Στις 20 Μαρτίου συμπληρώνονται 29 χρόνια από τον θάνατο της. Ωστόσο η Lina Bo Bardi, είναι η αρχιτέκτονας στην οποία απονέμεται φέτος το Ειδικό Χρυσό Λιοντάρι της Μπιενάλε της Βενετίας. Κι αυτό μας δίνει την αφορμή να μνημονεύσουμε μια γυναίκα που πρωτοπόρησε στον τομέα της.
Η πρόταση για απονομή του εν λόγω βραβείου στην Lina Bo Bardi προήλθε από τον επιμελητή της φετινής διοργάνωσης Χασίμ Σαρκί. «Εάν υπάρχει, εξήγησε, ένας αρχιτέκτονας που ενσαρκώνει τόσο καλά το θέμα της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2021 (Πως θα ζήσουμε μαζί) αυτή είναι η Lina Bo Bardi. Η πορεία της ως σχεδιάστρια, συγγραφέας, επιμελήτρια και ακτιβίστρια, μας θυμίζει τον ρόλο του αρχιτέκτονα ως συντονιστή και, κυρίως, ως οικοδόμου συλλογικών οραμάτων. Η Lina Bo Bardi αποτελεί παράδειγμα της επιμονής του αρχιτέκτονα σε δύσκολες στιγμές – πόλεμους, πολιτικές συγκρούσεις, μετανάστευση- καθώς και παράδειγμα της ικανότητάς της να παραμένει δημιουργική, γενναιόδωρη και αισιόδοξη. Πάνω απ’ όλα όμως, είναι τα κτίριά της που ξεχωρίζουν ως προς τον τρόπο που συνδυάζουν την αρχιτεκτονική, τη φύση, τη ζωή και την κοινότητα. Στα χέρια της, η αρχιτεκτονική αποκτά κοινωνικές διαστάσεις και γίνεται κοινωνική τέχνη».
Ιδιαίτερη μνεία στο σκεπτικό της Μπιενάλε γίνεται στο Μουσείο του Σάο Πάολο ως «υποδειγματικό προς την ικανότητά του να δημιουργεί δημόσιο χώρο για ολόκληρη την πόλη με εσωτερικούς χώρους που είναι ευέλικτοι και ανοιχτοί σε πειραματικές εκθέσεις, όπως οι εκθέσεις της Bo Bardi. Οι τίτλοι αυτών και μόνο – «Το σπίτι ως ψυχή», «Η αξιοπρέπεια της αρχιτεκτονικής», «Το χέρι του λαού της Βραζιλίας»- δείχνουν έντονα τη δύναμη της αρχιτεκτονικής να φέρνει κοντά τους ανθρώπους». Άλλα σημαντικά έργα της είναι το σπίτι που σχεδίασε για τον εαυτό της σε ένα τροπικό δάσος στο Σάο Πάολο, το Casa de Vidro και το SESC Pompeia, μια τεράστια κοινότητα και αθλητικό κέντρο. Η δουλειά της έχει γίνει ευρύτερα γνωστή μετά το θάνατό της το 1992 με τη βοήθεια του Ινστιτούτου Bardi, το οποίο ιδρύθηκε για την προστασία και προώθηση του έργου της.
Η Achillina Bo, γνωστή ως Lina, γεννήθηκε στη Ρώμη το 1914. Τελειώνοντας το πανεπιστήμιο μετακόμισε στο Μιλάνο όπου βρήκε δουλειά δίπλα στον Gio Ponti, ενώ αργότερα, σε ηλικία 24 ετών άνοιξε δικό της αρχιτεκτονικό γραφείο, αλλά η έλλειψη έργων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου την οδήγησε σε διαφορετικό δρόμο. Ξεκίνησε να εικονογραφεί και να γράφει για εφημερίδες και περιοδικά. Το 1943, όταν βομβαρδίστηκε το Μιλάνο καταστράφηκε και το γραφείο της, γεγονός που αποτέλεσε καταλύτη για τη συμμετοχή της στο κομμουνιστικό κίνημα της Ιταλίας.
Το 1946 , παντρεύεται τον Pietro Maria Bardi, ιστορικό και κριτικό τέχνης και γίνεται πλέον γνωστή με το όνομά του. Το ζευγάρι μετακομίζει στη Βραζιλία και αρχίζουν εκεί νέες καριέρες. Ξαναστήνει το ατελιέ της και ιδρύει, μαζί με τον σύζυγό της, το περιοδικό τέχνης Habitat. Ο τίτλος του περιοδικού έρχεται να συμπληρώσει την άποψη της Bardi για την κατοικία σαν ένα δοχείο ζωής σχεδιασμένο να υποστηρίζει και να πολλαπλασιάζει τις προοπτικές που έχει ο κάτοικος του. Οι ιδέες αυτές ενσαρκώνονται και στο δικό της σπίτι, το λεγόμενο «Glass House» το οποίο θεωρείται ως παράδειγμα αρχιτεκτονικού ορθολογισμού. Μέχρι τη δεκαετία του ’90 εργάζεται ακατάπαυστα και με εξαιρετική ενέργεια σε όλους τους τομείς του πολιτισμικού κόσμου παράγοντας έναν αξιοσημείωτο αριθμό έργων ποικίλης μορφής. Πεθαίνοντας, μάλιστα, το 1992 αφήνει πίσω της τα σχέδια για το καινούργιο δημαρχείο στο Σάο Πάολο και για το πολιτισμικό κέντρο στη Βέρα Κρουζ.
Εκτός από την αρχιτεκτονική ασχολήθηκε με τον σχεδιασμό επίπλων, την διοργάνωση και επιμέλεια πολλών εκθέσεων, την σκηνογραφία, την ενδυματολογία, τον σχεδιασμό κοσμημάτων, τη συγγραφή. Όλα αυτά συνθέτουν την εικόνα μιας εξαιρετικά πνευματικής προσωπικότητας του 20ου που επισκιάστηκε όμως από τις μεγάλες προσωπικότητες της εποχής: Le Corbusier, Maxwell Fry, Peter Smithson, Geoffry Bawa, Lucio Costa, Oscar Niemeyer. Οι δύο τελευταίοι αποθεώθηκαν για την συνεισφορά τους στην εκμοντερνοποίηση της Μπραζίλια, έργο με το οποίο η Lina Bo Bardi ήταν αντίθετη και αυτό την αποστασιοποίησε από τους μοντέρνους αρχιτέκτονες της εποχής. Η ίδια πίστευε σε μια πιο ανθρώπινη αντιμετώπιση της Βραζιλιάνικης πραγματικότητας η οποία να αναγνωρίζει των αγώνα για επιβίωση του γενικού πληθυσμού. Θεωρούσε ότι αρχές και αξίες που επιβιώνουν εκατοντάδες χρόνια στις παραδόσεις και τα ήθη και τα έθιμα ενός λαού είναι στοιχεία προς μελέτη και συντήρηση. Δεν πίστευε σε επιφανειακές αλλαγές και υποστήριζε ότι οι διανοούμενοι της εποχής θα έπρεπε να αποδέχονται τους τρόπους ζωής των λιγότερων ευνοούμενων ώστε να δημιουργούνται τα εχέγγυα για πρόοδο σε ένα πιο μοντέρνο τρόπο ζωής. Η ίδια στο τέλος της ζωής της συνοψίζει τη δουλειά της κάτω από μια φράση: «απλή αρχιτεκτονική».
Φιλελεύθερα, 14.3.2021.
