πρόκληση της απομάκρυνσης από δεκαετίες φιλειρηνικότητας, εξετάζει την επιστροφή στη στρατολόγηση, την οποία εγκατέλειψε το 2011.
Πιέσεις και προκλήσεις
Οι πιέσεις που αναγκάζουν τις κυβερνήσεις να προσεγγίσουν ένα θέμα που συχνά αποτελεί ταμπού είναι κατανοητές. Αυτό που οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ αποκαλούν “αναμένοντας το απροσδόκητο” έχει αναγκάσει τις χώρες να αρχίσουν να εξετάζουν την ικανότητά τους να πολεμήσουν σε έναν πιο επικίνδυνο κόσμο. Δύο αλληλένδετες ανησυχίες επανέρχονται συνεχώς: Η μία είναι το δημογραφικό, σε μια Γηραιά Ήπειρο όπου η μέση ηλικία είναι γύρω στα 42 έτη και τα ποσοστά γεννήσεων μειώνονται. Σε έναν πόλεμο υψηλής έντασης, το δημογραφικό διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Η Ουκρανία δεν είχε άλλη επιλογή από το να επιστρατεύσει περισσότερους 20άρηδες, ένα μικρότερο και πιο πολύτιμο τμήμα του πληθυσμού της, μετά τις ανησυχητικές ενδείξεις ότι η μέση ηλικία του στρατού της ξεπερνούσε τα 40 έτη.
Η άλλη πρόκληση είναι η εθελοντική στρατολόγηση σε στρατούς που εδώ και χρόνια αναγκάζονται να κάνουν περισσότερα με λιγότερα μέσα. Οι στρατοί αγωνίζονται να στρατολογήσουν νέους ανθρώπους σε μια καριέρα που φαίνεται γεμάτη περιορισμούς και δεσμεύσεις και με λίγα προνόμια και κίνητρα – αναλογιστείτε τη μυστικότητα που διακατέχει μια τέτοια καριέρα, την αποστασιοποίηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον χρόνο μακριά από το σπίτι. Ο στρατός του Ηνωμένου Βασιλείου δεν κατάφερε να επιτύχει τους στόχους που είχε θέσει για την στρατολόγηση σε όλα τα κέντρα εκπαίδευσης τα τελευταία πέντε χρόνια, ενώ η Γαλλία έχασε επίσης τους στόχους της πέρυσι κατά περίπου 2.000 άτομα.
Το αποτέλεσμα δε δίνει μια όμορφη εικόνα. Ο Jean-Dominique Merchet, συγγραφέας του βιβλίου “Είμαστε έτοιμοι για πόλεμο;”, αναφέρει ότι η σημερινή ικανότητα του γαλλικού στρατού θα μπορούσε να κρατήσει μια γραμμή μετώπου μικρότερη των 80 χιλιομέτρων – σε σύγκριση με το ουκρανικό μέτωπο μήκους περίπου 1.000 χιλιομέτρων. Ο Edward Luttwak, γράφοντας στην Telegraph, ανέφερε ότι η πολιτική και πολιτιστική πραγματικότητα της Ευρώπης σημαίνουν ότι αν αύριο έπρεπε να σταλούν στρατεύματα στη Ρωσία, μόνο πολύ μικρές ειδικές μονάδες θα ήταν πρόθυμες και ικανές να το πράξουν. Για αυτό, λοιπόν, οι κυβερνήσεις γίνονται λιγότερο ευαίσθητες στο να καταστήσουν το ζήτημα της στρατολόγησης λιγότερο προαιρετικό.
Η επιστροφή στη νοοτροπία της στρατολόγησης έχει όρια
Ωστόσο, αν και είναι εύλογο να γίνονται σχετικές συζητήσεις, οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η επιστροφή στη νοοτροπία της στρατολόγησης έχει όρια. Ακόμη και στην Ουκρανία, όπου η πίεση είναι μεγαλύτερη, εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες σε ηλικία στράτευσης λέγεται ότι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα για να την αποφύγουν. Αντί για τις τυπικές κατηγορίες ότι οι σημερινοί νέοι είναι αδύναμοι και κακομαθημένοι, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι νέοι κάτω των 40 ετών που θα αρνούνταν να πολεμήσουν σε μια χώρα όπως το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να είναι απογοητευμένοι από τα χρόνια των άδικων πολέμων.
Διαθέσιμες επιλογές
Αντί να υποθέτουμε ότι έχουν εξαντληθεί όλες οι επιλογές εθελοντικής εγγραφής, θα μπορούσαμε να είμαστε πιο δημιουργικοί. Οι δημοσκοπήσεις γενικά δείχνουν υποστήριξη για τις ένοπλες δυνάμεις. Υπάρχουν ακόμη περιθώρια να κάνουμε περισσότερα για την προώθηση νέων ρόλων στο πλαίσιο της άμυνας, όπως στην τεχνητή νοημοσύνη και τον κυβερνοπόλεμο, σε έναν κόσμο όπου απειλές για την εθνική ασφάλεια υπάρχουν στο ψηφιακό νέφος (digital cloud) και σε ζωτικής σημασίας υποθαλάσσιες υποδομές όπως τα υποθαλάσσια καλώδια. Οι νέες προσλήψεις από τον ιδιωτικό τομέα – η νέα στρατιωτική πρωτοβουλία της Γαλλίας για την τεχνητή νοημοσύνη καθοδηγείται από έναν πρώην εμπειρογνώμονα της Alphabet Inc.- θα είχαν επίσης το πλεονέκτημα ότι θα έφερναν νέες ιδέες καθώς και νέα ταλέντα.
Και όπου τα εθελοντικά κίνητρα της αγοράς εργασίας αποτυγχάνουν για προσέλκυση στρατιωτικής καριέρας πλήρους απασχόλησης, η στρατιωτική θητεία θα μπορούσε να υποστηριχθεί μέσω εκπαίδευσης εθελοντικών εφεδρειών μερικής απασχόλησης. Η Γαλλία επενδύει στο μοντέλο των εφέδρων για να καλύψει τα κενά στις τάξεις του στρατού της, στοχεύοντας να διπλασιάσει τους εφέδρους σε 80.000 μέχρι το 2030 και να επεκτείνει τα όρια ηλικίας.
Το μήνυμα από την Ουκρανία είναι ότι η αμυντική ετοιμότητα αποτελεί ανάγκη και όχι πολυτέλεια στην Ευρώπη. Αλλά ο αγώνας αυτός χρειάζεται ακόμη δουλειά.
