Η ραγδαία αύξηση στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια είναι γεγονός, με τα θετικά που αποκομίζει το κοινό να είναι πολλά. Την ίδια ώρα όμως υπάρχει και μεγάλη αύξηση στη διαρροή ψευδών ειδήσεων, κυρίως λόγο και της άμεσης, αλλά και «βιαστικής» αναμετάδοσης κάποιου γεγονότος, χωρίς καν αυτό να περάσει από έλεγχο ή να τύχει επιβεβαίωσης.
Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από διάφορα προγράμματά της προσπαθεί να «περάσει» τόσο στο κοινό, όσο και στους δημοσιογράφους το fact-checking, δηλαδή την εξακρίβωση της κάθε πληροφορίας, πριν αυτή γίνει είδηση και δει το φώς της δημοσιότητας.
Στο πλαίσιο του European Media Literacy Week που έλαβε χώρα από τις 18 μέχρι και τις 22 του Μάρτη, διοργανώθηκαν διάφορες εκδηλώσεις από την Κομισιόν με μοναδικό στόχο να υπερτονιστεί η ανάγκη Παιδείας για τα Μέσα Επικοινωνίας, ούτως ώστε οι πολίτες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις στη ψηφιακή εποχή.
Εργαλεία που βοηθούν στο fact-checking
Ενδιαφέρον προκαλεί και η χρήση διαφόρων εργαλείων που βοηθούν κυρίως τους δημοσιογράφους για να ελέγξουν την κάθε τους πληροφορία. Εργαλεία τα οποία, μάλιστα, παρουσιάστηκαν στο βασικό Συνέδριο της εβδομάδας του European Media Literacy στις Βρυξέλλες, παρουσία και της Επιτρόπου για την Ψηφιακή Οικονομία και Κοινωνία, Mariya Gabriel.
Τι είναι το Truly Media;
Μία πολύ σημαντική διαδικτυακή πλατφόρμα που παρουσιάστηκε είναι το «Truly Media». Ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάστηκε επιτρέπει στους δημοσιογράφους να μαζεύουν πληροφορίες που βρίσκουν (είτε πρόκειται για άρθρα, είτε για αναρτήσεις στο Facebook και το Twitter). Σε ζωντανό χρόνο γίνεται μία αξιολόγηση των δεδομένων μαζί με άλλους συναδέλφους και αξιολογούνται όλα τα δεδομένα, για να αποκαλυφθεί εάν είναι αξιόπιστη ή όχι η πληροφορία.
Google Street View
Το Google Street View αποτελεί ένα από τα αγαπημένα εργαλεία των χρηστών του διαδικτύου, καθώς εκτός από την εύκολη πρόσβαση που δίνει σε χάρτες ανά το παγκόσμιο, είναι επίσης εξαιρετικό στο να επιβεβαιώσεις εάν μία φωτογραφία ή ένα βίντεο, όντως απεικονίζει το σημείο στο οποίο γίνεται η αναφορά. Με τη χρήση του μπορείτε να συγκρίνεται τους δρόμους, το περιβάλλον, ακόμη και τα χρώματα μίας περιοχής για να καταλάβετε εάν όντως το συμβάν το οποίο διερευνάτε συνέβη στον συγκεκριμένο χώρο.
Σύμμαχός μας ο καιρός
Ένας άλλος τρόπος για να ελέγξουμε μία φωτογραφία ή ένα βίντεο, είναι και η πρόγνωση του καιρού από διάφορες εξειδικευμένες ιστοσελίδες. Εάν δηλαδή μία επίθεση έγινε την ώρα που υπήρχε έντονη βροχόπτωση και το βίντεο που βρήκατε δείχνει μία ηλιόλουστη μέρα, τότε προφανώς και δεν είναι το σωστό.
Άλλο η Ουτρέχτη και άλλο το Ρόττερνταμ
Ένα από τα παραδείγματα που παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο από ομάδα δημοσιογράφων που συμμετείχαν, ήταν ένα βίντεο που ανέβηκε στο Twitter και έδειχνε ανθρώπους να τρέχουν μετά την επίθεση στην Ουτρέχτη στην Ολλανδία, στις 18 Μαρτίου. Όπως αποδείχτηκε το βίντεο απεικόνιζε ένα άλλο συμβάν που σημειώθηκε στο παρελθόν στο Ρόττερνταμ.
TruthNest
Επιπρόσθετα, οι δημοσιογράφοι έχουν επίσης την υποχρέωση να αναλύουν διάφορες πηγές, προτού δημοσιεύσουν ένα θέμα, όπως και την προέλευση ενός μηνύματος ή μίας φωτογραφίας. Εάν δηλαδή προήλθε από την πλευρά των υποστηρικτών ενός θέματος, ή της αντίπαλης ομάδας. Εδώ είναι που συμβάλλει το «TruthNest». Μία εφαρμογή που ελέγχει την κινητικότητα, την επιρροή και το δίκτυο ενός λογαριασμού στο Twitter.
O κώδικας συμπεριφοράς που πρέπει να ακολουθείται
Για την σωστή εξακρίβωση των πληροφοριών (fact-checking) το International Fact Checking Network (IFCN), δημιούργησε έναν κώδικα σωστής συμπεριφοράς που πρέπει να ακολουθείται.
Οι πιο σημαντικές αρχές είναι:
Δέσμευση για τη μη διαμεσολάβηση και τη Δικαιοσύνη
Οι οργανισμοί να χρησιμοποιούν το ίδιο πρότυπο ισχυρισμών σε κάθε έλεγχο γεγονότων. Επίσης να ακολουθούν πάντα την ίδια διαδικασία και οδηγούνται στο αποτέλεσμα βάσει των αποδείξεων. Σημαντικό είναι παράλληλα να ο δημοσιογράφος να μην υποστηρίζει ή να λαμβάνει θέση σχετικά με τα θέματα που διερευνά.
Οι οργανισμοί να χρησιμοποιούν το ίδιο πρότυπο ισχυρισμών σε κάθε έλεγχο γεγονότων. Επίσης να ακολουθούν πάντα την ίδια διαδικασία και οδηγούνται στο αποτέλεσμα βάσει των αποδείξεων. Σημαντικό είναι παράλληλα να ο δημοσιογράφος να μην υποστηρίζει ή να λαμβάνει θέση σχετικά με τα θέματα που διερευνά.
Δέσμευση για διαφάνεια των πηγών
Οι δημοσιογράφοι θέλουν οι αναγνώστες τους να είναι σε θέση να επαληθεύσουν τα ευρήματά τους. Έτσι θα πρέπει να παρέχουν όλες τις πηγές τους, σε συνδυασμό με αρκετές λεπτομέρειες, ούτως ώστε το κοινό να μπορεί να αναπαράγει το έργο τους. Εκτός όμως σε περιπτώσεις όπου η προσωπική ασφάλεια μίας πηγής θα μπορούσε να διακυβευτεί.
Οι δημοσιογράφοι θέλουν οι αναγνώστες τους να είναι σε θέση να επαληθεύσουν τα ευρήματά τους. Έτσι θα πρέπει να παρέχουν όλες τις πηγές τους, σε συνδυασμό με αρκετές λεπτομέρειες, ούτως ώστε το κοινό να μπορεί να αναπαράγει το έργο τους. Εκτός όμως σε περιπτώσεις όπου η προσωπική ασφάλεια μίας πηγής θα μπορούσε να διακυβευτεί.
Διαφάνεια για την Χρηματοδότηση και πληροφορίες για τη δομή του Οργανισμού
Οι Οργανισμοί δεσμεύονται να τηρούν διαφάνεια όσον αφορά τις πηγές χρηματοδότησής τους. Εάν αποδέχονται χρηματοδότηση από άλλους οργανισμούς να εξασφαλίζουν ότι οι χρηματοδότες αυτοί δεν θα έχουν την παραμικρή επιρροή στα συμπεράσματα της αξιολόγησης πληροφοριών. Επιπρόσθετα θα πρέπει να παρουσιάζεται ξεκάθαρα η οργανωτική δομή και το νομικό καθεστώς του κάθε Οργανισμού. Επίσης τα στοιχεία επικοινωνίας θα πρέπει να είναι σε εμφανή θέση για να μπορεί ο αναγνώστης να τα χρησιμοποιήσει.
Οι Οργανισμοί δεσμεύονται να τηρούν διαφάνεια όσον αφορά τις πηγές χρηματοδότησής τους. Εάν αποδέχονται χρηματοδότηση από άλλους οργανισμούς να εξασφαλίζουν ότι οι χρηματοδότες αυτοί δεν θα έχουν την παραμικρή επιρροή στα συμπεράσματα της αξιολόγησης πληροφοριών. Επιπρόσθετα θα πρέπει να παρουσιάζεται ξεκάθαρα η οργανωτική δομή και το νομικό καθεστώς του κάθε Οργανισμού. Επίσης τα στοιχεία επικοινωνίας θα πρέπει να είναι σε εμφανή θέση για να μπορεί ο αναγνώστης να τα χρησιμοποιήσει.
Διαφάνεια της μεθοδολογίας
Αυτοί που υπογράφουν τα θέματα, θα πρέπει να εξηγούν τη μεθοδολογία που χρησιμοποίησαν για να επιλέξουν κάτι, να το διερευνήσουν, να το γράψουν, να το επεξεργαστούν και στη συνέχεια να το δημοσιεύσουν. Επιπρόσθετα θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους αναγνώστες να στέλνουν τους δικούς τους ισχυρισμούς για αξιολόγηση των πληροφοριών.
Αυτοί που υπογράφουν τα θέματα, θα πρέπει να εξηγούν τη μεθοδολογία που χρησιμοποίησαν για να επιλέξουν κάτι, να το διερευνήσουν, να το γράψουν, να το επεξεργαστούν και στη συνέχεια να το δημοσιεύσουν. Επιπρόσθετα θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους αναγνώστες να στέλνουν τους δικούς τους ισχυρισμούς για αξιολόγηση των πληροφοριών.
Ανοιχτή και Ειλικρινής Πολιτική Διορθώσεων
Οι δημοσιογράφοι να δημοσιεύουν επίσης την πολιτική των διορθώσεων που ακολούθησαν. Επιπρόσθετα, να διορθώνουν με σαφήνεια και διαφάνεια, για να διασφαλίσουν ότι οι αναγνώστες θα διαβάσουν τη σωστή έκδοση.
Οι δημοσιογράφοι να δημοσιεύουν επίσης την πολιτική των διορθώσεων που ακολούθησαν. Επιπρόσθετα, να διορθώνουν με σαφήνεια και διαφάνεια, για να διασφαλίσουν ότι οι αναγνώστες θα διαβάσουν τη σωστή έκδοση.
