Στην εποχή μας τα ηλεκτρονικά παιχνίδια έχουν γίνει μια καθημερινή συνήθεια για τα παιδιά, μέσω της οποίας ψυχαγωγούνται, εκπαιδεύονται αλλά και εξασκούν πολλές δεξιότητες, με την ψυχολογία τους να επηρεάζεται σημαντικά και πολλές φορές όχι και ιδιαίτερα…θετικά, ειδικότερα όταν τα παιχνίδια εμπεριέχουν βία.
Από την ενασχόληση με το “Fortnite” μέχρι το “Black out challenge”, τα τελευταία χρόνια έχουν έρθει στην επικαιρότητα αρκετά περιστατικά, τα οποία έχουν προκαλέσει προβληματισμό και ανησυχία, την ώρα που ο εθισμός στο διαδίκτυο όλο και αυξάνεται. Τι είναι όμως αυτό που μπορεί να ωθήσει τα παιδιά στο σημείο να θέσουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους; Ποια είναι τα σημάδια που πρέπει να κρούσουν το καμπανάκι του κινδύνου και ποια πρέπει να είναι η στάση των γονέων;
Aπαντήσεις σε αυτά και αλλά ερωτήματα έδωσε, μιλώντας στο Philenews, ο αναπτυξιακός και κοινωνικός ψυχολόγος, διδάσκων του Πανεπιστημίου Κύπρου, Αντώνης Ανδρουλιδάκης, ο οποίος εξήγησε ότι η ενασχόληση με βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια επιδρά και στις τρεις αναπτυξιακές διαστάσεις ενός παιδιού, δηλαδή και στον τρόπο που σκέφτεται και στον τρόπο που αισθάνεται και στον τρόπο που συμπεριφέρεται.
Χαρακτήρισε, μάλιστα, την εξάρτηση από το διαδίκτυο ως ένα «ανακουφιστικό παυσίπονο», το οποίο παρέχει στην ύπαρξη μια ψευδοσύνδεση, ενώ τόνισε ότι «εκείνο που χρειάζεται να έχουν διαρκώς κατά νου οι γονείς είναι το πώς διαμορφώνεται η σχέση τους, η σύνδεση τους με το παιδί, όπως επίσης η σύνδεση με τον/την σύντροφο τους και τον ίδιο τους τον εαυτό.
-Το blackout challenge έχει θεωρηθεί υπεύθυνο για θανάτους παιδιών στις ΗΠΑ, ενώ παλαιότερα παρουσιάστηκαν ανάλογα φαινόμενα. Τι οδηγεί τα παιδιά να ασχολούνται με τέτοιου είδους παιχνίδια;
-Προφανώς η ενασχόληση με ένα «παιχνίδι», όπως το “Blackout Challenge”, κατά το οποίο το άτομο προκαλεί ασφυξία στον εαυτό του, μέχρι του βαθμού να χάσει τις αισθήσεις του και έπειτα ανεβάζει το βίντεο στην αντίστοιχη πλατφόρμα, για να εισπράξει likes είναι μια πολύ επικίνδυνη ιστορία.
Είναι μάλλον αυτονόητο ότι τα παιδιά και ιδιαίτερα οι έφηβοι είναι αρκετά επιρρεπείς στις ριψοκινδυνεύσεις και άρα και στις σχετικές προκλήσεις, γιατί αυτός είναι ο τρόπος που οι άνθρωποι έχουμε για να ανακαλύψουμε εμάς και τους άλλους.
Η αναζήτηση και η διαμόρφωση των κάθε είδους ταυτοτήτων, από την ποδοσφαιρική έως την σεξουαλική, είναι θεμελιακό στοιχείο στην φάση της εφηβείας. Ως εκ τούτου οι πειραματισμοί, ακόμη καμιά φορά και οι ριψοκίνδυνοι πειραματισμοί, είναι μέσα σ’ αυτό που θα λέγαμε τυπικότητα του εν λόγω αναπτυξιακού πεδίου. Άλλο τόσο και ο παρορμητισμός ή η άγνοια του κινδύνου και των συνεπειών των πράξεων τους, όπως επίσης η ανάγκη ένταξης και κοινωνικής αποδοχής από τους συνομηλίκους, συνοδεύουν κατά κάποιο τρόπο την εφηβεία. Και ως εδώ μάλλον καλά!
Το στοιχείο όμως που χρειάζεται να ανιχνεύσουμε εδώ είναι η αυτοκαταστροφική/αυτοτιμωρητική/αυτοτραυματική συμπεριφορά, η αυτόβουλη πρόκληση μιας σωματικά δυσφορικής, επώδυνης και επικίνδυνης κατάστασης, που εμφανίζεται εδώ και μάλιστα επιβραβεύεται στη συνέχεια διαδικτυακά.
Συνεπώς το αρχικό ερώτημα μας μετατίθεται μάλλον στο γιατί τα παιδιά, κατά κάποιον τρόπο, αυτοτιμωρούνται σωματικά; Και μια πολύ-πολύ συνοπτική απάντηση είναι γιατί μέσω αυτής της συμπεριφοράς επιδιώκεται ο έλεγχος των πολύ οδυνηρών συναισθημάτων άγχους και θλίψης, που βιώνουν τα παιδιά και τα οποία μάλιστα εμπεριέχουν έντονα αρνητικά στοιχεία απαξίωσης και απόρριψης του ίδιου του Εαυτού. Και για να το πούμε, ίσως και κάπως αφοριστικά τα παιδιά βρίσκονται εκτός συναισθηματικής σύνδεσης με τους σημαντικούς τους άλλους. Τα παιδιά βρίσκονται με την υπαρξιακή ανάγκη της σχέσης, οδυνηρά ανεκπλήρωτη.
–Mπορεί η ενασχόληση με ένα ηλεκτρονικό/διαδικτυακό παιχνίδι να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή ενός παιδιού ή είναι απαραίτητο να προϋπάρχουν άλλοι παράγοντες;
-Οπότε ναι, για να απαντήσω και στο ερώτημα σας αυτό, η ενασχόληση με ένα ηλεκτρονικό/διαδικτυακό παιχνίδι μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή ενός παιδιού, με τον ίδιο τρόπο, που η κολύμβηση σε βαθιά νερά μπορεί να αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου πνιγμού, στον βαθμό που κάποιος είναι μόνος/απομονωμένος, χωρίς τις σχετικές δεξιότητες κολύμβησης και η θάλασσα τρικυμιώδης.
-Γενικότερα πώς επηρεάζει τη ψυχολογία ενός παιδιού η ενασχόληση με βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια;
– Η ενασχόληση με βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια επιδρά και στις τρεις αναπτυξιακές διαστάσεις ενός παιδιού, δηλαδή και στον τρόπο που σκέφτεται και στον τρόπο, που αισθάνεται και στον τρόπο που συμπεριφέρεται. Κατά συνέπεια τόσο η γνωστική, όσο η συναισθηματική και η συμπεριφορική λειτουργία φορτίζονται με βία, η οποία μάλιστα συναρτάται -και σε επίπεδο εγκεφαλικών συνάψεων- με την αποτελεσματικότητα, την επιτυχία, τη νίκη και λοιπά.
Βέβαια, για να είμαστε ειλικρινείς με τα παιδιά, ίσως χρειάζεται να ομολογήσουμε ότι έτσι κι αλλιώς ζούμε σε μια κοινωνική πραγματικότητα, όπου ο ακραίος ατομοκεντρικός ανταγωνισμός, με τις κακοποιητικές του εκφράσεις από τη λεκτική έως τη σωματική βία, είναι τρόπος ζωής της σύγχρονης κοινωνίας μας.
Οπότε τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια ή οι χολιγουντιανές ταινίες καταστροφής ίσως να μην είναι τίποτα περισσότερο από συμβολικές αναπαραστάσεις της ψυχικής πραγματικότητας, της ανελέητης σύγκρουσης των ανθρώπων στην πραγματικότητα. Και είναι ευθύνη των ενηλίκων να κάνουμε κάτι γι’ αυτό!
–Yπάρχουν σημάδια που δείχνουν ότι έχει επηρεαστεί αρνητικά η ψυχολογία ενός παιδιού;
Σίγουρα ναι, αν και δεν μπορούμε να ξέρουμε αν η αρνητική συμπεριφορά οφείλεται στον αιτιώδη παράγοντα των βίαιων βιντεοπαιχνιδιών και μόνο.
Θέλω να πω η υιοθέτηση της βίας, η ενσωμάτωση της βίας στον ψυχισμό, τις περισσότερες φορές προϋπάρχει ως συνέπεια των πρώιμων εμπειριών του παιδιού από το οικογενειακό ή σχολικό περιβάλλον και λοιπά.
Πάλι θα το πω κάπως αφοριστικά «ένα βίαιο παιδί έχει εκτεθεί σε βία». Σε κάθε περίπτωση ενδεικτικά σινιάλα όπως η παραβατικότητα στη συμπεριφορά, η απομόνωση από φίλους και παρέες, οι διαταραχές του ύπνου, συχνοί πονοκέφαλοι, διαταραχές στην τροφή, παραμέληση της προσωπικής υγιεινής και η γενικευμένη ευερεθιστότητα, είναι στοιχεία που χρειάζεται να αφουγκραστούν και να θορυβήσουν τους γονείς.
Χρειάζεται, μάλλον, να συμπληρώσω εδώ ότι αυτά τα σημάδια δεν είναι απλά για να αλλάξουμε την συμπεριφορά του παιδιού, με απαγορεύσεις ή τιμωρίες, αλλά για να αναρωτηθούμε με ειλικρίνεια, ποιες συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού παραμένουν ακάλυπτες, δηλαδή ποιο έλλειμμα σύνδεσης προκαλεί τελικά αυτές τις συμπεριφορές.
-Ποια πρέπει να είναι η στάση των γονέων/κηδεμόνων γενικότερα όσον αφορά την ενασχόληση των παιδιών με το διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια; Πώς πρέπει να αντιδράσουν αν διαπιστώσουν ότι ένα παιδί επηρεάζεται αρνητικά από κάτι;
-Νομίζω κάποια στιγμή χρειάζεται να πούμε τα πράγματα λίγο πιο καθαρά. Το διαδίκτυο γενικότερα δεν είναι απλά ένα «εργαλείο» -μια έκφραση που όλοι ακούμε συχνά- και άρα εναπόκειται στον χρήστη του εργαλείου για το τι είδους χρήση θα κάνει, όπως περίπου συμβαίνει με ένα μαχαίρι ας πούμε. Εδώ συμβαίνει κάτι ριζικά διαφορετικό. Το «εργαλείο» επηρεάζει ίσως σε κάποιες περιπτώσεις και διαμορφώνει τον χρήστη, τα συναισθήματα του, τη γνωστική του ικανότητα, τις συμπεριφορές του και τον τρόπο, με τον οποίο σχετίζεται.
Η άποψη μου είναι πως το διαδίκτυο προσφέρει στην πραγματικότητα ένα ομοίωμα σύνδεσης, μια προσποίηση σύνδεσης, που εμπεριέχει:
α) μια μορφή λαχτάρας -το συνεχές scroll down ή τα likes, τα shares και τα μηνύματα-
β) προσφέρει προσωρινή ανακούφιση
γ) έχει μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες και
δ) είναι αρκετά δύσκολο να τα εγκαταλείψει κανείς.
Αλλά αυτός ακριβώς είναι ένας από τους πιο εύστοχους ορισμούς, που έχουμε για την εξάρτηση. Και γνωρίζουμε πια ότι οι πάσης φύσεως εξαρτήσεις είναι η απόκριση του ψυχισμού στον συναισθηματικό πόνο, που προκαλεί η συναισθηματική μη-σύνδεση, οπότε το διαδίκτυο φαίνεται να προσφέρει ένα ανακουφιστικό παυσίπονο, παρέχοντας στην ύπαρξη μια ψευδοσύνδεση.
Άρα εκείνο, που χρειάζεται να έχουν διαρκώς κατά νου οι γονείς, είναι πώς διαμορφώνεται η σχέση τους, η σύνδεση τους με το παιδί, αλλά επίσης η σύνδεση με τον/την σύντροφο τους και τον ίδιο τους τον εαυτό.
Και για να το κάνω πιο συγκεκριμένο, οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την βέλτιστη ανάπτυξη του εγκεφάλου ενός παιδιού αφορούν σε γονείς που είναι: α) συναισθηματικά διαθέσιμοι, β)σταθερά διαθέσιμοι, γ)χωρίς στρες, δ)μη καταθλιπτικοί και ε) συντονισμένοι με τις ανάγκες του παιδιού.
Καταλαβαίνουμε όλοι πόσο δύσκολο είναι αυτό στις σύγχρονες οικογένειες, αλλά η διερεύνηση αυτών των κρίσιμων παραγόντων εκ μέρους των γονιών, η αυτοαξιολόγηση τους με βάση τα παραπάνω πέντε κριτήρια και η ανταπόκριση τους σ’ αυτά, είναι η βέλτιστη και ουσιαστική αντίδραση, που χρειαζόμαστε για να «σώσουμε» τα παιδιά μας.
