Στην εποχή του Metoo, η Niki de Saint Phalle είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Εξ ου και το MoMa της Νέας Υόρκης της αφιερώνει μια έκθεση που θα διαρκέσει έξι μήνες (11 Μαρτίου-6 Σεπτεμβρίου).
Στην έκθεση με τίτλο “Structures for Life” θα εκτεθούν 100 έργα της Γαλλο-αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Niki de Saint Phalle η οποία έγινε γνωστή κυρίως από τις πληθωρικές πολύχρωμες γυναικείες φιγούρες της με το όνομα Νανά. Φιγούρες που ανατρέπουν κάθε συντηρητικό κατεστημένο για τη γυναίκα και αποτελούν ωδή σε ένα νέο αισθησιασμό. Μεγάλο μέρος της έκθεσης αφορά τα υπαίθρια γλυπτά και τις αρχιτεκτονικές κατασκευές της Saint Phalle, συμπεριλαμβανομένου και του Tarot Garden, ενός τεράστιου αρχιτεκτονικού πάρκου στην περιοχή της Τοσκάνης, το οποίο άρχισε να κατασκευάζει στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και το συνέχισαν οι συνεργάτες της. Οι δομές του κήπου, που άνοιξε το 1998, βασίζονται σε φιγούρες του ταρώ και επιτρέπουν στιγμές αλληλεπίδρασης με το κοινό υπογραμμίζοντας την χρηστικότητα της τέχνης και το διάλογο με την κοινωνία, στοιχείο που είναι χαρακτηριστικό της δουλειάς της Niki de Saint Phalle.
Η πρώιμη δουλειά της ήταν κολλάζ και ανάγλυφα κατασκευασμένα με οικιακά και βιομηχανικά υλικά. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς εικαστικής κοινότητας με έργα, που δημιουργούσε με την τεχνική της «σκοποβολής». Πρόκειται για ανθρώπινες μορφές από γύψο τις οποίες πυροβολούσε με χρώματα αμφισβητώντας τις παραδοσιακές τεχνικές. Η σειρά “Les Tirs”, όχι μόνο την έκανε διάσημη, αλλά και της έδωσε διέξοδο στους εσωτερικούς της δαίμονες. Οι πυροβολισμοί με χρώματα στον καμβά ήταν για την Saint Phalle ένας τρόπος να πυροβολήσει τον πατέρα της, την κοινωνία και όλες τις δυσκολίες που είχε αντιμετωπίσει κατά τη διάρκεια της ζωής της. Λίγα χρόνια αργότερα εμφανίστηκαν και οι περίφημες «Les Nanas» με μια φεμινιστική χροιά.
Καθοριστικό σταθμό στη ζωή της έπαιξε η συνάντηση της με τον επίσης καλλιτέχνη, Ζαν Τινγκελί με τον οποίο παντρευτήκαν και έζησαν (μαζί και χώρια) μέχρι το τέλος της ζωής τους σε μια ελεύθερη σχέση. «Η Νίκι είχε μεγάλο εγώ όπως και ο Ζαν, και αυτό ήταν το σημείο επαφής τους», θυμάται η εγγονή της Μπλουμ Καρντίνας. «Η Νίκι ήταν ωραία και μαγνητική, ο Ζαν ήταν εκρηκτικός, αλλά είχαν αληθινή επικοινωνία». Όταν πρωτοσυναντήθηκαν, το 1955 στο Παρίσι, ήταν και οι δύο παντρεμένοι και η Νίκι είχε ήδη δύο παιδιά. Συναντήθηκαν ξανά το 1960 και χωρισμένοι πια έγιναν ζευγάρι και παντρεύτηκαν το 1971. Ο Τινγκελί ήταν ηγετικό μέλος του καλλιτεχνικού κινήματος (επηρεασμένου από τον Μαρσέλ Ντισάν) που είχε το όνομα Νέοι Ρεαλιστές. Ο Τινγκελί έγινε γνωστός το 1960 με το «Φόρος τιμής στη Νέα Υόρκη», μια περφόρμανς όπου έστηνε και κατέστρεφε ένα γλυπτό στον κήπο γλυπτών του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης.
Η Νίκι, γεννημένη το 1930 στο Παρίσι, καταγόταν από οικογένεια παλαιών ευγενών. Σε ηλικία τριών ετών, όταν ο τραπεζίτης πατέρας της χρεοκόπησε, η οικογένεια μετακόμισε στις Ηνωμένες Πολιτείες απ’ όπου καταγόταν η μητέρα της. Εκπληκτικά όμορφη, τα πρώτα επαγγελματικά της βήματα τα έκανε στο χώρο του μόντελιγκ, ενώ στα 18 της παντρεύτηκε τον συγγραφέα Χάρι Μάθιους, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά. Παράλληλα επέστρεψε στο Παρίσι και άρχισε σπουδές θεατρολογίας, υποκριτικής και σκηνοθεσίας. Μετά από μία νευρική κρίση και νοσηλεία σε ψυχιατρείο όπου υποβλήθηκε σε θεραπεία με ηλεκτροσόκ, ανακάλυψε πως αυτό που την ενδιέφερε ήταν η ζωγραφική. « Στο ψυχιατρείο άρχισα να ζωγραφίζω και έμαθα πώς να μεταφράζω συναισθήματα, φόβο, βία, ελπίδα και χαρά, στη ζωγραφική. Μέσω της δημιουργίας ανακάλυψα τα σκοτεινά βάθη της κατάθλιψης και πώς να το ξεπεράσω. Αν δεν ζωγράφισα είτε θα γεννούσα συνέχεια παιδιά είτε θα γινόμουν τρομοκράτης».
Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής της, η Saint Phalle έφερε ένα τραυματικό μυστικό. Βιάστηκε από τον πατέρα της σε ηλικία μόλις 11 ετών, γεγονός που δεν είναι άσχετο με την κατοπινή νευρική κατάρρευση της. Τον εφιάλτη της αυτό τόλμησε να τον εξομολογηθεί δημόσια σε ηλικία 64 ετών στο βιβλίο της, Mon Secret (My Secret) και στην πειραματική ταινία «Daddy» με την οποία θέλησε να κλείσει τους λογαριασμούς με τον αιμομίκτη πατέρα της και να ξορκίσει το βιασμό της.
Η Niki de Saint-Phalle πέθανε το 2002 σε ηλικία 71 ετών από πνευμονική ανεπάρκεια. Δουλεύοντας με διάφορα υλικά, χωρίς καμμιά προφύλαξη, εισέπνευσε τεράστιες ποσότητες τοξικών με αποτέλεσμα να καταστρέψει τους πνεύμονες της. Η τέχνη την έσωσε και ταυτόχρονα την σκότωσε.
-“Structures for Life” στο MoMa από 11 Μαρτίου μέχρι 6 Σεπτεμβρίου.
Φιλελεύθερα, 28.2.2021.
