Σημαντικά έργα φωτογράφων από τον διεθνή χώρο, των οποίων η δουλειά έχει συχνά συσχετισθεί με την ιδέα της μελαγχολίας/ hüzün είναι σε διάλογο με σύγχρονα έργα, φτιαγμένα ειδικά για την έκθεση «Βλέποντας μέσα από το Πρίσμα της Μελαγχολίας: Διαπολιτισμικές Μελαγχολίες/ Hüzün στην Ανατολική Μεσόγειο», που παρουσιάζεται στο Μουσείο του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Ο δρ Γαβριήλ Κουρέας, ένας εκ των επιμελητών της έκθεσης μιλά για το πως προσεγγίζουν το θέμα της μελαγχολίας οι φωτογράφοι, οι εικαστικοί και οι ποιητές που συμμετέχουν στην έκθεση.
–Ποια θέματα αναδεικνύει η έκθεση «Βλέποντας μέσα από το Πρίσμα της Μελαγχολίας: Διαπολιτισμικές Μελαγχολίες»; H έκθεση σε συν-επιμέλεια της Αλέβ Αντίλ και παραγωγή της Κατρίν Νικήτα μάς ενθαρρύνει, ίσως ουτοπικά, να αναλογιστούμε την αλχημική διάσταση της τέχνης. Συγκεκριμένα, προτείνει πως η τέχνη μπορεί να μετατρέψει τη φαρμακερή χολή της μελαγχολίας σε χρυσάφι αυτογνωσίας και σε θεραπευτική οδό με σηματοδότες τη ρίζα της δυστυχίας μας, πέραν της τοξικής θετικότητας της σύγχρονης εμπορευματοποιημένης κουλτούρας, η οποία επιμένει στην καταπίεση της λύπης. Η δύναμη που ενεργοποιεί τις αλχημικές διεργασίες είναι η δημιουργική επιθυμία επίκλησης και ανάκλησης αυτού που έχει χαθεί. Η επιθυμία υπό αυτή τη σκοπιά λειτουργεί ταυτόχρονα νοσταλγικά και επαναστατικά με την αναρχική ενέργεια της λιβιδινικής ορμής.
–Ποιο ρόλο παίζει η γεωγραφική θέση της Κύπρου στην προσέγγιση της ιδέας της μελαγχολίας; Λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική και γεωπολιτική θέση της Κύπρου, η έκθεση προσεγγίζει την ιδέα της μελαγχολίας διαπολιτισμικά. Αν και η μελαγχολία στη Δυτική σκέψη σχετίζεται με τον ατομικισμό, η ιδέα του hüzün του Κορανίου και των Σούφι είχε πρωταρχικά να κάνει περισσότερο με το πένθος παρά με το φετιχισμό της ατομικότητας. Η λέξη hüzün, αραβικής προέλευσης, μεταφέρει αισθήματα βαθιάς πνευματικής απώλειας. Μια διαπολιτισμική προσέγγιση της μελαγχολίας/ hüzün σημαίνει την απομάκρυνση από τη μνήμη που είναι δεμένη με τον χώρο και το έθνος και το συσχετισμό με τις δυνάμεις της μνήμης που ξεδιπλώνονται μέσα και πέρα από τα σύνορα. Αυτό καταλήγει στην αμφισβήτηση των Δυτικών κατανοήσεων της μνήμης και σε μια μετατόπιση του εστιασμού προς την ιδέα της αναπόλησης.
–Με ποιο κριτήριο έγινε η επιλογή των έργων φωτογράφων από τον διεθνή χώρο; Η έκθεση παρουσιάζει σημαντικά έργα φωτογράφων από τον διεθνή χώρο, των οποίων η δουλειά έχει συχνά συσχετισθεί με την ιδέα της μελαγχολίας/ hüzün σε διάλογο με σύγχρονα έργα, φτιαγμένα ειδικά για την έκθεση. Παρουσιάζονται φωτογραφίες του Γάλλου φωτογράφου Ευγένιου Ατζέτ (1857-1927) στις οποίες οι άδειοι παριζιάνικοι δρόμοι του Ατζέτ αποπνέουν, κατά τον Βάλτερ Μπέντζαμιν, μια αισθησιακή και αισθητηριακή συνάντηση με τη μελαγχολία. Μια άλλη, λιγότερο γνωστή αλλά εξίσου ενδιαφέρουσα Γαλλίδα φωτογράφος, η Εντίθ Γκεράν (1910-1997), αιχμαλωτίζει τη μελαγχολία των παριζιάνικων δρόμων μέσα από μια γυναικεία ματιά. Ο Λιθουανός φωτογράφος Αρούνας Μπαλτενάς (γ. 1956) μάς φέρνει στους δρόμους της Λευκωσίας, στα χαλάσματα και τα αδιέξοδά τους. Παρουσιάζεται επίσης ο Τούρκος Αρμένιος φωτογράφος Αρά Γκιουλέρ (1928-2018), του οποίου οι μελαγχολικές φωτογραφίες των δρόμων της Κωνσταντινούπολης, κυρίως από τη δεκαετία του 1950, εικονογράφησαν το βιβλίο του Παμούκ Αναμνήσεις της Κωνσταντινούπολης (2005). Για τους σκοπούς της έκθεσης, αυτοί οι φωτογράφοι παρέχουν έναν «ενδιάμεσο χώρο», από το οποίο διαπολιτισμικές, διαχρονικές ανταλλαγές και αναμνήσεις διαδραματίζονται στο Αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη σε διάλογο με σύγχρονους καλλιτέχνες.
–Ένα μέρος της έκθεσης προκύπτει μέσα από τις συνεργασίες ποιητών και εικαστικών. Ήταν μια πρόκληση για τους δημιουργούς να συνεργαστούν και να συναντηθούν, εστιάζοντας στο θέμα της μελαγχολίας; Η έκθεση είναι συναπάντημα ποιητών από την Ανατολική Μεσόγειο των οποίων η εργασία δίνει τη βάση για ένα διαμεσικό και διεπιστημονικό διάλογο με τη δουλειά σύγχρονων εικαστικών καλλιτεχνών χρησιμοποιώντας ως δημιουργικά μέσα το βίντεο/φιλμ/ήχο και τις εγκαταστάσεις. Αυτή η διαμεσική προσέγγιση προσφέρει πρόσθετες ευκαιρίες, τις οποίες η ποίηση ή οι εικαστικές τέχνες εντός των αυστηρών περιορισμών του κλάδου τους, δεν θα μπορούσαν να προσφέρουν από μόνες τους. Ακόμα, δίνεται η ευκαιρία στο ακροατήριο να βιώσει ένα καινούργιο και αυθεντικό τρόπο αντίληψης της ποίησης και της τέχνης.
–Μέσα από το μελαγχολικό βλέμμα των δημιουργών, προκύπτει και κάτι φωτεινό; Η ξεχωριστή ματιά του κάθε καλλιτέχνη στο συλλογικό πλαίσιο της έκθεσης μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε τη μελαγχολία όχι μόνον ως μια σταθερή κατάσταση αλλά ως μια από-ατομικευμένη και σχετικιστική διαδικασία. Η εμφάνιση της μελαγχολίας στην τέχνη συχνά εκπέμπει σήμα επιθυμίας για απόδραση από γραμμικές έννοιες χρόνου ή για αντίσταση σε έννοιες χρονικότητας ως αδυσώπητη ροή προς το μέλλον. Η μελαγχολία επεξεργάζεται το παρελθόν όχι σαν ένα κλειστό βιβλίο, αλλά σαν μια οπτασία που συνεχίζει να μας στοιχειώνει και να ενημερώνει το παρόν. Έτσι, η έκθεση προτείνει την απόδοση αξίας στη μελαγχολία για τη δυναμική της να δημιουργεί εννοιολογικές αντιρροές, να δημιουργεί θύλακες αταραξίας και σιωπής, στους οποίους να μπορεί ίσως να γίνει κάποτε και πάλι δυνατό να επιστρέψουμε στις χαμένες στιγμές και να ξαναζωντανέψουμε ιστορίες.
Μνήμες μιας διαπολιτισμικής κληρονομιάς
«Το Εθνολογικό Μουσείο στο αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη είναι ένας μαγικός χώρος όπου ανακαλούνται μνήμες μιας διαπολιτισμικής κληρονομιάς και μιας μερικώς απαλειμμένης Οθωμανικής ιστορίας» σημειώνει ο Γαβριήλ Κουρέας. «Τα ίχνη των περασμένων ζωών και γεγονότων που υπονοούνται προσκαλούν τη φαντασία να αναδομήσει αφηγήματα γύρω από αυτά. Για παράδειγμα, μια τοιχογραφία ενός πολεμιστή αποτελεί το κεντρικό σημείο στην εγκατάσταση της Κυριακής Κώστα Η Αναπλήρωση της Απώλειας (2023), σε συνεργασία με τον ποιητή Στέφανο Στεφανίδη. Ο Πίτερ Εραμιάν και ο Στέλιος Καλλινίκου με βάση την ποίηση του Χέιθαμ Ελ Γουαρντάνι, Αδέξιες Πέτρες (2021) δημιουργούν μια εγκατάσταση με βίντεο και ερείπια από τον κήπο του Αρχοντικού. Το ντουλάπι στο υπνοδωμάτιο προσφέρει στον Αλέξανδρο Πισσούριο τον κατάλληλο χώρο για τις ταινίες του Έρωτας με Ασώματο Όνειρο (2022) σε διάλογο με την ποίηση του Λύσανδρου Πιθαρά. Το σαλόνι γίνεται το καταφύγιο πένθους για τον χαμένο τόπο και χρόνο, τόσο για τη μητέρα όσο και για τη χαμένη κοσμοπολίτικη ζωή της, που διακρίνουν τη δουλειά της Λέσλυ Χακίμ-Ντόουεκ (Σβησμένη, και Ευρετήριο Αντικειμένων) και την ποίηση της Ετέλ Ατνάν και της Ναταλί Γιαξή, καθώς και για το έργο της Κατερίνας Ατταλίδου που επίσης χρησιμοποιεί τον γυναικείο χώρο του χαμάμ για να συνομιλήσει με την ποιήτρα και μητέρα της, Νίκη Μαραγκού. Ο μεγαλοπρεπής οντάς και το κοσμοπολίτικο πλήθος που πέρασε μέσα από τον χώρο μετατρέπονται σ’ ένα γυναικείο φάντασμα στην ηχητική εγκατάσταση της Αλέβ Αντίλ Όνειρο για μια Γυναίκα. Το δωμάτιο με τα αντικείμενα του εθνολογικού μουσείου στεγάζει τη ρούχινη εγκατάσταση της Ασλί Μπολαγίρ Ροή (2023) σε διάλογο με τη νεκρή ποιήτρια Φιλίζ Ναλντόβεν. Στη δυτική τραπεζαρία, η εγκατάσταση της Λίας Λαπίθη Καλύτερα Βλέπε Δυτικά εμπλέκεται μέσω ενός γεωπολιτικού διαλογισμού με την εγκατάσταση της Δάφνης Νικήτα σε συνεργασία με την Έλενα Αλωνεύτη. Ένας παρόμοιος διαλογισμός υποδηλώνει την εγκατάσταση του Μουσταφά Χουλούσι Θύμησες Υποανάπτυξης μέσα από τοπίο της Καρπασίας. Σε μια ξεχασμένη γωνία του αρχοντικού, το έργο του Λεόντιου Τουμπουρή Ρυθμοί του Ενδεχόμενου εμπνευσμένο από την ποίηση του Μεχμέτ Γιασίν χαρακτηρίζεται από μια αναδυόμενη μελαγχολία, επανοικοδώντας συσχετισμούς μεταξύ τόπου, γης και υποκειμενικότητας».
Στο πλαίσιο της έκθεσης σήμερα Σάββατο 4 Νοεμβρίου στις 10.30 – 12.00 οργανώνεται ξενάγηση στην έκθεση. Ακολουθεί συζήτηση με τους καλλιτέχνες και τους επιμελητές στις 12.00-13.00.
Επίσης στις 11 Νοεμβρίου οργανώνεται μια διεπιστημονική συζήτηση με αξιότιμους ειδικούς στους τομείς της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, της ιστορίας της τέχνης, των πολιτισμικών σπουδών, της θεωρίας της λογοτεχνίας και της εκπαίδευσης. Συμμετέχουν: Δρ Γρηγόρης Γρηγορίου, Evren İnancoğlu MA., δρ Δέσπω Πασιά, δρ Θέκλα Πετρίδη, δρ Esra Plümer Bardak και δρ Salamis Aysegul Sentug. Συντονισμός: δρ Άλεβ Αντίλ και δρ Γαβριήλ Κουρέας, 10.30 – 12.00
- Λευκωσία, Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Η έκθεση «Βλέποντας μέσα από το Πρίσμα της Μελαγχολίας: Διαπολιτισμικές Μελαγχολίες/ Hüzün στην Ανατολική Μεσόγειο», παρουσιάζεται σε επιμέλεια του δρα Γαβριήλ Κουρέα και της δρος Alev Adil. Μέχρι 25/11.
