Ασχολήθηκε με τον θάνατο τόσο όσο, ίσως, κανένας άλλος καλλιτέχνης. Σήμερα όμως, που ο θάνατος μας περιβάλλει, επιλέγει να μας χαρίσει ανθισμένες κερασιές και ουράνια τόξα, ενώ προβαίνει σε μια δημόσια εξομολόγηση.
Από την αρχή της καριέρας του, ο Βρετανός καλλιτέχνης Ντάμιεν Χέρστ, δεν έχει σταματήσει να διερευνά τις σχέσεις μεταξύ ομορφιάς και φθοράς, θρησκείας και επιστήμης, ζωής και θανάτου. Ενώπιον των ζητημάτων αυτών μας έβαλε με τα ζώα -τεμαχισμένα ή αρτιμελή- στην φορμόλη («Η ανικανότητα να αντιληφθείς το θάνατο όσο ζεις»), με ένα κρανίο διακοσμημένο με 8.601 διαμάντια συνολικού βάρους 1,106 καρατιών («Αγάπη του Θεού») και άλλα ανατρεπτικά έργα του. Σήμερα, εν μέσω πανδημίας, ζωγραφίζει ανθισμένες κερασιές (Cherry Blossoms) τις οποίες θα εκθέσει την άνοιξη στο Fondation Cartier του Παρισιού και δίνει μια συνέντευξη απαντώντας σε 98 ερωτήσεις που του έθεσαν διάφορα άτομα μέσω Instagram.
Στο ντιβάνι του ψυχίατρου (“On the Psychiatrist’s Couch”) έχει ονομάσει ο ίδιος την συνέντευξη του στην οποία αποκαλύπτει, ανάμεσα σε άλλα, πως αντιμετώπισε τον Covid 19. Αρχικά, όπως λέει, σκέφτηκε «ας τον κολλήσω να τελειώνουμε». Αμέσως όμως επικράτησε η σκέψη: «Δεν μου ταιριάζει η λογική του λαχείου, τα αφήνουμε, με άλλα λόγια, στην τύχη κι ότι γίνει». Οπόταν κυκλοφορεί με μάσκες και γάντια ακόμα και όταν είναι μόνος μέσα στο αυτοκίνητο χωρίς να τον νοιάζει αν μοιάζει ηλίθιος. Μότο του είναι, «μερικές φορές πρέπει να πας πέραν από την άκρη για να μάθεις τι υπάρχει», ενώ δηλώνει πως δεν είναι τόσο τρομακτικός όσο πολλοί νομίζουν. «Πολλές φορές, οι άνθρωποι απογοητεύονται που δεν είμαι πιο άγριος», γνωρίζοντας ότι η πρώιμη δουλειά του βγήκε μέσα από καταχρήσεις ναρκωτικών και αλκοόλ. Εκείνη μάλιστα την περίοδο γνώρισε τον σχεδιαστή μόδας Alexander McQueen «ο οποίος ξετρελάθηκε με την κοκαΐνη».
Αργότερα, όπως εξομολογείται, οι ρόλοι αντιστράφηκαν και βλέποντας πια τον φίλο του, απόλυτα εξαρτημένο, αντιλήφθηκε πως ήταν ο ίδιος. Πλέον, εδώ και 13 χρόνια παραμένει «καθαρός». «Το πιο δυνατό ποτό που μπορεί να πιω είναι ένα φλιτζάνι τσάι rooibos – η υπερβολική καφεΐνη οδηγεί σε αϋπνία». Όσο για την τέχνη, δεν πιστεύει ότι η αγορά είναι αξιοκρατική.
«Πολλοί εκπληκτικοί καλλιτέχνες δεν ανακαλύπτονται ποτέ», λέει ο Χέρστ και δίνει σαν παράδειγμα την Helen Beard, δουλειά της οποίας συμπεριλήφθηκε σε μια ομαδική έκθεση το 2018 στη γκαλερί Newport Street Gallery που ανήκει στον ίδιο. Δεν είναι οπαδός του Νταλί, ενώ του αρέσει η δουλειά του Francis Bacon κι από τους εν ζωή καλλιτέχνες της Sarah Lucas, επειδή κάνει το αντίθετο του τι κάνει αυτός.
Από τους πιο πλούσιος πλέον καλλιτέχνες, με περιουσία πέραν των 350 εκατομμυρίων, θυμάται πως τρελάθηκε όταν πούλησε έργο για δέκα χιλιάδες στερλίνες. Μετά από αυτό, ωστόσο, τα χρήματα έπαψαν να έχουν νόημα ακόμα κι όταν πήρε 12 εκ. για τον καρχαρία στην φορμόλη. Αποκαλύπτει ακόμα πως η σειρά “Medicine Cabinet” είναι εμπνευσμένη από την ταινία Dead Ringers του David Cronenberg. Η ταινία, με τον Jeremy Irons στο ρόλο δύο πανομοιότυπων δίδυμων γυναικολόγων, ενέπνευσε τα «ντουλάπια της ιατρικής», ενώ μια διαμάχη μεταξύ της μητέρας και της αδελφής του οδήγησε στο “Divided”, έργο του 1993 με τέσσερις γυάλινες προθήκες με τεμαχισμένα μέλη μιας αγελάδας και ενός μοσχαριού.
Αυτό για το οποίο ο ίδιος ήθελε να μιλήσει, μέσα από το συγκεκριμένο έργο, ήταν η σημασία και η ένταση του συναισθηματικού διαμελισμού, αλλά και η σχέση του μέσα με το έξω. Το μήνυμα βεβαίως δεν ελήφθη απ’ όλους, αλλά το έργο απέσπασε, το 1995, το βραβείο Τέρνερ. Αυτή την στιγμή έχει περάσει σε πιο ευχάριστα θέματα, ωστόσο, όπως εξήγησε, δεν θέλει να κολλήσει στους φωτεινούς πίνακες. «Υπάρχει ένας φόβος ότι η σκοτεινή εποχή στην τέχνη έχει καταστεί άσχετη», λέει ο Χέρστ, αλλά παρόλα αυτά ο ίδιος σκέφτεται να ενδιατρίψει με κάποιο τρόπο, που σίγουρα δεν θα είναι φωτεινός, στην αυτοκτονία ενός φίλου, ενώ θέλει να δοκιμάσει σαν υλικό το πλουτώνιο.
Και ως είθισται η συνέντευξη κλείνει με μια συμβουλή για τους νέους καλλιτέχνες: «Κάντε τους πίνακες σας μεγαλύτερους και ταξιδέψτε όσο πιο πολύ μπορείτε».
Μια διάρρηξη ως έναρξη
Σε μια προηγούμενη εξομολόγηση του, μιλώντας στην Guardian για τα πρώτα του βήματα στην τέχνη, αποκάλυψε πως μια διάρρηξη στο σπίτι γείτονα πυροδότησε την έμπνευσή του. «Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ζούσα σε έναν χώρο υπό κατάληψη στο Λονδίνο, προσπαθώντας να συγκεντρώσω δουλειά ώστε να μπω στο κολέγιο Goldsmiths. Είχα όμως ‘κολλήσει’, όχι γιατί δεν μπορούσα να σκεφτώ, αλλά γιατί υπήρχαν αμέτρητες δυνατότητες. Καθώς δούλευα, άκουγα έναν ηλικιωμένο που ζούσε δίπλα, να ακούει ραδιόφωνο ή να βλέπει τηλεόραση. Τον έβλεπα επίσης στον δρόμο, όπου συνήθιζε να περπατάει φορώντας ένα μεγάλο παλτό, σπρώχνοντας ένα καροτσάκι για ψώνια.
»Αργότερα έμαθα ότι λεγόταν κ. Μπαρνς. Πέρασε ένας μήνας προσπαθώντας να ζωγραφίσω και συνειδητοποίησα ότι δεν άκουγα τίποτε από το διπλανό σπίτι. Σκεπτόμενος ότι ο άνθρωπος μπορεί να είχε κάποιο ατύχημα, σκαρφάλωσα από την πίσω πλευρά με κάποιους φίλους. Το σπίτι ήταν άδειο, εκτός από δύο δωμάτια τα οποία είχαν κλειδωμένες τις πόρτες. Αφού τις σπάσαμε νιώσαμε ότι δεν έπρεπε να βρισκόμαστε εκεί και επικοινωνήσαμε με το δημοτικό συμβούλιο, όπου μας είπαν ότι ο ηλικιωμένος είχε μετεστεγαστεί. Όταν το άκουσα αυτό, επέστρεψα στο σπίτι για να εξερευνήσω το μέρος και βρήκα μέσα πράγματα 60 χρόνων. Ήταν ρακοσυλλέκτης. Είχε πράγματα τοποθετημένα στο τραπέζι σε ψηλές στοίβες σαν γλυπτό. Προφανώς του έδινε παρηγοριά, όμως ήταν και αρκετά τρελό. Κατά κάποιο τρόπο έγινα ο κ. Μπαρνς. Το στούντιό μου ήταν άδειο, γεμάτο από κενούς καμβάδες γιατί δεν ήξερα τι να δημιουργήσω, ενώ το σπίτι του ήταν ‘πνιγμένο’ στα πράγματα. Πέρασαν δύο εβδομάδες όπου βρισκόμουν εκεί μέρα και νύχτα. Βρήκα εργαλεία, σφυριά, κατσαβίδια πριόνια και τρυπάνια.
»Συνειδητοποίησα ότι μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτά τα πράγματα για να φτιάξεις κολάζ, όμως μπορείς να τα συμπεριλάβεις επίσης σε κολάζ, λόγω του ίδιου του εξαιρετικού σχεδιασμού τους. Βρήκα ακόμη και πράγματα που είχα πετάξει εγώ. Τα είχε βρει και τα μάζεψε. Υπήρχαν επίσης αντικείμενα από νεκροταφεία, συμπεριλαμβανομένων χεριών από σπασμένα γλυπτά. Όλο αυτό με έβγαλε από το τέλμα και με έβαλε σε εγρήγορση. Τα πράγματα άρχισαν να εξελίσσονται γρήγορα για μένα και το οφείλω στον κ. Μπαρνς. Ήταν σαν αυτός να ξεκίνησε κάτι και εγώ το συνέχισα. Ενώ δημιουργούσα, ένιωθα ότι με κάποιο τρόπο ‘έκλεβα’, παίρνοντας όλα τα πράγματα που χρησιμοποιούσα από τον κ. Μπαρνς. Ο ηλικιωμένος άντρας κατέληξε να έχει πολύ πιο ισχυρό αντίκτυπο πάνω μου απ’ ότι μπορούσα να καταλάβω εκείνη την στιγμή.
»Όταν μπήκα στο Goldsmiths, με τον καιρό συνειδητοποίησα ότι ο τύπος ήταν κάτι σαν ο απόλυτος καλλιτέχνης, παρόλο που δεν είχε καμία σχέση με τον κόσμο της τέχνης. Έφερε μία πραγματικότητα στο έργο μου. Τα κολάζ με οδήγησαν στους πρώτους μου πίνακες, τα spot paintings. Ακολούθησα ένα είδος επιστημονικής, μαθηματικής προσέγγισης και έπαιξα με το χρώμα. Θυμάμαι έναν καθηγητή μου, που μου έλεγε ότι θα κάνουν ωραίο σχέδιο κουρτίνας. Ήταν αποκαρδιωτικό να το ακούω αυτό. Όμως πλέον έχω συνειδητοποιήσει ότι το χρώμα με σαγήνευε όταν διερευνούσα τις φόρμες. Τι και αν έμοιαζαν με σχέδια κουρτίνας;
»Υπάρχει μια ιδέα ότι οι ωραίες κουρτίνες δεν είναι τέχνη, αλλά ίσως θα έπρεπε να είναι. Όταν δημιουργούσα τους πίνακες με τις κουκκίδες, φοβήθηκα ότι γινόμουν μινιμαλιστής, χάνοντας το συναισθηματικό περιεχόμενο, το οποίο θεωρούσα πολύ σημαντικό. Όμως όταν τους τελείωσα, διαπίστωσα ότι είχαν συναίσθημα. Η πραγματικότητα είναι γεμάτη από συναίσθημα. Μία μέρα επέστρεψα στο σπίτι του κ. Μπαρνς και τα δωμάτια ήταν άδεια. Το δημοτικό συμβούλιο είχε αδειάσει το σπίτι. Τα άλλοτε γεμάτα με αμέτρητα πράγματα δωμάτια ήταν άδεια. Είχα σοκαριστεί. Είχα περάσει δύο εβδομάδες να ψάχνω μέσα σε 60 χρόνια ζωής ενός ανθρώπου και όλα είχαν χαθεί».
Εκτός από την έκθεση με τις κερασιές στο Παρίσι, στις 23 του μήνα, εγκαινιάζεται στο Σεντ Μόρις της Ελβετίας έκθεση με 40 έργα του που θα τοποθετηθούν σε διάφορα σημεία. Τίτλος της, «Mental Escapology». Να σημειώσουμε ακόμα πως στην αρχή της πανδημίας ζωγράφισε ένα ουράνιο τόξο «Butterfly Rainbow», το οποίο έγινε το σύμβολο της χώρας τους στην μάχη κατά του κορωνοϊού.
Φιλελεύθερα, 24.1.2021.
