Στις 14 Αυγούστου του 2018 μία γέφυρα στη Γένοβα της Ιταλίας κατέρρευσε παρασύροντας στον θάνατο 43 ανθρώπους. Αυτές τις μέρες -ούτε καν δύο χρόνια μετά- μια νέα εγκαινιάζεται σχεδιασμένη από τον Ρέντζο Πιάνο.
Τα εγκαίνια της γέφυρας που ήρθε να αντικαταστήσει αυτήν που κατέρρευσε θεωρούνται από τους Ιταλούς σημάδι αισιοδοξίας. Η πόλη δεν θρηνεί πια μόνο τους 43 ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους από την πτώση της γέφυρας, αλλά χιλιάδες άλλους που πέθαναν τούτους τους μήνες από τον Covid 19. Για αυτό και η ολοκλήρωση της σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, η λειτουργικότητα της, η κομψότητα στον σχεδιασμό διά χειρός Ρέντζο Πιάνο, αλλά και η ασφάλεια που ο ίδιος εγγυάται, αποτελούν για την Ιταλία μήνυμα για μια νέα εποχή. Πριν ακόμα τη σχεδιάσει, ο διάσημος αρχιτέκτονας –γεννημένος στη Γένοβα– είχε πει πως η νέα γέφυρα θα πρέπει να είναι όμορφη, όχι με την έννοια του καλλωπισμού αλλά της αποστολής ενός μηνύματος αλήθειας, υπερηφάνειας και αξιών».
Η προηγούμενη είχε σχεδιαστεί από τον Riccardo Morandi τη δεκαετία του ’60 (εγκαινιάστηκε το 1967) στα πλαίσια της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της Ιταλίας. Εκτός από το ότι ένωνε δύο τμήματα της πόλης, αποτελούσε βασική αρτηρία που οδηγούσε από την Ιταλία στη Γαλλία. Αν και δεν αποδόθηκαν ακόμα ευθύνες για την κατάρρευσή της, προφανώς φταίνε πολλά. Ένας εύθραυστος σχεδιασμός που απαιτούσε συνεχή συντήρηση, αλλά προφανώς δεν γινόταν, καθώς και κατασκευαστικές ελλείψεις. Ο ίδιος ο Morandi είχε προειδοποιήσει το 1979 ότι το έργο απαιτούσε συνεχή συντήρηση για την απομάκρυνση της σκουριάς που προκαλείται από τον αέρα της θάλασσας και τη ρύπανση από μια κοντινή μονάδα χάλυβα. «Όταν φτιάχνεις ένα πολύπλοκο κτήριο, μπορεί αυτό να δείχνει ότι είσαι έξυπνος, αλλά ταυτόχρονα χρειάζονται έξυπνοι άνθρωποι για να παρακολουθήσουν τη συνέχεια της ζωής του», σημείωσε δεικτικά ο Πιάνο.
Η νέα κατασκευή έχει μήκος 1.067 μέτρα και εκτείνεται πάνω από ένα τμήμα του λιμανιού της πόλης. Λευκή και απέριττη, έχει σχήμα καρένας σκάφους για να συμβολίζει τη μακρά ναυτική παράδοση και ιστορία της πόλης. Την πλαισιώνουν δε 43 ελαφρείς πυλώνες, που αντιστοιχούν στον αριθμό των ανθρώπων που σκοτώθηκαν κατά την κατάρρευση της προηγούμενης, ενώ φωτοβολταϊκοί πίνακες διασφαλίζουν την ενεργειακή αυτάρκεια της. Αν και από μπετόν έχει μια ελαφρότητα και από μακριά μοιάζει να σβήνει στον ορίζοντα.
Το πιο αξιοθαύμαστο ωστόσο είναι η ταχύτητα με την οποία φτιάχτηκε, παρά ακόμα και τους περιορισμούς που επέβαλε η πανδημία. «Είναι αλήθεια πως θα χρειάζονταν τρία χρόνια», εξηγεί ο αρχιτέκτονας σε συνέντευξη του στη Ρεπούπλικα. «Ωστόσο, σεβαστήκαμε όλους τους κανόνες, κάναμε όλους τους ελέγχους που χρειάζονταν, αν και κάποιοι μας επικρίνουν για γρήγορη λήψη αποφάσεων και απλοποίηση κόντρα στην γραφειοκρατία. Κατ΄ εμένα αυτή η άποψη κρύβει ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας. Οι χώρες όπου έχω χτίσει καλύτερα είναι αυτές που προβλέπουν και απαιτούν κανόνες, νόρμες, διαφανή μέτρα. Και το έργο αυτό είναι η απόδειξη ότι και στην Ιταλία μπορεί κανείς να κάνει σπουδαία πράγματα χωρίς να βασίζεται σε τυχοδιώκτες. Η γραφειοκρατία, όταν δεν εκφυλίζεται σε άρνηση της ευθύνης και σε ένα λαβύρινθο κακών ανυπόγραφων πράξεων, είναι δημοκρατία. Όταν δε δεν υπάρχει, αντικαθίσταται από τον υπόκοσμο. Για να γίνουν όμως σπουδαία έργα δεν απαιτείται κάποιος “κατασκευαστής δικτάτορας”. Αντίθετα. Στην αρχιτεκτονική, τα καλύτερα έχουν γίνει με σεβασμό στους κανόνες και τον προϋπολογισμό: από τη Λαυρεντιανή βιβλιοθήκη του Michelangelo ως την έδρα των Lloyd’s του Richard Rogers στο Λονδίνο».
Αναπόφευκτα, λόγω των συμβολισμών του έργου, η ολοκλήρωση της παίρνει πολιτική χροιά. Κάτι που δεν αφορά τον Πιάνο. «Τα τρίχρωμα λάβαρα δεν με συγκινούν», εξηγεί. «Είναι όμως ωραίο να βλέπουμε την ενέργεια της χώρας να συγκεντρώνεται γύρω από την κατασκευή αυτή. Είναι η γεύση ενός πρώτου όμορφου πράγματος μετά από τόση τραγωδία. Μας υπενθυμίζει επίσης πως οι γέφυρες δεν πρέπει να καταρρέουν. Όταν μια γέφυρα καταρρέει, κτίζονται τείχη και οι άνθρωποι γίνονται χειρότεροι. Η γέφυρα ενώνει χωρίς να εξομειώνει. Είναι ένα ειρηνικό αντικείμενο. Ακόμη κι αν το δούμε μεταφορικά όλα αρχίζουν να επιλύονται με μία γέφυρα: ανάμεσα σε δόντια, ανάμεσα σε φίλους, σε δύο μέρη… Και οι κακοί στον πόλεμο καταστρέφουν πρώτα τις γέφυρες».
Φιλελεύθερα, 19.7.2020.
