Ο μικρότερος αδελφός του «Σταυραετού του Πενταδακτύλου» θυμάται «άγνωστες» στιγμές από τον κορυφαίο αγωνιστή της ΕΟΚΑ.
– Συνηθίζεται η 19η Νοεμβρίου, έπειτα από 62 χρόνια πια; Καθόλου δεν συνηθίζεται. Ο Κυριάκος δεν είναι ο αδελφός «μου», είναι ο αδελφός σου, είναι ο αδελφός του καθενός. Είναι ο αδελφός του κάθε Κύπριου.
– Σας ακολουθεί ακόμη εκείνο το «ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής»; …Θα σας περιγράψω τη σκηνή από τα κρατητήρια Ομορφίτας, μιας και το αναφέρετε. Είχε μπει μέσα ο Χάρτινγκ, κάθισε, πίσω του ήταν οι πέντε ανακριτές, και μπήκε και ο Κυριάκος, μετά από εκείνα τα φοβερά βασανιστήρια που επέρασε. Δεν κάθισε. Οπότε αναγκάστηκε και ο Χάρτινγκ να σηκωθεί για να τον θεωρήσει ως ίσον συνομιλητή. Οι συζητήσεις τους ξεκίνησαν από το Μακεδονικό, μίλησαν, και στο τέλος ο Χάρτινγκ του πρότεινε χρήματα, ένα τρομακτικό ποσό για την εποχή, μισό εκατομμύριο λίρες, για να προδώσει. Ο Κυριάκος χτύπησε το χέρι του στο τραπέζι, είπε αυτή την ιστορική φράση που μου αναφέρατε, γύρισε την πλάτη του και χωρίς να αποχαιρετήσει τον Χάρτινγκ αποχώρησε. Ο Χάρτινγκ τον εξετίμησε και όταν τον ρώτησαν οι ανακριτές «τι θα τον κάνουμε τώρα;», τους είπε: «Μην ξαναγγίξετε αυτόν τον άνθρωπο». Θα σας πω και κάτι άλλο. Όταν είχαμε πάει στα κρατητήρια, ο Κυριάκος έκανε ήδη συζήτηση μαζί τους για τη λύση του Κυπριακού. Ήρθε και ο Χάρτινγκ μια νύχτα και τον είδε. Αυτά είναι άγνωστα που σας λέγω. Ο Διγενής ενημερωνόταν για όλα τα συζητούμενα –τι του έλεγαν και τι τους έλεγε. Έχω την εντύπωση πως θα κατέληγαν σε λύση του Κυπριακού, διότι κάποια στιγμή μου λέει ο Κυριάκος, αναφερόμενος στον Διγενή: «Μα, δεν καταλαβαίνει ο γέρος ότι θα αναμειχθεί η Τουρκία στο Κυπριακό;». Αυτά συνέβησαν τον Μάιο του ’56. Ο Κυριάκος ήταν ο άνθρωπος εκείνος που αγωνιζόταν για την ελευθερία αυτού του τόπου, για την αυτοδιάθεση του κυπριακού λαού και εθεωρούσε και τους Τουρκοκύπριους ως συμμέτοχους στην ανάπτυξη της Κύπρου. Αυτά μου ανέφερε. Εκείνο, επίσης, που θέλω να τονίσω είναι και το τελευταίο γραπτό κείμενο που άφησε ο Κυριάκος, το οποίο βρήκαμε στο κρησφύγετό του, στη λεωφόρο Ελλάδος, στην Κερύνεια. Είναι γραμμένο 17 μέρες προτού πάει στο Δίκωμο, και τελειώνει ως εξής: «Να γιατί δε νοιάζουμαι αν τη γη τη ζουν Τούρκοι για Έλληνες, Εβραίοι, για εκείνο που ‘χει αξία είναι να τη ζουν αυτοί που την ποτίζουν με τον ιδρώτα τους και να περπατούν ελεύθεροι πάνω της, διαφεντευτές της, κυρίαρχοί της…» κ.λπ. Σε αυτό το πέντε σελίδων κείμενό του ο Κυριάκος κάνει σύγκριση της ύλης γη με το πνεύμα γη. Ο Κυριάκος -από τότε- είχε γράψει τη «συνταγή» για το πώς θα σωθεί η Κύπρος σήμερα, προτού θυσιάσει τη ζωή του. Και σε ανύποπτο χρόνο ο Κυριάκος μίλησε για «ανθρώπινα δικαιώματα», προτού καν τα Ηνωμένα Έθνη τα συγγράψουν. Ήταν άνθρωπος που αγωνιζόταν για τον άνθρωπο. Δεν ξεχώριζε τους ανθρώπους.
– Ήταν περισσότερο ορθολογιστής και λιγότερο συναισθηματικός σε σχέση με άλλους αγωνιστές της ΕΟΚΑ; Ήταν πραγματιστής. Θυμάμαι, και πρώτη φορά το αναφέρω αυτό, όταν είχα παρευρεθεί σε μία συνομιλία που είχε με τον Αυξεντίου, προτού αρχίσει ο αγώνας. Του έλεγε: «Γληόρη, ποια μορφή θα πάρει ο αγώνας μας και τι διάρκεια θα έχει δεν ξέρουμε. Αλλά, να έχεις υπ’ όψιν σου ότι οι Άγγλοι δεν θα δεχθούν ότι ηττήθησαν στη μικρή Κύπρο». Ο Κυριάκος έβλεπε μπροστά, σε αυτά που θα ακολουθούσαν. Και συνέχισε, θυμάμαι, λέγοντας στον Αυξεντίου: «Πρέπει να συζητήσουμε με τους Άγγλους μία χρονική διάρκεια αυτοκυβέρνησης, που να είναι πολύ σύντομη, και να ετοιμαστούμε. Κατόπιν θα γίνει δημοψήφισμα για να αποφασίσουμε ποιο θα είναι το μέλλον αυτού του τόπου». Ο Κυριάκος προβληματιζόταν για πολλά θέματα, πολύ περισσότερο από όσο προβληματιζόταν οποιοσδήποτε από εμάς τότε.
– Πότε τον συναντήσατε τελευταία φορά; Θα σας πω. Στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς ήμουν ο αριθμός 194 και ο Κυριάκος ο αριθμός 196. Όταν με απέλυσαν, μου είπε επί λέξει: «Μην επιδιώξεις να με δεις!». Ασφαλώς ήξερα πως πλέον με παρακολουθούσαν. Φτάνουμε, λοιπόν, στον Μάιο του 1958. Ήμουν στους Παγκύπριους Αγώνες που έγιναν στο Δημητριάδειο Στάδιο της Κερύνειας, με χιλιάδες κόσμου. Και κάποιος ήρθε και μου είπε: «Μπορείς να με ακολουθήσεις;». Κατάλαβα. Αλλάξαμε πέντε διαφορετικά αυτοκίνητα για να μην ξέρει κανένας ποιος είμαι, πού πάω και πού θα καταλήξω. Φτάσαμε σε ένα αγροτόσπιτο, κάτω από τον Πενταδάκτυλο, κοντά στο Κάρμι. Ο Κυριάκος κατέφθασε εκεί, μέσα από έναν ξεροπόταμο. Εκεί είχαμε μία τρίωρη συνάντηση, παρουσία ενός ξαδέλφου μας. Ο Κυριάκος ήταν ευχάριστος, απλός –σας το περιγράφω και είναι σαν να τον έχω μπροστά μου. Δεν τον ενδιέφερε ποσώς η ζωή ή ο θάνατος, ήταν ήδη έτοιμος για όλα –είχε ξεπεράσει τους ανθρώπινους φραγμούς και οποιονδήποτε άλλο φραγμό τον εμπόδιζε να είναι ήδη ένας ελεύθερος άνθρωπος.
– Οι σχέσεις του Κυριάκου με τον Γρίβα ήταν πάντοτε καλές; Δεν θα ασχοληθώ με αυτά τα θέματα. Ο Γιαννάκης ο Δρουσιώτης, που καταδικάστηκε τετράκις εις θάνατον, έλεγε για τον Κυριάκο: «Αν εμείς έχουμε μίαν καρδίαν, ο Κυριάκος είχεν εκατόν». Θέλοντας να πει πως ο Κυριάκος ήταν μεγαλόψυχος.
– Επιδιώξατε ποτέ να συναντηθείτε με κάποιον από τους Άγγλους δολοφόνους του αδελφού σας; Το έχω κάνει. Με εκείνον που έριξε τη χειροβομβίδα. Αυτός, πολλά χρόνια μετά τον Αγώνα, ερχόταν στην Πάφο για διακοπές. Ζήτησε να με συναντήσει. Και αυτή η συνάντηση έγινε, τελικά, στο Λονδίνο, το 1983. Ο ίδιος δεν αισθανόταν ότι έκανε πράξη σωστή. Σαν να ήθελε να το «εξομολογηθεί» έπειτα από τόσα χρόνια. Αλλά τα γεγονότα ήταν γεγονότα. Αυτός ήταν αλεξιπτωτιστής τότε. Μου είπε, μεταξύ άλλων, πως «ο Κυριάκος ήταν ένα παλληκάρι που άδικα εδολοφονήσαμε στο υπόγειο, αλλά ήμουν σε διατεταγμένη υπηρεσία. Δεν ήθελα να πολεμήσω. Δεν ήθελα να σκοτώσω κανέναν!». Έκανε το «καθήκον» του, όπως ήταν τα δεδομένα των εποχών εκείνων. «Εγώ εδιατάχθηκα!», μου είπε. Τι θα του έκανα; Ήταν ένας απλός στρατιώτης το ‘58.
– Λέτε κάποια πράγματα για πρώτη φορά και αναρωτιέμαι: Μήπως χρωστάτε πια στην Ιστορία -επειδή ξέρω πως γνωρίζετε- στα 87 σας πλέον χρόνια, να αναφέρετε ποιος πρόδωσε τον αδελφό σας ή ποιος ήταν ο ηθικός αυτουργός αυτής της προδοσίας; Αυτό δεν θα το κάνω. Γιατί δεν θα το ήθελε ο ίδιος! Δεν θα ήθελε ο Κυριάκος να καταδικάσουμε καμία οικογένεια, το ποιος πήγε και υπέδειξε το κρησφύγετο όπου βρισκόταν ή οτιδήποτε άλλο. Αν σας ονόμαζα τον προδότη ή τους προδότες, θα παραβίαζα την οντότητα του Κυριάκου. Γιατί η επιθυμία του Κυριάκου ήταν να πράττει ο κάθε άνθρωπος αυτά τα οποία πιστεύει –άλλοτε καλά, άλλοτε κακά. Ο Κυριάκος έστεκε υπεράνω αυτών των καταστάσεων. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που μου ανέφερε ο τελευταίος συναγωνιστής του που τον είδε μέσα στο κρησφύγετο, προτού τον αφήσουν πια μόνο του και σκοτωθεί. Εστράφηκε, βγαίνοντας, για να τον δει για τελευταία φορά και είδε έναν Κυριάκο να λάμπει το πρόσωπό του. Ήξερε ποιο θα ήταν το τέλος του. Αλλά ήταν ολόφωτος!
Φωτο: Μάιος 1956: Κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς. O Κυριάκος στο μέσο, δεξιά ο Γιαννάκης Μάτσης και αριστερά ο συγκρατούμενος Γιαννάκης Επαμεινώνδας.
Φιλελεύθερα, 22.11.2020.
