Η χρονιά της Yayoi

Στις 22 Μαρτίου η Yayoi Kusama συμπλήρωσε τα 92 της χρόνια. Και το γιορτάζει με τρεις εκθέσεις σε αντίστοιχες μητροπόλεις του κόσμου. Μία στο Βερολίνο, μία στο Λονδίνο και μία στη Νέα Υόρκη.

Η ΖΩΗ ΤΗΣ: Η ζωή της θυμίζει τον Γιαννούλη Χαλεπά, την Καμίλ Κλοντέλ και άλλους τραγικούς καλλιτέχνες. Η Γιαγόι Κουσάμα, ωστόσο, δεν ρίχτηκε από άλλους σε ψυχιατρικές κλινικές. Το επέλεξε η ίδια. Και δεν χρειάστηκε να πεθάνει για να αναγνωριστεί. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο ακριβοπληρωμένους εν ζωή καλλιτέχνες, ενώ είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, όχι μόνο για το έργο της, αλλά και λόγω της περσόνας που έχει δημιουργήσει με τις εκτυφλωτικά κόκκινες περούκες που φοράει.

Η Γιαγιόι γεννήθηκε το 1929 στην Ιαπωνία. Από μικρή άρχισε να ζωγραφίζει αλλά η οικογένειά της θεωρούσε την ενασχόληση της αυτή χάσιμο χρόνου και δείγμα μη φυσιολογικής συμπεριφοράς. Για αυτό και η μητέρα της, για να την φέρει στο σωστό δρόμο, κατέστρεφε τις ζωγραφιές της εμποδίζοντας την με κάθε τρόπο να ασχολείται. Ο πατέρας της, από την άλλη, ήταν παντελώς αδιάφορος, αφού προτιμούσε να ασχολείται με τις ερωμένες του, πυροδοτώντας ακόμα περισσότερο τον θυμό της μητέρας. Η μικρή Γιαγιόι, για να ξεφύγει από το πνιγηρό περιβάλλον, έπλασε ένα κόσμο με ψευδαισθήσεις. Τον κόσμο αυτό μας τον συστήνει στα έργα της: κουκκίδες, λάμψεις, λουλούδια, επαναλαμβανόμενα μοτίβα όλο χρώμα.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος την βρίσκει να δουλεύει, από τα 13 της, σε στρατιωτικό εργοστάσιο μέσα στο σκοτάδι για το φόβο των αεροπορικών επιδρομών. Η ανάγκη της να διαφύγει γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Μετά τον πόλεμο καταφέρνει να μελετήσει ζωγραφική στη Δημοτική Σχολή Τεχνών και Χειροτεχνίας του Κιότο, αλλά απογοητεύεται. Το ενδιαφέρον της στρέφεται στην αμερικανική και ευρωπαϊκή πρωτοπορία και όταν πέφτει στα χέρια της ένα βιβλίο με έργα της Georgia O’Keeffe, γοητεύεται και της γράφει μια επιστολή. Χρόνια αργότερα, η Κουσάμα εκμυστηρεύεται πως η διάσημη ζωγράφος τής απάντησε με καλοσύνη και γενναιοδωρία.

Κάποια στιγμή, βρήκε το θάρρος να φύγει για τη Νέα Υόρκη. Όταν όμως το ανακοίνωσε στην μητέρα της, αυτή της είπε να μην πατήσει ποτέ το πόδι της πίσω, στο σπίτι τους. Παρόλα αυτά το τόλμησε. Με ελάχιστα χρήματα ραμμένα στο κιμονό της διέσχισε τον Ειρηνικό και έφτασε στη Νέα Υόρκη. Ούτε και εκεί όμως τα πράγματα ήταν εύκολα. Παρόλο που γίνεται αποδεκτή στους καλλιτεχνικούς κύκλους και δουλεύει αδιάκοπα, δυσκολεύεται οικονομικά και συχνά νοσηλεύεται με υπερκόπωση. Κάνει μια απόπειρα αυτοκτονίας, αλλά επανέρχεται και συνεχίζει να κάνει εξωφρενικές για την εποχή περφόρμανς στον δημόσιο χώρο, διαμαρτυρίες κατά του Νίξον και του πολέμου στο Βιετνάμ.

Η τέχνη της αμφισβητείται με τους επικριτές της να λένε ότι τα κάνει όλα για τη δημοσιότητα, ενώ στην Ιαπωνία «ντροπιάζει» τη συντηρητική οικογένειά της που απορρίπτει τη δραστηριότητά της, έτσι, κάνει άλλη μια απόπειρα αυτοκτονίας καθώς αισθάνεται απομονωμένη. Παρόλα αυτά το 1966 πάει στην Μπιενάλε της Βενετίας με τον «Κήπο του Νάρκισσου», ένα έργο με χιλιάδες σφαίρες από γυαλί. Η Κουσάμα ντυμένη με ένα χρυσό κιμονό πουλούσε κάθε σφαίρα του έργου της για περίπου δυο δολάρια. Το 1973 επιστρέφει στην Ιαπωνία και ασχολείται με το εμπόριο έργων τέχνης και τη συγγραφή μυθιστορημάτων, διηγημάτων και ποίησης. Το 1977 εισάγεται σε ψυχιατρικό νοσοκομείο όπου συνεχίζει μέχρι σήμερα να ζει. Κι όπως λέει, αν δεν υπήρχε η τέχνη θα είχε αυτοκτονήσει.

Σημείο καμπής ήταν το έτος 1989 όταν μια έκθεση στη Νέα Υόρκη αναθέρμανε το ενδιαφέρον για τη δουλειά της. Μετά από αυτό ο κριτικός τέχνης και ποιητής Ακίρα Τατεχάτα, σημερινός διευθυντής του Εθνικού Μουσείου Τέχνης της Οσάκα, πείθει την ιαπωνική κυβέρνηση όπως η Κουσάμα εκπροσωπήσει την Ιαπωνία στην Μπιενάλε της Βενετίας, πράγμα που έγινε το 1993. Η καλλιτέχνης είναι πλέον 64 ετών και η επιτυχία της είναι απόλυτη. Τα έργα της πωλούνται για εκατομμύρια και κάθε μουσείο επιδιώκει να έχει έργο της. Η ίδια όμως συνεχίζει να ζει με τον φόβο της ψυχικής κατάρρευσης, εξ ου και δεν εγκαταλείπει το ασφαλές περιβάλλον του νοσοκομείου. Την εκπληκτική ιστορία της επιβίωσής της αφηγείται το «Kusama: Infinity», ένα ντοκιμαντέρ της Χίδερ Λεντζ, που άρχισε να παρακολουθεί στενά τη ζωή και το έργο της από το 2001.

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

Φέτος λοιπόν είναι η χρονιά της. Τρεις μεγάλες εκθέσεις, σε τρεις σημαντικές πόλεις του κόσμου, σηματοδοτούν το τέλος, ίσως, μιας πολυτάραχης καριέρας.

Στο Gropius Bau του Βερολίνου, θα γίνει μια επισκόπηση της 70χρονης δημιουργικής πορείας της με αναφορές σε προηγούμενες περιόδους αλλά και σε πιο πρόσφατα έργα της. Ανάμεσα σε αυτά το “One Thousand Boats Show” που αποτελεί και την πρώτης της καλλιτεχνική εγκατάσταση στη Νέα Υόρκη (1963): μια λευκή βάρκα φορτωμένη λευκούς φαλλούς μέσα σε ένα σκοτεινό μαύρο δωμάτιο με 999 επαναλαμβανόμενες εικόνες επικολλημένες στην οροφή και τους τοίχους: μια ιδιαίτερη ψυχολογική αυτοπροσωπογραφία που προέκυψε από τα τραύματα της να παρακολουθεί τον πατέρα της, να συνευρίσκεται με τις ερωμένες του. Στην αυτοβιογραφία της μάλιστα αποκάλυψε πως την τρόμαζε η σκέψη εισδοχής ενός φαλλού μέσα της, καταλήγοντας να το αποδίδει στα έργα της. Ταυτόχρονα, στην εν λόγω έκθεση θα παρουσιαστούν τα «Μαγικά Δωμάτια Καθρέφτες» (Infinity Mirror Room). Η καλλιτέχνης ξεκίνησε το 1962 να αναπτύσσει αυτή την πρωτότυπη τεχνική συνθέτοντας καλειδοσκοπικές εγκαταστάσεις που δίνουν την ψευδαίσθηση του άπειρου σε ένα σκηνικό ψυχεδέλειας. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι την 1η Αυγούστου.

2. Στη Νέα Υόρκη η έκθεση “KUSAMA: Cosmic Nature” θα γίνει στον Βοτανικό Κήπο της πόλης (NYBG). Η έκθεση διερευνά την παιδική της ηλικία με τα μοτίβα φυτών και λουλουδιών, που έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στο έργο της και έχουν κι αυτά να κάνουν με τις ψευδαισθήσεις της. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα που θα εκτεθούν είναι το “Flower Obsession” (2017/2021), το γλυπτό “Dancing Pumpkin” (2020) και το “I Want to Fly to the Universe” (2020) ύψους 13 ποδιών. Θα παρουσιαστεί ακόμα μια νέα παραλλαγή των εγκαταστάσεων “Infinity Mirrored Room”. Η έκθεση εγκαινιάζεται στις 10 Απριλίου και θα διαρκέσει έως τις 31 Οκτωβρίου 2021.

3. Στην Τate, η έκθεση επικεντρώνεται στις εγκαταστάσεις με καθρέφτες, εξ ου και ο τίτλος “Yayoi Kusama: Infinity Mirror Rooms”. Περιλαμβάνει το “Infinity Mirrored Room – Filled with the Brilliance of Life”, η οποία είναι μία από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις της Κουσάμα που έγινε για την αναδρομική της έκθεση το 2012 στο Tate Modern. Θα εμφανίζεται δίπλα στο “Chandelier of Grief”, το οποίο, σύμφωνα με μια δήλωση που κυκλοφόρησε από την Tate, δημιουργεί την “ψευδαίσθηση ενός απέραντου σύμπαντος περιστρεφόμενων κρυστάλλων πολυελαίων”. Όπως σημειώνει η Tate, «δεν έχει υπάρξει ποτέ μια έκθεση αυτού του μεγέθους της δουλειάς της Κουσάμα στο Ηνωμένο Βασίλειο και αυτή είναι μια ευκαιρία τόσο για τους οπαδούς της όσο και για τους αμύητους να απολαύσουν το έργο της». Η έκθεση θα άνοιξε στις 29 Μαρτίου και θα διαρκέσει για ένα ολόκληρο χρόνο, μέχρι τις 27 Μαρτίου 2022.