Δεν ξέρω αγαπητοί φίλοι αν η πολιτική, η κοινωνική, η πολιτισμική, η περιβαλλοντική, η ρατσιστική και η εγωκεντρική κάψα του φετινού Μαΐου σας έκανε να νιώσετε μια απέραντη μελαγχολία που επιμένει να σας ακολουθεί και να μη σας εγκαταλείπει. Είναι η εγγύτητα της απέναντι ακτής; οι εικόνες παιδιών που εκλιπαρούν για φαγητό; οι εικόνες ενός λαού που περνά στα αζήτητα; Είναι η απανθρωπιά του πλανήτη;
Πολλές φορές διερωτώμαι πώς εμείς, ένας λαός που πέρασε από μύρια όσα, μπορούμε να καθόμαστε αραχτοί στον καναπέ με τη συνείδηση μας ήσυχη επειδή τα ξενοδοχεία μας είναι γεμάτα και η κοιλιά μας χορτάτη. Πότε και πώς αλλάξαμε ως άνθρωποι; τούτη η σημερινή γενιά εν που άλλο χώμα φτιαγμένη; Για να συμπληρώσει ο Μιχάλης Τερλικκάς, Ήλιε μου, κάμε πως έν θωρείς πέρκι ξημερώσει τζ’ αύριον.
Τις σκέψεις αυτές απομάκρυνε για λίγο το ντοκιμαντέρ του Πασχάλη Παπαπέτρου για Το Νερό στην Κύπρο, θύμησες άλλων εποχών, μια συμπαραγωγή της Anadysis Films και του Υφυπουργείου Πολιτισμού. Όλο το ντοκιμαντέρ, μια ώρα και κάτι, είναι ένας ύμνος στον διαχρονικό κόπο και τον μόχθο των Κυπραίων για το νερό. Για να το βρουν, να το κρατήσουν, να το υμνήσουν, να το μεταφέρουν, να το εκμεταλλευτούν τζαι να το τζιέψουν σε χρόνους αστοσιάς!
Πίσω από αυτή την τεράστια έρευνα στο μακρινό και το πρόσφατο παρελθόν βρίσκεται ο άνθρωπος που συνέδεσε τη ζωή του με τη γεωλογία της Κύπρου, ο δάσκαλος Δρ Γιώργος Κωνσταντίνου. Έργο δικό του το σενάριο, συνέβαλαν ο Δρ Σοφοκλής Χατζησάββας, η Δρ Μαρίνα Ιερωνυμίδου, ο Δρ Κυριάκος Κύρου, και άλλοι. Μαζί τους και ο άλλος χαλκέντερος γνώστης της κυπριακής φύσης ο Δρ Γιώργος Χατζήκυριακος από τον Άγιο Αμβρόσιο Κερύνειας που ξέρει τι φυτρώνει σε κάθε παθκιά που ποδά τζαι που ποτζεί.
Αναφορές στη γεωλογία, την αρχαιολογία, τα αρχαία πηγάδια, τα βασίλεια στις όχθες των ποταμών, σε συγγραφείς αρχαίους και νέους, ο παράδεισος της Κύπρου γράφει ο Σακελλάριος για τον Καρκώτη! Υδραγωγεία, υπόγειοι υδροφορείς και η επεξήγησή τους, και βέβαια οι ποταμοί. Μάθαμε για τη σκούφια του Κλάριου ποταμού, από τον Απόλλωνα τον Κλαρεώτη από την Τεγέα της Αρκαδίας πατρίδα του Αγαπήνορα, του αρχηγού των Αρκάδων στον Τρωικό Πόλεμο και ιδρυτής της Πάφου. Ο Καρκώτης – από τις καρυδιές- με 23 δήμματα μέχρι τη θάλασσα της Μόρφου.
Τούτη την εμπειρία αιώνων καταγράφει η τελευταία δουλειά του Πασχάλη Παπαπέτρου. Εξαπόλυσε τη λειτουργία και τους πιστούς ο παπά Νικόλας της Άσσιας όταν άκουσε ότι ήρτεν ο ποταμός! Νέες λέξεις πλουμίζουν το κυπριακό ιδίωμα: το πλυμαντό, οι κόφτες, η οπλιά, η διτζιά, τα λαούμια, η ζηθκειά για την παράκληση στην Παναγία πάνω στα Τζιόνια -από το κίονες- που τους ετζιλούσαν για να ταράξουν τα σύννεφα να έρτει η βροχή!
Πανταχού παρούσα η λαϊκή παράδοση. 12 συκόφυλλα που προμάντευαν τους βροχερούς μήνες. Η αγωνία του γεωργού για τη στιγμή που θα έρθει το νερό… Έγγραφα και φιρμάνια για τα δικαιώματα στο νερό και τη διάρκεια άρδευσης! Έπρεπε να δειπνήσεις για να ποτίσεις, έλεγαν. Εκεί ο γεωργός να προλάβει το νερό με τσάπες, φτιάρκα, λαστιχοποδίνες για να δαμάσει, να κατευθύνει το νερό στ’ αυλάτζια, να κοιμάται κατάχαμα, το ένα χέρι απλωμένο εκεί που θα περάσει το νερό για να ζήσει τη στιγμή, να αγγίξει το νερό.
Αυτά θα τα δείτε σε αληθινό χρόνο. Τα ξανάστησε ο Πασχάλης και τα κινηματογράφησε ο Νίκος Αβρααμίδης για να καταλάβουν και οι νεότεροι πώς έφτιαχναν τα λαούμια, τον τζεφαλόλακο, τον πορτολάουμον, ποιος νέος αποτολμούσε να κατεβαίνει στον πάτο δεμένος από ένα σχοινί! Κινηματογράφησαν δήμματα τζαι κόφτες, έδειξαν τι σημαίνει «πλημαντό», ζωντάνεψε μέσα από τα λόγια των ανθρώπων ο κάματος του ποτίσματος, μίλησαν για τα πασιοχώραφα τζαι τα φτανοχώραφα πάνω σε καφκάλλες, για τον Ναό το δήμμα της Περιστερώνας, για να πάρει μια κόρτα νερού ο Αρκάντζελος της Πάνω Ζώδιας.
Για να πάρουν σειρά οι μεγάλοι, ο Πεδιαίος και ο Γιαλιάς, στην ιστορία, στην εξαγωγή του χαλκού, στα λιμάνια. Πλούσιο και ευλογημένο για τη Μεσαορία το πέρασμά τους, χρυσάφι έλεγαν, για να μπορεί ο δικός μας Ευαγόρας να στέλνει πολύτιμο σιτάρι στην Αθήνα! Αλλά και πλημμύρες, μετακινήσεις χωριών και καταστροφές. Χιλιάδες πνίγηκαν όταν κατέβαιναν ορμητικοί από τα βουνά. Κανλί Ντερέ λένε τον Πεδιαίο οι συμπατριώτες μας…ο ματωμένος ποταμός.
Στο ντοκιμαντέρ καταγράφονται τα υδραγωγεία, με πρώτο το μεγαλύτερο ίσως τεχνικό έργο που έγινε ποτέ στην Κύπρο. Το ρωμαϊκό υδραγωγείο που μετέφερε νερό από τον Κεφαλόβρυσο της Κυθρέας στη μεγάλη Βούτα της Σαλαμίνας, με πορεία από την Κυθρέα, να διέρχεται τη Μεσαορία και να καταλήγει στη Σαλαμίνα 45 χιλιόμετρα μήκος. Αυτό της Αμαθούντας, του Κουρίου, του Κολοσσιού. Αξιόλογη αναφορά γίνεται και για τις Καμάρες στη Λάρνακα που μετέφερε το νερό στη πόλη το 1750, έργο από Αμπού Μπεκίρ Πασά.
Να το δείτε το ντοκιμαντέρ για το Νερό στην Κύπρο. Το σενάριο καλύπτει χρόνους και επιτεύγματα, η κινηματογράφηση είναι μαγική, οι αφηγήσεις αυτούσιες μιας Κύπρου που χάνεται! Αν μη τι άλλο είναι η αναγνώριση της σοφίας, των κόπων και των μόχθων της παλαιότερης γενιάς.
Ελεύθερα, 1.6.2025
