Η προσπάθεια της Κυπριακής Δημοκρατίας να δημιουργήσει βάση πυροσβεστικών αεροσκαφών στην Κύπρο είχε αρχίσει από το 2019, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού μηχανισμού πολιτικής προστασίας rescEU. Η προσπάθεια, παρά την πολιτική βούληση που υπήρχε, συναντούσε σοβαρά εμπόδια, τα οποία οφείλονταν σε περίεργες (τουλάχιστον) αντιδράσεις τεχνοκρατών. Ακόμα και σήμερα, το πεδίο δεν έχει ακόμη πλήρως ξεκαθαρίσει, παρά την πρόσφατη πρόταση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έγινε αποδεκτή με πλατιά χαμόγελα στη Λευκωσία.

Όπως αποκαλύπτουν αρχειακά έγγραφα και επίσημες πηγές, το ναυάγιο στην προσπάθεια να ενισχυθεί η Κύπρος με σταθερή ευρωπαϊκή βάση προήλθε από τη διαφωνία ως προς τον τύπο των αεροσκαφών που θα εξόπλιζαν τη βάση στην Κύπρο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την εγκατάσταση αμφίβιων αεροσκαφών τύπου Canadair, θεωρώντας τα ως τα πλέον κατάλληλα για τις ανάγκες της περιοχής και της μεσογειακής ζώνης. Αντιθέτως, το Τμήμα Δασών της Κυπριακής Δημοκρατίας υπερασπίστηκε την προτίμηση του για ελαφρύτερα και πιο ευέλικτα αεροσκάφη τύπου Air Tractor, εκτιμώντας πως αυτά ανταποκρίνονται καλύτερα στη γεωμορφολογία και τις ιδιαιτερότητες του νησιού.

Η διαφωνία αυτή, όπως φαίνεται από τα επίσημα πρακτικά των συναντήσεων στις Βρυξέλλες το 2019 και 2020, οδήγησε στο ναυάγιο της πρώτης προσπάθειας δημιουργίας βάσης. Παρά το γεγονός ότι το 2020 η Κύπρος κατάφερε να έχει στη διάθεσή της δύο αεροσκάφη Air Tractor μέσω rescEU, το αίτημα για σταθερή βάση με Canadair απορρίφθηκε.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που είχαν παρουσιαστεί, το κόστος απόκτησης δύο Canadair υπερέβαινε τα €40 εκατομμύρια, ενώ η προμήθεια τεσσάρων Air Tractor θα ήταν σημαντικά οικονομικότερη, με κόστος περίπου €10 εκατομμύρια. Επιπλέον, η θέση του Τμήματος Δασών βασίστηκε σε επιχειρήματα που αφορούσαν την ισότιμη αντιμετώπιση των μεσογειακών χωρών, τη στρατηγική γεωγραφική θέση της χώρας και την ανάγκη για ένα μικτό στόλο αεροσκαφών, ώστε να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα της αεροπυρόσβεσης.

Ωστόσο, οι Βρυξέλλες επέμεναν στην αποκλειστική χρήση Canadair για τις βάσεις της νότιας Ευρώπης και απέρριψαν κάθε αίτημα που δεν εναρμονιζόταν με αυτή την επιλογή, ακόμα και όταν η Κυπριακή Δημοκρατία ζήτησε να γίνει βάση δύο Canadair.

Το αδιέξοδο αυτό, φαίνεται ότι -θεωρητικά- ξεπεράστηκε, μετά την πρόταση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στις 10 Σεπτεμβρίου 2025, για τη δημιουργία ευρωπαϊκής βάσης στην Κύπρο. Το ερώτημα που αναδύεται είναι αν οι διαφορές που καθόρισαν τις εξελίξεις πριν από το 2021 έχουν αρθεί ή αν η νέα πρόταση σηματοδοτεί αλλαγή πλεύσης από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή/και της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Οι σημαντικές επαφές στις Βρυξέλλες το 2019 και το 2020

Το 2019, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσθεσε ένα επιπλέον επίπεδο στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας: το rescEU, το οποίο αποσκοπεί στη δημιουργία ευρωπαϊκού στόλου αεροπυρόσβεσης με σκοπό την αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών εντός της ΕΕ.

Στις 2-3 Οκτωβρίου 2019 και στις 22-24 Ιανουαρίου 2020, πραγματοποιήθηκαν στις Βρυξέλλες η δεύτερη και τρίτη συνάντηση αντίστοιχα της τεχνικής επιτροπής (task team) του μηχανισμού rescEU/Aerial Forest Firefighting, με τη συμμετοχή κρατών μελών και εμπειρογνωμόνων. Στην πρώτη σύσκεψη της τεχνικής επιτροπής (task team) rescEU Aerial Forest Firefighting η Κύπρος δεν είχε εκπροσωπηθεί.

Εκπρόσωποι της Κυπριακής Δημοκρατίας, προερχόμενοι από το Τμήμα Δασών, έθεσαν το αίτημα για δημιουργία βάσης εναέριων πυροσβεστικών μέσων στην Κύπρο.

Η κυπριακή αποστολή εισηγήθηκε τη δημιουργία βάσης με 2 modules ελαφριού τύπου αεροσκαφών τύπου Air Tractor, συνολικής χωρητικότητας 12.000 λίτρων νερού (4 αεροσκάφη).

Η γεωγραφική θέση της Κύπρου ενισχύει τη στρατηγική της σημασία, καθώς μπορεί να εξυπηρετεί αποστολές τόσο σε κράτη-μέλη (όπως Ελλάδα και Ιταλία), όσο και σε γειτονικές τρίτες χώρες. Σημειώνεται ότι η Κύπρος έχει ήδη αποστείλει εναέρια μέσα σε Ισραήλ, Λίβανο και Ελλάδα κατά την τελευταία πενταετία.

Επιπλέον, αναφερόταν ότι η εγκατάσταση των Air Tractor στην Κύπρο μπορεί να υλοποιηθεί πολύ πριν από το 2025, χρονικό σημείο στο οποίο αναμένεται να παραδοθούν τα πρώτα Canadair από την εταιρεία VIKING, δίνοντας στο πρόγραμμα τη δυνατότητα πρόωρης επιχειρησιακής ενεργοποίησης.

Αν και αρχικά η πρόταση της Κύπρου αντιμετωπίστηκε με επιφυλακτικότητα, χάρη στην τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία και τη σταθερή στάση των εκπροσώπων της, καταγράφηκε ως ενδεχόμενο στον χάρτη της ΕΕ, με την Κύπρο να εμφανίζεται ως πιθανή βάση, έστω και με ερωτηματικό.

Η ΕΕ ξεκαθάρισε ότι η τελική απόφαση για την ένταξη της Κύπρου συνιστά πολιτική απόφαση, καθώς η αρχική πρόβλεψη θέτει βάσεις αποκλειστικά στις Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, Γαλλία, Ελλάδα και Κροατία, χώρες με υφιστάμενες υποδομές και εμπειρία στη χρήση Canadair.

Η επιστολή του Τμήματος Δασών στην Πολιτική Άμυνα

Στο πλαίσιο των ενεργειών για ενίσχυση της κυπριακής πρότασης, το Τμήμα Δασών απέστειλε στις 9 Οκτωβρίου 2019 επίσημη επιστολή προς την Πολιτική Άμυνα, η οποία εκπροσωπεί την ΚΔ στην Επιτροπή Πολιτικής Προστασίας (CPC) της ΕΕ. Στην επιστολή καταγράφονται τα εξής:

> Τα βασικά επιχειρήματα υπέρ της δημιουργίας βάσης στην Κύπρο.

> Η ανάγκη σθεναρής υποστήριξης της πρότασης στην επικείμενη συνεδρίαση της CPC στις 23 Οκτωβρίου 2019.

> Η σημασία πολιτικής στήριξης σε επίπεδο υπουργείων και κοινοβουλίου.

> Η αναγκαιότητα συντονισμού Τμήματος Δασών και Πολιτικής Άμυνας.

Όπως σημειώνεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες, η εγκατάσταση μονάδας rescEU στην Κύπρο δεν αφορά μόνο την ενίσχυση των εθνικών επιχειρησιακών δυνατοτήτων, αλλά και τη συμβολή της χώρας μας στην πανευρωπαϊκή στρατηγική πολιτικής προστασίας, δίνοντας στην Κύπρο ρόλο-πυλώνα για τη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Η διαδρομή μέχρι την ανακοίνωση

Η ανακοίνωση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόθεση της ΕΕ να δημιουργήσει Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυροσβεστικής Δράσης με βάση την Κύπρο, στις 10 Σεπτεμβρίου 2025, δεν ήρθε από το πουθενά. Ήταν το αποτέλεσμα μιας συντονισμένης κινητοποίησης που άρχισε από το 2023 από την παρούσα κυβέρνηση, σε συνέχεια προσπαθειών της προηγούμενης κυβέρνησης από το 2021. Η Κύπρος είχε επιχειρήσει να συμμετάσχει στο πρόγραμμα rescEU, που προβλέπει την εγκατάσταση και συγχρηματοδότηση ευρωπαϊκών εναέριων μέσων σε στρατηγικά σημεία. Όμως, το αίτημά της απορρίφθηκε επανειλημμένα, με την αιτιολογία (σύμφωνα με τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες) ότι η γεωγραφική της θέση θεωρείται απομακρυσμένη για άμεση ανταπόκριση σε αιτήματα άλλων κρατών-μελών.

Παρά τις αρχικές αρνήσεις, η κυπριακή κυβέρνηση δεν εγκατέλειψε την προσπάθεια. Στις 25 Ιουλίου 2023, η Κύπρος, μαζί με την Ιορδανία, υπέβαλε κοινή επιστολή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για δημιουργία περιφερειακής βάσης εναέριων μέσων πυρόσβεσης στην Κύπρο. Αν και απορρίφθηκε αρχικά λόγω έλλειψης κονδυλίων, η πρόταση τέθηκε εκ νέου στο επίκεντρο.

Τον Οκτώβριο 2024, κατά τη Σύνοδο των MED9 στην Πάφο, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης παρουσίασε την πρόταση από κοινού με τον Βασιλιά της Ιορδανίας, απευθείας στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Ακολούθησαν δύο επιστολές του υπουργού Εξωτερικών εντός του 2025, τον Μάρτιο και στις 4 Αυγούστου.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού 2025, η Λευκωσία υπέβαλε ολοκληρωμένη πρόταση με τεχνικές και επιχειρησιακές λεπτομέρειες, αναδεικνύοντας τον στρατηγικό ρόλο της Κύπρου ως γέφυρα της ΕΕ προς την Ανατολική Μεσόγειο.

Παράλληλα, η Κυπριακή Δημοκρατία, αξιοποιώντας το μεταβατικό στάδιο του προγράμματος rescEU transition 2025, εξασφάλισε τη συμπερίληψη δύο πυροσβεστικών αεροσκαφών τύπου Air Tractor, τα οποία σταθμεύουν ήδη στην Κύπρο και επιχειρούν από τις 15 Ιουνίου έως και τις 31 Οκτωβρίου 2025. Η χρηματοδότηση καλύπτει το 75% των επιλέξιμων δαπανών. Τα αεροσκάφη αυτά επιχειρούν σε συνδυασμό με μέσα από την Ιορδανία, αλλά και με ελικόπτερα από τις Βρετανικές Βάσεις.