Το κράτος δεν φροντίζει τους γηραιότερους πολίτες του.
Μια μέρα, αρκετά χρόνια πριν, ένας συνάδελφος μάς ανακοίνωσε ότι από την επομένη δεν θα ξανάρθει επειδή πήρε σύνταξη. «Μπράβο!» του είπα, «χαίρομαι για σένα, τώρα θα είσαι ελεύθερος να κάνεις ό,τι θέλεις». Όμως το βλέμμα του ήταν θλιμμένο, δεν συμμεριζόταν τη χαρά μου γι’ αυτόν. «Τι συμβαίνει;» τον ρώτησα, «γιατί δεν χαίρεσαι;» «Ε, δεν θα έχω τι να κάνω», μου απάντησε σκύβοντας το κεφάλι… Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό βίωμα πολλών ανθρώπων της τρίτης ηλικίας, για τους οποίους η δουλειά ήταν πεδίο κοινωνικοποίησης το οποίο στερούνται ως συνταξιούχοι. Νιώθουν απόμαχοι της ζωής, μόνοι και απομονωμένοι (εξαιρείται ο πρόεδρός μας, ως νεαρός συνταξιούχος με… δημιουργική απασχόληση). Όταν αρχίσουν και προβλήματα υγείας, διαπιστώνουν ότι το σύγχρονο κράτος δεν διαθέτει τις κατάλληλες δημόσιες δομές για περίθαλψη και για δημιουργική απασχόλησή τους. Οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζονται ως κοινωνικοί παρίες – και νιώθουν έτσι.
Οι κυβερνήσεις συνηθίζουν να αγνοούν τους ηλικιωμένους, βλέποντας μόνο τη μία πλευρά της γήρανσης του πληθυσμού: Νομίζουν ότι θα την αντιστρέψουν δίνοντας κίνητρα στις οικογένειες για να κάνουν περισσότερα παιδιά. Όμως, και τα δύο μέρη του προβλήματος είναι ταξικά και αλληλένδετα, επειδή αφορούν στην ολότητά τους σχεδόν τους μη προνομιούχους. Με δυο λόγια, η αντιμετώπιση των γεννήσεων από την πολιτεία είναι κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα, όπως είναι και το ζήτημα των νέων: Δεν θα αυξηθούν οι γεννήσεις με χρήματα άμα δεν υπάρχει η αντίστοιχη πολιτική για την απασχόληση των νέων – δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλο και περισσότερο η λέξη απασχόληση αντικαθιστά τη λέξη εργασία.
Το Αλτσχάιμερ, η κατάθλιψη και τα επακόλουθά τους αυξάνονται στην τρίτη ηλικία. Επιτίθενται στα συναισθήματα των ανθρώπων που βιώνουν τη μοναξιά και βλέπουν να επηρεάζεται η ευεξία και οι δεξιότητές τους. Υπάρχει και η κακοποίηση, όπως επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Φελλάς, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής («Φ» 5.04.2025). Το να μένουν μόνοι η ηλικιωμένοι στο σπίτι με έναν φροντιστή ή φροντίστρια που δεν έχει συναισθηματική σύνδεση μαζί τους, αυξάνει τις πιθανότητες κακοποίησης, όχι μόνο σωματικής αλλά και ψυχολογικής ή λεκτικής, όπως είναι η καταπίεση ή η παραμέληση.
Η φροντίδα των ηλικιωμένων δεν είναι ατομική ευθύνη –των ίδιων ή των οικείων τους– αλλά του κράτους. Ελάχιστοι έχουν τα οικονομικά μέσα να αντεπεξέλθουν, καθημερινά βγαίνουν στη δημοσιότητα προβλήματα από την έλλειψη αξιόπιστων δημόσιων δομών φροντίδας και αποκατάστασης μετά από νοσηλεία, ή την ανυπαρξία οργανωμένου συστήματος κατ’ οίκον υπηρεσιών υγείας, τον εγκλωβισμό ηλικιωμένων που δεν έχουν τρόπο να μεταβούν στον γιατρό ή το νοσοκομείο… Αν δεν υπήρχαν ορισμένες εθελοντικές οργανώσεις οι οποίες αναλαμβάνουν –στον βαθμό που μπορούν– αυτό που δεν κάνει η πολιτεία, τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα.
Και η Αριστερά; Το κατεξοχήν προπύργιο της εργατικής τάξης γιατί αγνοεί τους ηλικιωμένους; Γιατί δεν υπάρχει ένα οργανωμένο κίνημα που να αγωνίζεται γι’ αυτούς και για τα δικαιώματά τους, εφόσον δεν μπορούν να το κάνουν οι ίδιοι; Αργά ή γρήγορα όλοι θα βρεθούμε –κάποιοι είμαστε ήδη– σ’ αυτή τη θέση. Δεν είναι αποκλειστικά θέμα χρημάτων, διάβασα π.χ. για μια ενδιαφέρουσα πρόταση την οποία ανέφερε ο συγγραφέας Ντιντιέ Εριμπόν (Lifo.gr): Στη Γαλλία, στις φοιτητικές εστίες θα διαμορφώνονται από αρχιτέκτονες, κοινωνιολόγους κ.ά. ειδικοί χώροι όπου οι νέοι, αντί ενοικίου, θα συντροφεύουν δύο ώρες την ημέρα κάποιον ηλικιωμένο. Οι γηραιότεροι θα κοινωνικοποιούνται και θα παίρνουν ζωή από τους νεότερους, οι νεότεροι θα μαθαίνουν πράγματα από αυτούς, σε μια αμοιβαίως επωφελή διαγενεακή συνύπαρξη, όπως συνέβαινε παλαιότερα και συμβαίνει ακόμα σε άλλες κουλτούρες.
Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και υποστήριξης –το ξαναλέω– είναι ταξικό ζήτημα. Το ίδιο είναι και για τους νοσοκόμους και τους φροντιστές, καθώς στην πλειονότητά τους προέρχονται από φτωχά κοινωνικά στρώματα είτε είναι μετανάστες και μετανάστριες, δουλεύουν κακοπληρωμένοι με εξαντλητικά ωράρια. Ποιος θα επαναφέρει στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου αυτό το θέμα, αν όχι η Αριστερά;
chrarv@philelefheros.com
MINORITY REPORT, 18.05.2025
