Ευφροσύνη Μαντά Λαζάρου: Η ανάγκη για τρυφερότητα σε έναν κόσμο σκληρό και βίαιο

«Η έμφυλη βία οφείλεται σε μια βαθιά εγκατεστημένη μέσα στους αιώνες αντίληψη περί ανώτερου και κατώτερου φύλου, εξουσιών και κοινωνικών ρόλων, λέει η Ευφροσύνη Μαντά Λαζάρου με αφορμή το νέο της βιβλίο «Τα κόκκινα ελάφια». Η συγγραφέας κάνει ορατές γυναίκες καταπιεσμένες από την πατριαρχική οικογένεια και από τυραννικά καθεστώτα. Γυναίκες οι οποίες διεκδικούν το δικαίωμα να αντισταθούν σε ό,τι τις προσβάλλει.

-Τι πυροδότησε την έμπνευσή σας για να γράψετε «Τα κόκκινα ελάφια»; Ένα απόσταγμα πολλών πραγμάτων και καταστάσεων, στοιχεία από τη σκληρή πραγματικότητα, η στροφή στη μνήμη και η ανάγκη για τρυφερότητα και συμπόνοια μέσα σε έναν κόσμο που παραμένει σκληρός και βίαιος. Αυτά, ίσως κι άλλα που δεν συνειδητοποιώ, είναι ο σπινθήρας της γραφής. «Τα κόκκινα ελάφια» «κυκλοφορούσαν» ήδη στα ποιητικά μου έργα. Παρέα με τη «Ναρκοσυλλέκτρια», με τον «Νώε στην πόλη», με τον «Ξηρανθό».

-Ποια στοιχεία συνθέτουν το πορτρέτο των τριών κεντρικών χαρακτήρων της νουβέλας; Δανείστηκα πρόσωπα των οποίων η ιστορία χάνεται βαθιά στην αχλή του μύθου. Στο πρόσωπο της Ευφροσύνης Βασιλείου συγκεντρώνεται η καταπίεση από την ανδροκρατούμενη κοινωνία και την πατριαρχική οικογένεια. Είναι το θύμα της νομιμοποιημένης βίας, σύμφωνα με τον νόμο περί πορνείας. Χειρότερη μορφή κακοποίησης θεωρώ ότι είναι ο τρόπος που τη χρησιμοποίησε η εκκλησία, η λογοτεχνία του 19ου αιώνα και η επίσημη Ιστορία. Κατασκεύασαν για τους δικούς τους λόγους ο καθένας μια άλλη γυναίκα. Η άλλη εκδοχή είναι αυτή της πόρνης. Στη δική μου εκδοχή αυτή η γυναίκα ανεβοκατεβαίνει από τον Άδη στη ζωή διακόσια και πλέον χρόνια. Πιο σοφή, πιο έμπειρη κάθε φορά, αποβάλλοντας ναρκισσιστικά στοιχεία και αυταπάτες, κερδίζοντας σε γνώση κι αυτεπίγνωση. Η Χαϊνίτσα κουβαλά την ενοχή και το τραύμα του βιασμού. Ξετυλίγει ένα ματωμένο νήμα τέτοιων ιστοριών. Η ανώνυμη γυναίκα είναι η γυναίκα που συνήθως περνά απαρατήρητη. Ωστόσο είναι και η πιο ξεχωριστή, αφού μόνο ο δικός της άντρας θα τολμήσει να την υπερασπιστεί και να τη σώσει.

-Οι πρωταγωνίστριες είναι εμπνευσμένες από πραγματικές ιστορίες; Ο γνωστός μύθος και οι δικές μου λογοτεχνικές επινοήσεις είναι μόνο το όστρακο. Φιλοξενεί τα τραύματα πραγματικών γυναικών.

-Το βιβλίο είναι μια δική σας αντίδραση απέναντι στα στερεότυπα και τις κοινωνικές συμβάσεις που αφορούν τις γυναίκες; Σκέφτομαι τις γυναίκες σε χώρες όπου η ανδροκρατούμενη κοινωνία και τα τυραννικά καθεστώτα τούς αφαιρούν τον λόγο, τους απαγορεύουν την επιθυμία, τις φυλακίζουν και τις σκοτώνουν. Σκέφτομαι τη γυναίκα που εμπορευματοποιείται ή κακοποιείται έως θανάτου. Το 1801, δεκαεφτά γυναίκες καταδικάστηκαν σε θάνατο ως πόρνες. Η Μητιώ Μεγδάνη ήταν τότε γύρω στα έντεκα. Ως σύζυγος του ιατρού και φιλοσόφου Γεώργιου Σακελλαρίου, έζησε μια περίοδο στα Ιωάννινα. Σίγουρα θα γνώρισε από πρώτο χέρι τα γεγονότα. Το 1810, σε ηλικία 21 ετών, αυτή η μορφωμένη, κοσμοπολίτισσα γυναίκα μεταφράζει Γκολντόνι. Πιστεύει στην αφύπνιση των γυναικών. Αφού δεν της επιτρέπεται να γράψει ένα δικό της έργο για να ψέξει την ανδροκρατούμενη κοινωνία, μεταφράζει ένα συγγραφέα που λέει όσα δεν μπορεί να πει η ίδια. Η Μητιώ ξεχάστηκε και δεν είναι πολύ γνωστή, όσο ο Βαλαωρίτης, ο Ραγκαβής ή άλλοι άντρες, που πέρασαν στην Τέχνη και στην Ιστορία τις δικές τους εκδοχές για την Ευφροσύνη. Η μόνη απάντηση στο πρόβλημα παραμένει η αφύπνιση και συνειδητοποίηση. Η γραφή είναι μια σκυτάλη που παραλαμβάνει και παραδίδει ο κάθε συγγραφέας.

-Ποια η σχέση σας με τις ηρωίδες σας; Εμπλέκεστε συναισθηματικά; Τις αγαπώ όλες, γιατί στο όνομά τους μιλούν γυναίκες που γνώρισα, και άλλες άγνωστες για τις οποίες έχω ακούσει.

-Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι, ενώ η ανθρωπότητα κάνει βήματα μπροστά στην έμφυλη βία, υπάρχει μια οπισθοδρόμηση; Η έμφυλη βία οφείλεται σε μια βαθιά εγγεγραμμένη και καλά εγκατεστημένη μέσα στους αιώνες αντίληψη περί ανώτερου και κατώτερου φύλου, εξουσιών και κοινωνικών ρόλων. Οπισθοδρόμηση ίσως και να μην είναι. Ίσως η θυσία είναι μεγαλύτερη και πιο ορατή, όσο περισσότερο η αφύπνιση και η συνειδητοποίηση κινητοποιεί τη γυναίκα.

-Μπορούμε να μιλάμε σήμερα για γυναικεία λογοτεχνία; Έχω πάντα μια ένσταση για τον όρο γυναικεία λογοτεχνία. Υπάρχει λογοτεχνία. Βιβλία λογοτεχνικά που είναι καλά, εξαιρετικά, αριστουργηματικά. Υπάρχουν και άλλα αδιάφορα ή που δεν είναι καν λογοτεχνία.

-Υπήρξαν συγγραφείς ή βιβλία που ήταν σημείο αναφοράς για σας; Παραμένει πάντα κορυφαίο για μένα το προφορικό βιβλίο, το πρώτο βιβλίο της ζωής μου. Οι αφηγήσεις των ανθρώπων. Τα πιο επιδραστικά βιβλία ήταν οι ιστορίες της ζωής τους. Αυτό είναι που καθόρισε και τη δομή του έργου στα «Κόκκινα ελάφια». Ως μια πολυφωνική χορωδία. Συγγραφείς είναι τόσοι πολλοί και τόσα πολλά βιβλία, αξεπέραστα αριστουργήματα στην παγκόσμια λογοτεχνία από τον Όμηρο έως και σήμερα.

-Τι θεωρείτε εσείς ένα καλό βιβλίο; Το βιβλίο που δεν προσπαθεί να προσποιηθεί κάτι άλλο από αυτό που είναι. Έπειτα, είναι σημαντικά ένα-δυο άλλα γνωρίσματα. Η πρόθεση και ικανότητά του συγγραφέα να σβήνει το εγώ μέσα στη γραφή. Η μεγάλη εικόνα που καταφέρνει να συλλάβει και να μεταφέρει στον αναγνώστη, κυρίως στο μυθιστόρημα. Η διαύγεια του λόγου ακόμη κι όταν περιγράφει σκοτεινές καταστάσεις. Η γλώσσα, ο ρυθμός. Να μπορέσεις να μιλήσεις πάνω στα ίδια θέματα με νέα γλώσσα. Στην ποίηση είναι εξίσου ή ακόμη πιο υψηλή η σκάλα. Οι περισσότεροι καταπιανόμαστε με τη γραφή από άγνοια κινδύνου.

-Έχετε εργαστεί ως καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση. Στην εποχή των Social Media πως μπορούμε να καλλιεργήσουμε στους νέους τη φιλαναγνωσία; Με γονείς και φίλους που είναι όλη μέρα απασχολημένοι με τα Social Media, δύσκολο. Συνοψίζοντας την εμπειρία μου στα σχολεία, θα κρατούσα δύο σημεία. Ο νέος θα αγαπήσει και θα διαβάσει ένα βιβλίο, αν βρει σε αυτό κάτι που θα αγγίξει κάποιο δικό του ερώτημα, κάποιο δικό του βίωμα. Δημιουργώντας περιβάλλον βιβλίου, δίνουμε ευκαιρίες να συναντηθεί ο νέος με εκείνο το βιβλίο που θα τον κάνει για πάντα φίλο του. Ευτυχώς υπήρξα αισιόδοξη εκπαιδευτικός και αισθάνομαι καλά για όσα προσπάθησα με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου. Ευτύχησα να μοιράζομαι την αισιοδοξία με εκλεκτούς συναδέλφους. Μια συνάδελφος είναι και η Γκλόρια Μαραθεύτη, με την οποία είχαμε ενώσει δυνάμεις στο σχολείο. Δεν είναι τυχαίο που το έργο της Γκλόριας «Οι Έγκλειστες του μύθου» κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου.