Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν βασικό πυλώνα της κυπριακής οικονομίας, με βαθιές ρίζες στην τοπική κοινωνία και πολιτιστική ταυτότητα. Αν και συχνά αναγνωρίζονται για τη σταθερότητα και τη μακροχρόνια προοπτική τους, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα είναι πιο σύνθετες από ποτέ. Σε ένα επιχειρηματικό περιβάλλον που αλλάζει ραγδαία, η ανάγκη για στρατηγική προσαρμογή είναι επιτακτική.
Σύμφωνα με ευρωπαϊκές μελέτες, οι οικογενειακές επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60% των επιχειρήσεων στην ΕΕ, συμβάλλοντας σημαντικά τόσο στην απασχόληση όσο και στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ). Στην Κύπρο, η παρουσία τους είναι ακόμη πιο έντονη — κυρίως σε παραδοσιακούς τομείς όπως το λιανικό εμπόριο, ο τουρισμός και οι υπηρεσίες. Ωστόσο, ο πραγματικός μετασχηματισμός αυτών των επιχειρήσεων δεν αφορά απλώς την οικονομική τους απόδοση αλλά τη μετάβαση από ένα μοντέλο βασισμένο στην παράδοση σε ένα που ενσωματώνει την καινοτομία και την επαγγελματική διοίκηση.
Η διαδοχή στην ηγεσία μιας οικογενειακής επιχείρησης αποτελεί ένα ιδιαίτερα κρίσιμο στάδιο, καθώς συνδυάζει έντονα συναισθηματικά στοιχεία, με ζητήματα στρατηγικής σημασίας που επηρεάζουν τη μελλοντική πορεία της επιχείρησης.. Στην κυπριακή πραγματικότητα, η διαδικασία διαδοχής συχνά παραμένει ένα «ταμπού» – αναβάλλεται ή αποφεύγεται, είτε λόγω έλλειψης ξεκάθαρου σχεδίου είτε λόγω φόβου πρόκλησης ρήξεων στις οικογενειακές σχέσεις.
Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι μόνο το 30% των οικογενειακών επιχειρήσεων καταφέρνει να περάσει επιτυχώς στη δεύτερη γενιά, ενώ μόλις το 10% έως 12% επιβιώνει μέχρι την τρίτη. Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι επιτυχημένες περιπτώσεις διαδοχής βασίζονται σε έγκαιρη προετοιμασία, αξιολόγηση ικανοτήτων και καθιέρωση διαφανών μηχανισμών λήψης αποφάσεων. Επιπλέον, οι σημερινοί ηγέτες πρέπει να αποδεχτούν ότι η επόμενη γενιά ενδέχεται να έχει διαφορετικές αξίες και φιλοδοξίες — συχνά με έμφαση σε νέες τεχνολογίες, βιώσιμες πρακτικές ή διεθνοποίηση της επιχείρησης.
Επαγγελματισμός Χωρίς Απώλεια Ταυτότητας
Η ισορροπία μεταξύ του «οικογενειακού χαρακτήρα» και του επαγγελματισμού δεν είναι πάντα εύκολη. Η εισαγωγή σύγχρονων μορφών διοίκησης όπως εξωτερικά διοικητικά συμβούλια, οι συμβουλευτικές επιτροπές και οι καθορισμένοι ρόλοι, μπορεί να ενισχύσει τη διαφάνεια και την αποδοτικότητα. Ωστόσο, είναι σημαντικό οι καινοτομίες αυτές να ενσωματώνονται με σεβασμό προς την κουλτούρα και τις αξίες που θεμελίωσαν την επιχείρηση.
Ένα καλό παράδειγμα αποτελούν οικογενειακές επιχειρήσεις που έχουν προχωρήσει σε ψηφιακό μετασχηματισμό, εισάγοντας e-commerce, αυτοματισμούς και εργαλεία CRM, χωρίς να αποκόψουν τον προσωπικό χαρακτήρα της εξυπηρέτησης που τις καθιστά μοναδικές. Η τεχνολογία δεν είναι αντίπαλος της παράδοσης, αλλά εργαλείο που μπορεί να την ενισχύσει.
Σε πολλές περιπτώσεις, η στρατηγική συζήτηση περιορίζεται στο ερώτημα «ποιος θα αναλάβει» και όχι στο «πώς θα εξελιχθεί» η επιχείρηση. Ωστόσο, η βιωσιμότητα εξαρτάται από τη διαμόρφωση ενός ευρύτερου οράματος. Πέρα από τη διαδοχή, απαιτείται ουσιαστικός προβληματισμός για ζητήματα όπως η διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων, η επέκταση σε νέες αγορές, η ενσωμάτωση αρχών βιωσιμότητας (ESG), καθώς και η αξιοποίηση δεδομένων και τεχνολογίας για λήψη αποφάσεων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η βέλτιστη επιλογή μπορεί να μην είναι η συνέχιση της επιχείρησης από μέλη της οικογένειας. Η στρατηγική αποεπένδυση, η συνεργασία με εξωτερικούς επενδυτές ή ακόμη και η εξαγορά μπορεί να εξασφαλίσει τη μακροχρόνια ευημερία της οικογένειας, επιτρέποντας ταυτόχρονα στην επιχείρηση να συνεχίσει την ανάπτυξη της υπό διαφορετικούς όρους.
Μια Νέα Προσέγγιση στην Κύπρο
Η νέα γενιά ηγετών στην Κύπρο καλείται να διαχειριστεί τις οικογενειακές επιχειρήσεις με νέα εργαλεία, αλλά και νέα νοοτροπία. Η επιτυχής συνέχεια δεν εξαρτάται μόνο από την αγάπη για την επιχείρηση ή τον σεβασμό στην παράδοση, αλλά και από την ικανότητα να αντιμετωπιστούν δύσκολα ερωτήματα: Ποιο είναι το όραμα για τα επόμενα 10-20 χρόνια; Ποιοι πρέπει να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων; Πώς διατηρείται η ενότητα της οικογένειας χωρίς να περιορίζεται η πρόοδος;
Αν και το ταξίδι της διαδοχής είναι γεμάτο προκλήσεις, προσφέρει παράλληλα και μια μοναδική ευκαιρία: τη δυνατότητα να ανανεωθεί το επιχειρηματικό μοντέλο χωρίς να χαθεί η ψυχή της επιχείρησης. Με στρατηγικό σχεδιασμό, επένδυση στις δεξιότητες της νέας γενιάς και ανοιχτή επικοινωνία, οι οικογενειακές επιχειρήσεις της Κύπρου μπορούν να συνεχίσουν να ανθίζουν — όχι απλώς επιβιώνοντας, αλλά και ηγούμενες των εξελίξεων.
* Διοικητικός Σύμβουλος, Restructuring and Debt Advisory, Επικεφαλής τομέα Οικογενειακών Επιχειρήσεων, KPMG Κύπρου
** Manager, Deal Advisory, KPMG Κύπρου
