Η δεύτερη άτυπη πενταμερής που θα πραγματοποιηθεί σε λίγες ημέρες στη Νέα Υόρκη δεν προσφέρεται για προβλέψεις. Οι προοπτικές άρσης του συνεχιζόμενου αδιεξόδου στο Κυπριακό είναι σχεδόν ανύπαρκτες και ουδείς μιλά για πιθανότητες εκκίνησης συνομιλιών. Κοινή εκτίμηση τόσο των Ηνωμένων Εθνών όσο και των δύο πλευρών είναι πως η συνάντηση της Νέας Υόρκης στις 16 και 17 Ιουλίου απλώς θα συντηρήσει την όλη προσπάθεια που ξεκίνησε ο Γενικός Γραμματέας τον περασμένο Μάρτη.
Οι θέσεις, αλλά και προθέσεις των δύο πλευρών περιορίζουν στο ελάχιστο τις πιθανότητες κάποιας ουσιαστικής προόδου στο Κυπριακό. Θεμελιώδης διαφωνία ανάμεσα σε Νίκο Χριστοδουλίδη και Ερσίν Τατάρ είναι η βάση λύσης του Κυπριακού, αλλά και στο θέμα των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης οι προσεγγίσεις των δύο πλευρών καταδεικνύουν όχι μόνο μια διαφορετική ανάγνωση αλλά και ως προς το ζητούμενο του πως θα μπορεί αυτά τα ΜΟΕ να συμβάλουν σε βελτίωση του κλίματος.
Η επερχόμενη συνάντηση του Ιουλίου είναι, ως ένα βαθμό, κρίσιμη ως προς το εάν θα προχωρήσει η όλη προσπάθεια και πέραν των ΜΟΕ. Η πρόσφατη επίσκεψη της προσωπικής απεσταλμένη του ΓΓ ΟΗΕ, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, έδειξε πως τα Ηνωμένα Έθνη ψάχνουν για το μίνιμουμ, μια ανακοίνωση σε ΜΟΕ για να συντηρηθεί η διαδικασία.
Στο πλαίσιο της ετοιμασίας της έκθεσης του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για τις Καλές Υπηρεσίας στο Κυπριακό, οι δύο ηγέτες έστειλαν προς τον Αντόνιο Γκουτέρες χωριστές επιστολές, οι οποίες επισυνάπτονται στην έκθεση. Μέσα από τις επιστολές καταγράφονται τόσο οι θέσεις, αλλά και οι προθέσεις του Προέδρου Χριστοδουλίδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη. Αλλά και οι προσεγγίσεις του ίδιου του ΓΓ έχουν τη δική τους σημασία.
Ειρηνευτική διαδικασία και διαπραγματεύσεις
Το πρώτο που καταγράφεται μέσα από το κείμενος της έκθεσης του ΓΓ ΟΗΕ προς το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι η θεμελιώδης διαφωνία σχετικά με τη βάση λύσης του Κυπριακού. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης επιμένει σε μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, ενώ ο Ερσίν Τατάρ απαιτεί κυριαρχική ισότητα με ίση διεθνή υπόσταση, που ουσιαστικά σημαίνει λύση κρατών. Αυτή η βασική απόκλιση των δύο πλευρών καθορίζει και το γενικότερο πλαίσιο των περισσοτέρων από τις άλλες διαφωνίες.
Ελληνοκυπριακή πλευρά: Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης επιμένει σταθερά σε μια λύση βασισμένη σε μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (ειδικά τα 541, 550 και 789) και το κεκτημένο των διαπραγματεύσεων μέχρι το Κραν Μοντάνα τον Ιούλιο του 2017. Απορρίπτει οποιαδήποτε άλλη βάση, όπως αυτή των «δύο κρατών», τονίζοντας ότι αυτή η βάση «αποτελεί τη μόνη βιώσιμη και βιώσιμη πορεία προς τα εμπρός, η οποία μπορεί να διασφαλίσει τα ζωτικά συμφέροντα της Κύπρου και όλων των Κυπρίων»..
Τουρκοκυπριακή πλευρά: Ο Ερσίν Τατάρ διαφωνεί ριζικά, δηλώνοντας ότι το μοντέλο της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας είναι «επίσημα και αποτελεσματικά εξαντλημένο» και δεν αποτελεί πλέον κοινό έδαφος. Απαιτεί τον τερματισμό της «ανισότητας καθεστώτος» και ζητά την επιβεβαίωση των «εγγενών της δικαιωμάτων, δηλαδή της κυριαρχικής ισότητας και του ίσου διεθνούς καθεστώτος». Προτείνει διαπραγμάτευση για μια διευθέτηση «με βάση τη συνεργασία δύο Κρατών».
Ηνωμένα Έθνη: Ο ΓΓ αναφέρεται στο ότι οι δύο ηγέτες «εξέφρασαν ετοιμότητα για να συμμετάσχουν σε πρωτοβουλίες οικοδόμησης εμπιστοσύνης, μέσα από τις οποίες θα επιδιωχθεί η δημιουργία ενός πιο ευνοϊκού περιβάλλοντος για την επανέναρξη διαπραγματεύσεων. Σημειώνει και την αυξημένη εμπλοκή της προσωπικής του απεσταλμένης με τους δύο ηγέτες.
Η συμφωνία της Γενεύης τον Μάρτη του 2025
Στην έκθεσή του ο ΓΓ ΟΗΕ αναφέρεται στο ότι οι δύο ηγέτες συμφώνησαν «ένα σύνολο πρωτοβουλιών οικοδόμησης εμπιστοσύνης» που περιλαμβάνουν τα εξής:
- Άνοιγμα τεσσάρων σημείων διέλευσης.
- Αποναρκοθέτηση.
- Δημιουργία τεχνικής επιτροπής για τη νεολαία.
- Πρωτοβουλίες για το περιβάλλον.
- Πρωτοβουλίες για την κλιματική αλλαγή.
- Πρωτοβουλίες για την ηλιακή ενέργεια και την αποκατάσταση νεκροταφείων.
Ελληνοκυπριακή πλευρά: Ενώ αναγνωρίζει κάποια πρόοδο στις επιτροπές Νεολαίας, περιβάλλοντος και νεκροταφείων, δηλώνει ότι «απαιτείται περαιτέρω εποικοδομητική δέσμευση από την τουρκοκυπριακή πλευρά» για την επίτευξη αποτελεσμάτων σε άλλα κρίσιμα σημεία, όπως τα σημεία διέλευσης, η ηλιακή ενέργεια και η αποναρκοθέτηση.
Τουρκοκυπριακή πλευρά: Εντοπίζει συγκεκριμένα σημεία έλλειψης συνεργασίας ή άρνησης από την ελληνοκυπριακή πλευρά όσον αφορά τα ΜΟΕ.
- Αποναρκοθέτηση: Ισχυρίζεται ότι ο Ελληνοκύπριος ηγέτης «δεν συμμερίζεται τον στόχο ενός νησιού χωρίς νάρκες» και ότι οι «τεχνικές προτάσεις μας για την ολοκληρωμένη αποναρκοθέτηση του νησιού δεν έχουν βρει απήχηση».
- Ηλιακή ενέργεια: Κατηγορεί την ε/κ πλευρά ότι «επιμένει στον άμεσο έλεγχο» της ηλιακής ενέργειας που παράγεται στην νεκρή ζώνη, ενώ αρνείται να μοιραστεί την ενέργεια αυτή, δηλώνοντας ότι «η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν έχει επιδείξει την απαραίτητη βούληση για να διασφαλίσει ότι το ηλεκτρικό ρεύμα που παράγεται από την ηλιακή ενέργεια που παράγεται στην νεκρή ζώνη θα ωφελήσει και τις δύο πλευρές».
- Νέα σημεία διέλευσης: Ισχυρίζεται ότι ο Ε/κ ηγέτης «απέτυχε να προτείνει νέα σημεία διέλευσης» και απέρριψε τις τουρκοκυπριακές προτάσεις για νέα σημεία διέλευσης οχημάτων σε Μια Μηλιά και Λουρουτζίνα.
- Οικονομικά Θέματα: Αναφέρει ότι έργα υπό την Τεχνική Επιτροπή Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων (π.χ., Πρόγραμμα Πρακτικής Άσκησης Νέων Επαγγελματιών, σεμινάρια για εταιρείες/επιχειρηματίες γυναίκες) δεν μπόρεσαν να υλοποιηθούν λόγω της «έλλειψης προθυμίας» ή της «αρνητικής στάσης» της ελληνοκυπριακής πλευράς.
Ευθύνες για την έλλειψη ευνοϊκού κλίματος και προόδου
Ελληνοκυπριακή πλευρά: Κατηγορεί την Τουρκία και την τουρκοκυπριακή πλευρά για υπονόμευση του κατάλληλου περιβάλλοντος για διαπραγματεύσεις. Αναφέρει συγκεκριμένα:
- Τη συνεχή άρνηση να υποστηρίξουν τη βάση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας και την προώθηση της λύσης «δύο κρατών».
- Τη συνέχιση των προσπαθειών για διεθνή αναβάθμιση της «παράνομης αποσχιστικής οντότητας».
- Την παράνομη εκμετάλλευση περιουσιών.
- Την αναβάθμιση στρατιωτικών δυνατοτήτων στην κατεχόμενη Κύπρο.
- Τη συνεχή άρνηση επιστροφής των Βαρωσίων στους νόμιμους κατοίκους της και τις κινήσεις προς την νεκρή ζώνη (Πύλα).
- Την απαίτηση της τουρκοκυπριακής πλευράς για μια «Συμφωνία Καθεστώτος Δυνάμεων (SOFA)» με τον ΟΗΕ.
Τουρκοκυπριακή πλευρά: Αποδίδει την ευθύνη στην ε/κ πολιτική, τονίζοντας:
- Τη διατήρηση της απομόνωσής τους (άμεσο εμπόριο, πτήσεις, επαφές – τα «3Ds»).
- Μια «κλιμακούμενη πολιτική νομικών και πολιτικών απειλών» μέσω της επιβολής αδρανών νομικών διατάξεων και της χρήσης της INTERPOL για διεθνή εντάλματα σύλληψης σχετικά με περιουσίες στην «ΤΔΒΚ», δημιουργώντας «κλίμα φόβου» και εμποδίζοντας τα ταξίδια.
- Την απόρριψη της πρότασής τους για ένα «Συμβούλιο Συνεργασίας Κύπρου».
- Ότι η προσέγγιση του Ελληνοκύπριου ηγέτη στη συνάντηση της Γενεύης «δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες».
- Ζητήματα όπως η προσπάθεια της ελληνοκυπριακής πλευράς να καταχωρίσει την «Κυπριακή Πατάτα Κόκκινης Γης» ως Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη αποκλειστικά προς όφελος των Ελληνοκύπριων παραγωγών, «παραμερίζοντας τα τουρκοκυπριακά συμφέροντα».
- Τη μη αξιοποίηση του δυναμικού των υδρογονανθράκων ως πεδίο συνεργασίας.
Στο θέμα των σφετεριστών
Το θέμα της παράνομης εκμετάλλευσης των ε/κ περιουσιών στα κατεχόμενα από σφετεριστές αποτελεί ένα ακόμα σημείο αναφοράς με την τ/κ πλευρά να το βλέπει ως εχθρική εκστρατεία εκφοβισμού ενώ η ελληνοκυπριακή πλευρά το παρουσιάζει ως νόμιμη επιβολή του νόμου.
Συνεργασία με Αξιωματούχους του ΟΗΕ
Και οι δύο πλευρές χαιρετίζουν και δηλώνουν πρόθυμες για συνεργασία με την προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ. Ο Ελληνοκύπριος ηγέτης εκφράζει την εκτίμησή του για τη δέσμευση του ΓΓ ΟΗΕ και τον επαναδιορισμό της προσωπικής του απεσταλμένης, καθώς και τη συνεργασία μαζί της. Η τουρκοκυπριακή πλευρά επίσης χαιρετίζει τον επαναδιορισμό της προσωπικής απεσταλμένης. Η έκθεση του ΟΗΕ επιβεβαιώνει την αυξημένη συνεργασία με τους δύο ηγέτες και την προσωπική απεσταλμένη.
Ο ρόλος της ΕΕ και τα ελληνοτουρκικά
Πέραν των θέσεων των δύο πλευρών υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τις εξελίξεις στο Κυπριακό όπως είναι ελληνοτουρκικά, ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και οι ίδια η κοινωνία των πολιτών στο νησί.
Σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας: Η άποψη του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών είναι πως η προσέγγιση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας δημιουργεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον. Η ελληνοκυπριακή πλευρά από μέρους εκτιμά πως οι διμερείς συναντήσεις με Τούρκους αξιωματούχους δείχνουν μια εναλλακτική οδό που μπορεί να βοηθήσει την όλη προσπάθεια. Από τουρκοκυπριακής πλευράς δεν αναφέρεται κάτι συγκεκριμένο όσον αφορά τα ελληνοτουρκικά.
Ο ρόλος της ΕΕ: Τρεις διαφορετικές απόψεις όσον αφορά το ρόλο που μπορεί να παίξει η Ευρωπαϊκή Ένωση στο Κυπριακό. Από μεν τον ΓΓ ΟΗΕ εκφράζεται εκτίμηση για την υποστήριξη της ΕΕ για τις τεχνικές επιτροπές, ενώ ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης στην επιστολή του καλωσορίζει το διορισμό ειδικού απεσταλμένου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Από την άλλη ο Ερσίν Τατάρ παραμένει αρνητικός στην ευρωπαϊκή εμπλοκή καθώς θεωρεί πως οι μηχανισμοί της ΕΕ τυγχάνουν εκμετάλλευσης προς όφελος των Ελληνοκυπρίων.
Η κοινωνία των πολιτών: Μεγαλύτερη εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών ζητά ο ΓΓ ενώ βλέπει πως η κοινή γνώμη είναι υποστηρικτική ως προς τις προσπάθειες του διεθνούς οργανισμού. Από ελληνοκυπριακής πλευράς σημειώνονται οι αυξημένες πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν με επικεφαλής γυναίκες, ενώ παραδέχεται την απογοήτευση της κοινής γνώμης ένεκα έλλειψης προόδου. Η τουρκοκυπριακή πλευρά θεωρεί πως οι τεχνικές επιτροπές διαφέρουν από τις διαδικασίες της κοινωνίας των πολιτών, ενώ σπεύδει να υποστηρίξει ότι υπάρχει απροθυμία από τους Τουρκοκύπριους να μεταβούν στις ελεύθερες περιοχές λόγω των συλλήψεων σφετεριστών.
