Πρόσφατα η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, μίλησε για ένα Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους. Τι είναι, γιατί το χρειαζόμαστε και μια αναδρομή στην ιστορία ενός κινήματος που κράτησε 14 χρόνια μόνο αλλά δεν πέθανε ποτέ.
Bauhaus είναι ο αναγραμματισμός της λέξης Hausbau που στα γερμανικά σημαίνει οικοδόμηση. Κι η οικοδόμηση που γεννήθηκε μέσα από την φιλοσοφία του Μπάουχαους είχε σαν βάση την απλότητα, τη λειτουργικότητα και τη χρηστικότητα με έμφαση στις γεωμετρικές φόρμες και στο χρώμα, χωρίς περιττά διακοσμητικά στοιχεία. Προέκυψε μετά το τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου, που μαζί με τις υπόλοιπες αναταράξεις που προκάλεσε, άφησε μια χαραμάδα ανοικτή ώστε να τεθούν οι βάσεις για μια νέα αντίληψη στον σχεδιασμό και στις τέχνες.
Σήμερα, με την πανδημία να επελαύνει ακάθεκτη, την κλιματική αλλαγή να απειλεί την ανθρωπότητα, η Κομισιόν ρίχνει το σύνθημα για ένα Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους, εξηγώντας πως πρόκειται για «μια δημιουργική πρωτοβουλία που καταργεί τα όρια μεταξύ επιστήμης, τεχνολογίας, τέχνης, πολιτισμού και κοινωνικής ένταξης προκειμένου να καταστήσει δυνατή την εξεύρεση σχεδιαστικών λύσεων για καθημερινά προβλήματα. Οι βασικές του αξίες είναι η βιωσιμότητα, η αισθητική και η συμμετοχικότητα. Στόχος είναι να αξιοποιηθεί η διαδικασία συνδημιουργίας ώστε να διερευνηθούν ιδέες, να αναγνωριστούν οι πλέον επείγουσες ανάγκες και προκλήσεις και να συνδεθούν μεταξύ τους τα ενδιαφερόμενη μέρη προκειμένου να διαμορφωθεί περαιτέρω η ιδέα». Στο πλαίσιο της φάσης σχεδιασμού, η Επιτροπή θα διοργανώσει την ερχόμενη Άνοιξη την απονομή σχετικού βραβείου. Θα ακολουθήσει, όπως εξηγεί σε σχετική ανακοίνωση, η προκήρυξη προσκλήσεων υποβολής προτάσεων, ώστε οι ιδέες του Νέου Ευρωπαϊκού Μπάουχαους να λάβουν σάρκα και οστά σε πέντε τουλάχιστον κράτη μέλη της ΕΕ με τη χρήση ενωσιακών κονδυλίων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
Όπως εξήγησε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόκειται για «ένα σχέδιο ελπίδας προκειμένου να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να συμβιώσουμε καλύτερα μετά την πανδημία». Η Μαρίγια Γκαμπριέλ, Επίτροπος Καινοτομίας, Έρευνας, Πολιτισμού, Εκπαίδευσης και Νεολαίας, δήλωσε πως στόχος είναι «να αναπτυχθεί ένα καινοτόμο πλαίσιο στήριξης, διευκόλυνσης και επιτάχυνσης του πράσινου μετασχηματισμού συνδυάζοντας τη βιωσιμότητα με την αισθητική. Δημιουργώντας μια γέφυρα μεταξύ του κόσμου της τέχνης και του πολιτισμού, αφενός, και του κόσμου της επιστήμης και της τεχνολογίας, αφετέρου, θα διασφαλίσουμε ότι η κοινωνία μπορεί να συμμετάσχει στο σύνολό της: καλλιτέχνες, φοιτητές, αρχιτέκτονές, μηχανικοί, η ακαδημαϊκή κοινότητα και οι φορείς καινοτομίας. Αυτό θα πυροδοτήσει μια συστημική αλλαγή». Παράλληλα, η Επίτροπος Συνοχής και Μεταρρυθμίσεων, Ελίζα Φερέιρα, εξέφρασε την ελπίδα πως χάρη στην προώθηση οικονομικά προσιτών λύσεων, η πρωτοβουλία θα συμβάλει στην κοινωνική συνοχή και στην επίλυση των προβλημάτων στέγασης.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε ειδικό ιστότοπο (https://europa.eu/new-european-bauhaus/index_en) οι ενδιαφερόμενοι θα μπορούν να μοιράζονται τις ιδέες τους υποβάλλοντας προτάσεις.
Πώς γεννήθηκε όμως το Bauhaus; Πρωτεργάτης ήταν ο Walter Gropius ο οποίος πίστευε πως καλλιτέχνες και τεχνίτες πρέπει να έχουν την ίδια αισθητική μόρφωση. Στο μανιφέστο του αναφέρει ότι «αρχιτέκτονες, ζωγράφοι και γλύπτες πρέπει να μάθουν να χειρίζονται τον σύνθετο χαρακτήρα ενός κτηρίου για να ξαναβρεθεί το αρχιτεκτονικό πνεύμα που χάθηκε στην «τέχνη του σαλονιού». Στην προσπάθειά του βρήκε συνοδοιπόρους τους Mies van der Rohe, Marcel Breuer, Johannes Itten, Marianne Brandt, Ιωάννη Δεσποτόπουλο και άλλους. Η πρώτη Σχολή δημιουργήθηκε στη Βαϊμάρη το 1919, ωστόσο η πόλη αποδείχτηκε πολύ συντηρητική για να ανεχτεί τις ιδέες αυτές, ενώ με την άνοδο του ναζισμού το Κίνημα έμοιαζε ως κομμουνιστικό παράρτημα. Έτσι, το 1933 σήμανε το τέλος του, με τους πρωταγωνιστές του να εγκαταλείπουν τη Γερμανία.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν δημιουργήθηκαν τρεις Σχολές. Στη Βαϊμάρη μέχρι το 1925, υπό τη διεύθυνση του Gropius, έπειτα στο Ντεσάου (1925-32) υπό τη διεύθυνση του Hannes Meyer και τέλος στο Βερολίνο (1932-33), υπό τη διεύθυνση του Mies Van der Rohe. Σε αυτές δίδαξαν επιφανείς καλλιτέχνες όπως, oι Wassily Kandinsky, Johannes Itten, Marcel Breuer, Paul Klee. Η εκπαίδευση αποσκοπούσε στην απόκτηση, τόσο τεχνικών γνώσεων, όσο και καλλιτεχνικών δεξιοτήτων, με κύρια φιλοσοφία τη μάθηση μέσα από την πράξη.
Ανάμεσα στους πρωτεργάτες δεν έλειψαν οι διαφωνίες στην προσέγγιση, εξ ου και οι αλλαγές στους επικεφαλής. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η διαμάχη μεταξύ Itten και Gropius. Η θέση του δεύτερου ήταν πως μια νέα ιστορική περίοδος ξεκινούσε με το τέλος του πολέμου και πως ένα νέο αρχιτεκτονικό ύφος θα έπρεπε να συμβολίσει αυτή τη νέα εποχή, λειτουργικό, φθηνό, αλλά ταυτόχρονα, με καλλιτεχνικές αξιώσεις. Οι ιδέες αυτές ενσωματώθηκαν στο κτήριο στο Ντεσάου όπου μεταφέρθηκε η Σχολή μετά την εκδίωξη της από τη Βαϊμάρη. Το κτήριο σχεδίασε ο Gropius και σήμερα αποτελεί σύμβολο του Κινήματος. Οι διαφωνίες μεταξύ τους, αλλά κυρίως η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία, έφεραν το τέλος του Κινήματος. Το ναζιστικό κόμμα εκλάμβανε το Bauhaus ως ένα μέτωπο κομμουνιστών και τη μοντέρνα τέχνη ως κάτι το έκφυλο. Ταυτόχρονα οι σταλινιστές το θεωρούσαν ως «έκφραση της κοσμοπολίτικης οικοδόμησης» που ήταν «εχθρική προς τον λαό» και την «εθνική αρχιτεκτονική κληρονομιά».
* Στην κεντρική φωτο, δείγμα αρχιτεκτονικής Μπάουχαους.
Φιλελεύθερα, 24.1.2021.
