Ο αρχαιολογικός χώρος σχεδιάστηκε για να ενισχύει την αίσθηση ζωντανής επαφής με την ιστορία, καλώντας τον επισκέπτη της πολυσύχναστης αυτής τουριστικής περιοχής, να φανταστεί τη ζωή των ανθρώπων πριν από 7.000 χρόνια.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων του Υφυπουργείου Πολιτισμού παρέδωσε επίσημα στο κοινό ένα σημαντικό αρχαιολογικό χώρο στην καρδιά του Πρωταρά, το νεολιθικό χωριό που κτίστηκε στην ανατολική ακτή της Κύπρου Νησιά, την πέμπτη χιλιετία π.Χ.
Ο οικισμός, που είναι επισκέψιμος για το κοινό καθημερινά, βρίσκεται μεταξύ των παραλιών Βυζακιά και Λομπαρδί. Εντάσσεται στη Νεολιθική Κεραμική Περίοδο (5200-4800 π.Χ.) και αποτελεί τον μεγαλύτερο οικισμό της Νεολιθικής περιόδου που έχει ανασκαφεί και ερευνηθεί μέχρι σήμερα στην επαρχία Αμμοχώστου.
Μέσα από σχέδια, φωτογραφίες και περιεκτικά κείμενα, οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν την οργάνωση του νεολιθικού χωριού, τις δραστηριότητες των κατοίκων, όπως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την κατασκευή εργαλείων και τα κοινωνικά έθιμα. Το υλικό έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι προσιτό σε κάθε επίπεδο γνώσεων, ενισχύοντας την αίσθηση ζωντανής επαφής με την ιστορία. Με αυτό τον τρόπο, ο χώρος δεν αποτελεί μόνο ένα επιστημονικό εύρημα, αλλά και μέσο ώστε ο επισκέπτης να φανταστεί τη ζωή των ανθρώπων πριν από 7.000 χρόνια.
Οι ανασκαφές στον χώρο σε πέντε ανασκαφικές περιόδους μεταξύ των ετών 1995 και 2001, είχαν πραγματοποιηθεί , υπό την καθοδήγηση του πρώην Διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων, αείμνηστου Παύλου Φλουρέντζου. Κατά τις ανασκαφές έχουν αποκαλυφθεί σε έκταση 2750 τ.μ. σαράντα κατοικίες, ένα προστατευτικό τείχος καθώς και σημαντικός αριθμός κινητών ευρημάτων, όπως αγγεία, πέτρινα ειδώλια, μαχαίρια και λεπίδες, γουδιά, περιδέραια από πικρόλιθο και κόκαλα ελαφιού κ.ά.
Κατά τη διάρκεια των εγκαινίων η Υφυπουργός Πολιτισμού Δρ Βασιλική Κασσιανίδου, εξήγησε σε ομιλία της πως μέσα από σχέδια, φωτογραφιές και περιεκτικά κείμενα, οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν την οργάνωση του νεολιθικού χωριού, τις δραστηριότητες των κατοίκων, όπως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την κατασκευή εργαλείων και τα κοινωνικά έθιμα.
«Προσφέρουμε αυτό το χώρο στην τοπική κοινωνία, ως μια αμεσότερη επαφή με το παρελθόν, ενισχύοντας το αίσθημα ταυτότητας με την ιστορία του τόπου. Είναι μια ευκαιρία να προβληθεί η αρχαιολογική κληρονομιά της περιοχής και να συνδεθεί η σύγχρονη ζωή με το ιστορικό της παρελθόν. Επιπλέον, με την ανάδειξη του χώρου, η Κύπρος και ειδικότερα η Επαρχία Αμμοχώστου ενισχύει το προφίλ της ως πολιτιστικός προορισμός, προσελκύοντας ντόπιους και ξένους επισκέπτες».
Η αρχαιολογική θέση, μαζί με τη θέση Κάστρος, στη μύτη του ακρωτηρίου του Αποστόλου Ανδρέα, που ερευνήθηκε λίγο πριν από την τουρκική εισβολή, αποτελούν τους μοναδικούς νεολιθικούς οικισμούς που ανασκάφηκαν στην Επαρχία Αμμοχώστου. Ο πολύ αρχαιότερος νεολιθικός οικισμός στον Απόστολο Ανδρέα καταστράφηκε πριν από μερικά χρόνια από το κατοχικό καθεστώς, για να εγκατασταθούν δύο μεγάλες σημαίες στο ακρωτήρι. Έτσι, ο οικισμός στο Παραλίμνι αποτελεί τη μοναδική ανεσκαμμένη θέση της Νεολιθικής εποχής στην Επαρχία Αμμοχώστου, γεγονός που καθιστά επιβεβλημένη την ανάδειξη και προβολή αυτού του χώρου της απώτερης προϊστορίας.
Η νέα διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στο Παραλίμνι-Νησιά αποτελεί μια σημαντική δράση του Τμήματος Αρχαιοτήτων για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής του Παραλιμνίου και ευρύτερα της Κύπρου. Οι ενημερωτικές πινακίδες που τοποθετήθηκαν, με σύντομα κείμενα και εποπτικό υλικό, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία μιας ζωντανής γέφυρας επικοινωνίας ανάμεσα στο παρελθόν και τον σύγχρονο επισκέπτη.
