Προκλήθηκε ή όχι ολλανδική ασθένεια λόγω του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος (ΚΕΠ) στην Κύπρο; Αυτή είναι μια συχνή ερώτηση που υποβάλλεται το τελευταίο διάστημα, κυρίως λόγω του απότομου τερματισμού του ΚΕΠ.
Πριν προχωρήσω στην προσπάθεια να απαντήσω το πιο πάνω ερώτημα, να δώσω έναν ορισμό για την Ολλανδική Ασθένεια. Όχι μόνο δεν υπάρχει μια απόλυτη ερμηνεία, αλλά αυτή μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου ή αναλόγως των εκάστοτε συνθηκών. Ο όρος αρχικά αναφερόταν στις αρνητικές επιπτώσεις στην ολλανδική οικονομία, που προκλήθηκαν λόγω του τρόπου διαχείρισης των εσόδων από την εκμετάλλευση των νέο-ανακαλυφθέντων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Με απλά λόγια, ήταν οι παράπλευρες απώλειες στην οικονομία, που για μεγάλη μάζα του πληθυσμού ισοδυναμούσαν με επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου, είτε λόγω κλεισίματος της επιχείρησης τους, είτε λόγω απώλειας της θέσης εργασίας τους, είτε λόγω αύξησης του κόστους διαβίωσης, χωρίς αντίστοιχη αύξηση στα εισοδήματα τους. Αυτό γιατί η αύξηση των εσόδων λόγω πωλήσεων υδρογονανθράκων στο εξωτερικό, αύξησε τη ζήτηση και ισοτιμία του ολλανδικού νομίσματος, με αποτέλεσμα οι τομείς που είχαν εξωτερικούς ανταγωνιστές να χάνουν πωλήσεις ή να κλείνουν. Υπό αυτή την έννοια, η «ασθένεια» μπορεί να προκληθεί και με την υιοθέτηση σχεδίων όπως αυτό του ΚΕΠ, όπου ο φυσικός πόρος, στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η υπηκοότητα.
Προσωπικά πιστεύω πως ο καλύτερος τρόπος να κοιτάξουμε το θέμα είναι μέσω ενός παραλληλισμού με μια ασθένεια, όπως π.χ. του Covid-19. Σίγουρα το καλύτερο είναι να αποφευχθεί η ασθένεια. Όμως αυτό δεν είναι πάντα δυνατό. Ασθένειες πάντα θα υπάρχουν. Ακόμη και όπως τον Covid -19. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, στο 70-80% των περιπτώσεων θα ξεπεραστεί το πρόβλημα χωρίς ή με ελάχιστα συμπτώματα, ένα 20-30% θα επισκεφθεί τον γιατρό του. Από αυτούς, το 1/3 θα χρειαστεί ιατρική περίθαλψη και από αυτούς ένα μικρό ποσοστό θα καταλήξει στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας και μετά ένα άλλο ποσοστό θα χάσει τη ζωή του.
Όπως εξήγησα και στην αρχή, αυτό που συμβαίνει είναι πως μια καινούργια δραστηριότητα, πολύ κερδοφόρα, καταστρέφει τις υφιστάμενες για διάφορους λόγους. Κυρίως απορροφά τους αναγκαίους πόρους (κεφάλαια και εργατικό δυναμικό) και αυξάνει το κόστος λειτουργίας, μειώνοντας την ανταγωνιστικότητα τους. Αν η νέα δραστηριότητα αποδεχθεί προσωρινή και προκαλέσει σημαντική μόνιμη απώλεια υφιστάμενης οικονομικής δραστηριότητας, τότε θα μιλάμε για κατάρα και θανατηφόρα Ολλανδική Ασθένεια. Αν δεν προλάβει να σκοτώσει άλλη βιομηχανία και τερματιστεί σύντομα, τότε θα περάσει με ασήμαντες ή περιορισμένες επιπτώσεις.
Αυτό λοιπόν που έχει σημασία, δεν είναι απλά να αναζητούμε αν εκδηλώθηκε η ασθένεια, αλλά:
Αν υπάρχει ένα ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα. Δηλαδή, αν η οικονομία μας είναι ανταγωνιστική και ευέλικτη. Αν οι επιχειρήσεις έχουν αποθεματικά και αντανακλαστικά να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν μόνες τους.
Αν υπάρχει αποτελεσματική πρωτοβάθμια περίθαλψη. Δηλαδή, αν έχουν δημιουργηθεί ισχυροί και αποτελεσματικοί θεσμοί, που αν χρειαστεί μπορούν να ενεργήσουν προληπτικά ή και διορθωτικά, π.χ. με μια έγκαιρη αύξηση των επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα, για να μειώσει τυχόν υπερδανεισμό στον ιδιωτικό τομέα ή με μια έγκαιρη παρέμβαση από το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, για τη συγκράτηση των κρατικών δαπανών, κλπ, και
Αν υπάρχουν ικανοποιητικές μονάδες νοσηλείας και εντατικής θεραπείας, σε περίπτωση που χρειαστεί. Δηλαδή, ικανοποιητικό δημοσιονομικό απόθεμα, που θα επιτρέψει στο κράτος να παρέμβει για να καλύψει το κενό που αφήνει ο ιδιωτικός τομέας, που θα διατηρήσει στη ζωή τις υπό άλλες συνθήκες βιώσιμες επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας και που θα στηρίξει οικονομικά τους πολίτες που θα περιέλθουν σε δύσκολη θέση.
Η ουσία λοιπόν δεν είναι απλά αν έχουμε ασθένειες, αλλά αν έχουμε τη δυνατότητα να τις ξεπερνούμε, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε ή με ελάχιστες επιπτώσεις στην κοινωνία. Για παράδειγμα, βλέπουμε συνεχώς ξενοδοχειακές μονάδες να κλείνουν και είτε να αλλάζουν χρήση, είτε να τις αγοράζει κάποιος άλλος και να τις βελτιώνει και αυτό δεν απασχολεί κανένα. Αντίθετα, είναι ο μηχανισμός που προχωρεί και προοδεύει μια οικονομία. Αυτό που αποκάλεσε ο οικονομολόγος Τζόζεφ Σιούμπιτερ «δημιουργική καταστροφή». Το ανοσοποιητικό σύστημα της οικονομίας δουλεύει και επιστρέφουν όλα στην ομαλότητα, με τα αδύναμα ή προβληματικά κύτταρα να αντικαθίστανται με νέα υγιή. Σίγουρα, κάποιοι πάντα θα ασθενούν – θα βρεθούν άτομα στην ανεργία και εκεί αναλαμβάνει την περίθαλψη – στήριξη το κράτος ή κάποιος άλλος μηχανισμός που έχει δημιουργηθεί.
Αυτό λοιπόν που έχει σημασία, πέραν της αποφυγής της δημιουργίας συνθηκών πρόκλησης της ασθένειας, όπου και όποτε είναι δυνατό, είναι η δημιουργία μιας ανταγωνιστικής και ευέλικτης οικονομίας, ο περιορισμός της αχρείαστης γραφειοκρατίας και της διαφθοράς, η δημιουργία αξιόπιστων διαδικασιών και θεσμών, η αποφυγή του υπερδανεισμού και η δημιουργία αποθεματικών, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Αν όχι, τότε και μια απλή γρίπη θα μπορεί να εξελιχθεί σε πανδημία και να αποδειχθεί μοιραία.
* Πρόεδρος Δημοσιονομικού Συμβουλίου. Οι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές.
