Η ιστορία πλανάται βαριά πάνω από τη σύγκρουση της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Μια σύγκρουση την οποία ξεκίνησε η Μόσχα, οι προσδοκίες της οποίας για μια εύκολη νίκη, γρήγορα διαψεύστηκαν εξαιτίας της επίμονης και σθεναρής αντίστασης του ουκρανικού λαού. Στους εννέα και πλέον μήνες που διαρκεί η σύγκρουση, το Κρεμλίνο αγωνίζεται να ανακτήσει την πρωτοβουλία στο πολεμικό μέτωπο και να καταγράψει νίκες που θα τις παρουσιάσει ως σημάδι της ρωσικής ανωτερότητας στο εσωτερικό της χώρας. 

Η Ρωσία πολύ δύσκολα θα κερδίσει, όπως τουλάχιστον αυτή θεωρεί τη νίκη, εκτίμησε στη συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» ο Μαρκ Γκαλεότι, ένας από τους διακεκριμένους ιστορικούς διεθνώς σχετικά με τη Ρωσία και τις ισορροπίες εξουσίας στο Κρεμλίνο. Πιστεύει πως η Ουκρανία θα κερδίσει τελικά και πως είναι πολύ πιθανόν να πάρει πίσω τα περισσότερα από τα εδάφη που έχασε, όχι όμως και τη χερσόνησο της Κριμαίας. Το γεγονός πως ο πόλεμος δεν προχωρεί σύμφωνα με τους αρχικούς σχεδιασμούς έχει εξοργίσει τη ρωσική ηγεσία και έχει στριμώξει στη γωνιά τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Στόχος του είναι να κάνει τον πόλεμο να διαρκέσει όσο το δυνατόν περισσότερο ελπίζοντας πως η κούραση και το μεγάλο κόστος θα αποθαρρύνουν τη Δύση που θα σταματήσει να βοηθά το Κίεβο. 

Η διαχείριση μιας ενδεχόμενης ήττας θα είναι πολύ δύσκολη για τη ρωσική πλευρά. Όχι μόνο γιατί θα καταρρεύσει το αφήγημά της για μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη, αλλά και γιατί κάτι τέτοιο θα είχε σοβαρό αντίκτυπο πάνω στον ίδιο τον πρόεδρο. «Ο πόλεμος ήδη σκότωσε τον “πουτινισμό” και διέλυσε τον μύθο του Βλαντιμίρ Πούτιν ως του άντρα που θα αποκαθιστούσε το μεγαλείο της χώρας», ανάφερε ο Βρετανός ειδικός, τονίζοντας πως αν τελικά η Ρωσία χάσει στην Ουκρανία ο Ρώσος Πρόεδρος θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια τεράστια αμφισβήτηση, που ίσως τον απομακρύνει μάλιστα από την εξουσία. 

Το τέλος του πολέμου, πάντως, όποιο και να είναι αυτό δεν αναμένεται να φέρει σημαντικές ανακατατάξεις στις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση, οι οποίες έχουν διαταραχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τουλάχιστον για όσο διάστημα ο Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται στην εξουσία, ανάφερε ο Μαρκ Γκαλεότι, πολύ δύσκολα θα υπάρξει βελτίωση. Ενδεχομένως τα πράγματα να αλλάξουν όταν σε κάποια στιγμή αναλάβει την εξουσία ο κλεπτοκρατικός περίγυρός του ο οποίος διψά να επιδεικνύει τον πλούτο του. Προς το παρόν όμως είμαστε στον Ψυχρό Πόλεμο 2.0 με την καχυποψία να κυριαρχεί στις σχέσεις των δύο πλευρών, ενώ η Ρωσία δεν πρόκειται να γίνει μια πραγματική δημοκρατία στο κοντινό μέλλον αλλά δεν θα παραμείνει ούτε και μια απολυταρχία. 

-Έχουν περάσει εννιά μήνες από τότε η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Ποιο προβλέπεται πως θα είναι το τέλος του πολέμου και τι μας διδάσκουν το πώς τερματίστηκαν συρράξεις στο παρελθόν;

-Όλοι οι πόλεμοι είναι πολιτικές πράξεις και αν και το αποτέλεσμά τους καθορίζεται από το τι συμβαίνει επί του πεδίου, τελικά κερδίζει η μια πλευρά ή η άλλη δεν είναι σε θέση να καταβάλει το τίμημα να συνεχίσει τον αγώνα. Η άποψή μου είναι πως τελικά η Ουκρανία θα νικήσει και θα πάρει πίσω τις περιοχές που έχασε, αλλά με μεγάλη αβεβαιότητα κατά πόσο στις επιστροφές θα περιλαμβάνεται τελικά και η Κριμαία, ενώ μεγάλο ερωτηματικό αποτελεί και το πόσο καιρό θα πάρει. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, που έλπιζε να καταλάβει το Κίεβο και να καθυποτάξει τη Δύση, γνωρίζει πως αν η τελευταία σταματήσει να παρέχει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια θα ήταν καταστροφικό για την Ουκρανία. Έτσι, ελπίζει πως θα καταφέρει να διατηρήσει τα εδάφη που κατέλαβε και για αυτό μοιάζει τόσο αποφασισμένος να κάνει αυτόν τον πόλεμο να διαρκέσει όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται, με την προσδοκία ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα κουραστούν και θα σταματήσουν να συνδράμουν το Κίεβο. Αντίθετα, η Ουκρανία ευελπιστεί πως η βοήθεια θα συνεχιστεί, γνωρίζοντας πως έτσι έχει καλές πιθανότητες για να νικήσει. Επειδή όμως είναι πάντα επικίνδυνο να κάνουμε προβλέψεις, πιστεύω πως η Ρωσία τελικά θα υποχωρήσει από τα καταληφθέντα ουκρανικά εδάφη, ωστόσο δεν θα υπάρξει μια σωστή, ειρηνευτική διαδικασία, μέχρι ο Βλαντιμίρ Πούτιν να φύγει από το Κρεμλίνο, όποτε και αν αυτό συμβεί. 

-Μέχρι στιγμής αναδείχτηκαν αρκετές αδυναμίες του ρωσικού στρατού, ο οποίος δεν δείχνει ικανός για κάτι καλύτερο. Μπορεί η Μόσχα να ελπίζει πως θα καταφέρει με κάποιο τρόπο να κερδίσει τα εδάφη που κατέλαβε;

-Οι Ρώσοι σε κάποιο βαθμό έχουν προσαρμοστεί στις στρατιωτικές απαιτήσεις αλλά με πολύ αργό ρυθμό. Επιπλέον δεν είναι σε θέση να συνέλθουν από τα καταστροφικά λάθη που έκαναν στην αρχή του πολέμου, όταν ο Ρώσος πρόεδρος επέβαλε στους στρατηγούς του μια τακτική που οδήγησε στη σπατάλη πόρων, όπως στρατιωτικός εξοπλισμός, αλλά και στην απώλεια των καλύτερων τους στρατευμάτων. Η Μόσχα τώρα ενδιαφέρεται σαφώς περισσότερο να μη χάσει τον πόλεμο παρά να προσπαθήσει να τον κερδίσει και πρόσφατες κινήσεις όπως η κινητοποίηση εφεδρειών στοχεύουν στο να προσπαθήσουν να ανακόψουν την ουκρανική προέλαση. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, είναι δύσκολο να δούμε τη Ρωσία να κρατά κάποια ή τα περισσότερα από αυτά τα εδάφη.

-Μπορεί ο πόλεμος να αποτελέσει την αρχή του τέλους της εποχής Πούτιν; Πώς πιστεύετε πως θα αντιδράσει ο «τσάρος» αν τελικά χάσει τον πόλεμο;

-Θα έλεγα πως ο πόλεμος ήδη σκότωσε τον «πουτινισμό» και διέλυσε τον μύθο του Βλαντιμίρ Πούτιν ως του άντρα που θα αποκαθιστούσε το μεγαλείο της χώρας. Είναι βέβαιο, σε κάθε περίπτωση, πως πρόκειται για έναν πόλεμο που δεν είναι καθόλου δημοφιλής ούτε ανάμεσα στις ρωσικές μάχες, ούτε ανάμεσα στην ελίτ. Επομένως είναι πιθανόν να οδηγήσει στην πτώση του Ρώσου Προέδρου. Ωστόσο, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως πρόκειται για ένα σύστημα, το οποίο παρέχει ισχυρή ασφάλεια γύρω από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος ακόμη διατηρεί την εξουσία. Δεν πιστεύω πως θα πέσει κάποια στιγμή σύντομα τουλάχιστον, γιατί θα χρειαστεί ένα ισχυρό συστημικό σοκ (το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει την κατάρρευση των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία) για να αναγκάσει τον περίγυρό του να πάρει την απόφαση που θα οδηγήσει στην απομάκρυνσή του. Μπορεί όμως και τελικά να παρθεί η απόφαση ότι θα συνεχίσουν να τον υποστηρίζουν. 

Και αυτός είναι ένας από τους λόγους γιατί ο Ρώσος ηγέτης δείχνει να πιστεύει πως η μοίρα του και η κληρονομιά του εξαρτώνται πλέον από τον πόλεμο. Αυτό σημαίνει πως αν πραγματικά στριμωχτεί μπορεί να κλιμακώσει επικίνδυνα. Προς το παρόν, για παράδειγμα, δεν θεωρώ πως υπάρχουν πολλές πιθανότητες να υλοποιήσει τις απειλές του και να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Ωστόσο, πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση και αυτός είναι ο λόγος που τόσο η Δύση αλλά και η Ουκρανία χρειάζεται να μεταχειριστούν προσεκτικά την Ρωσία και να αποφύγουν να κάνουν οποιεσδήποτε επικίνδυνες κινήσεις, όπως να επιχειρηθεί να ανακαταληφθεί η χερσόνησος της Κριμαίας. Κάτι τέτοιο θα πανικόβαλλε τον Ρώσο ηγέτη και θα τον οδηγούσε σε επικίνδυνα μονοπάτια. 

-Τι θα συμβεί στη Ρωσία στη μετά Πούτιν εποχή, όποτε και να γίνει αυτό;

-Μακροπρόθεσμα, εξακολουθώ να παραμένω ασυνήθιστα αισιόδοξος για τη Ρωσία. Το σύστημα έχει κτιστεί γύρω από έναν άνθρωπο και αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σοβαρός διάδοχος. Όταν αποχωρήσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν, με οποιονδήποτε τρόπο και να γίνει, είτε πεθάνει, είτε αποσυρθεί, είτε τον εκπαραθυρώσουν, τότε πιστεύω πως αυτός που θα τον διαδεχθεί θα χρειαστεί να σχηματίσει ένα νέο συνασπισμό υποστήριξης γύρω του και αυτό αναπόφευκτα θα απομακρύνει το κέντρο εξουσίας από τα άκρα που είναι σήμερα. Ο Πούτιν και ο περίγυρός του είναι όλοι «homo sovietici», προϊόντα δηλαδή της εποχής της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η επόμενη πολιτική γενιά θα είναι πραγματιστές, οπορτσουνιστές και κλεπτοκράτες, αλλά χωρίς την ίδια παθιασμένη αντίδραση για τη Δύση. Η Ρωσία δεν πρόκειται να γίνει μια πραγματική δημοκρατία το κοντινό μέλλον, αλλά δεν θα παραμείνει ούτε και μια απολυταρχία. 

Θέλει να τρομοκρατήσει το Κίεβο και να αναγκάσει τη Δύση σε υποχωρήσεις

-Μπορεί η Ρωσία να λογοδοτήσει σε κάποιο δικαστήριο για τον πόλεμο στην Ουκρανία;

-Οι διαδικασίες κινούνται. Ήδη, υπάρχει μια υπόθεση που έχει προσαχθεί από το Κίεβο στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης του ΟΗΕ και μια εν εξελίξει έρευνα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για φερόμενα εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Το να λογοδοτήσει η Ρωσία ενώπιον κάποιου δικαστηρίου, δεν είναι πάντως το ζητούμενο, αφού στην πραγματικότητα η δυνατότητα εφαρμογής οποιασδήποτε ετυμηγορίας είναι η μεγαλύτερη δυσκολία.

-Και μια άλλη ερώτηση που ίσως σχετίζεται με την προηγούμενη. Η ρωσική εισβολή έχει κοστίσει δισεκατομμύρια ευρώ εξαιτίας των ζημιών στις υποδομές της Ουκρανίας. Υπάρχει κάποιος τρόπος να καταβάλει η Μόσχα πολεμικές αποζημιώσεις;

-Όλα εξαρτώνται φυσικά από τον τρόπο με τον οποίο αυτός ο πόλεμος θα τελειώσει. Υποψιάζομαι όμως, πως κάποιου είδους αποζημιώσεις θα πληρωθούν από τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που η Δύση έχει κατασχέσει. Αυτό θα δώσει και την ευκαιρία στη ρωσική κυβέρνηση να σώσει τα προσχήματα, καθώς πολύ δύσκολα θα μπορούσε ανοικτά να συναινέσει στο να καταλάβει κάποιου είδους τίμημα για να επέλθει ειρήνη. 

-Η ρωσική ηγεσία ανοικτά και συχνά χρησιμοποιεί την απειλή να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Πόσο πιθανή θεωρείτε τη χρήση τέτοιου είδους όπλων; Και αν όντως φτάσουμε σε αυτό το σημείο, η Δύση θα απαντήσει με τον ίδιο τρόπο;

-Πιστεύω πως είναι εξαιρετικά απίθανο να συμβεί κάτι τέτοιο, αν όχι και αδύνατο. Στο κάτω – κάτω δεν είναι μόνο θέμα πώς θα απαντήσει η Δύση. Πολλοί μέσα στην ίδια τη Ρωσία είναι τρομοκρατημένοι με αυτό το ζήτημα, ενώ τόσο η Ινδία όσο και η Κίνα έχουν ξεκαθαρίσει πως δεν επιθυμούν να δουν τη Μόσχα να σπάει το ταμπού των πυρηνικών. 

Αν παρόλα αυτά ο Βλαντιμίρ Πούτιν κάνει αυτό το βήμα, θα ήταν μια προσπάθεια να τρομοκρατήσει το Κίεβο και να αναγκάσει τη Δύση να προβεί σε υποχωρήσεις. Ωστόσο, μια επίθεση με πυρηνικά κατά της Ουκρανίας, όσο περιορισμένη κι αν είναι, θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε μια απάντηση του ΝΑΤΟ, ενδεχομένως συμβατική και όχι απαραίτητα πυρηνική. Θα άλλαζε επίσης ο τρόπος σκέψης της Δύσης για τον πόλεμο, γιατί αν ο Βλαντιμίρ Πούτιν εκτοξεύσει έναν πυρηνικό πύραυλο, γιατί να μην ρίξει περισσότερους. Και υποψιάζομαι πως κάτι τέτοιο θα ενισχύσει τις φωνές αυτών που υποστηρίζουν πως η Δύση πρέπει να διεξάγει μια εκστρατεία για να απομακρύνει τον Ρώσο πρόεδρο από την εξουσία.

Τελευταία πράξη ιμπεριαλιστικών στάσεων η εισβολή στην Ουκρανία

-Στο βιβλίο σας «Μια μικρή ιστορία της Ρωσίας» (Εκδόσεις Πατάκης) περιγράφετε πως η Ρωσία έγινε η χώρα που γνωρίζουμε σήμερα. Με ποιο τρόπο θα επηρεάσει μια πιθανή ήττα από την Ουκρανία, το ρωσικό αφήγημα;

-Ένα θεμελιώδες στοιχείο του αφηγήματος της Ρωσίας, για τον ίδιο της τον εαυτό, είναι η τεράστια σημασία που αποδίδει στο να είναι αυτοκρατορία. Ο ρωσικός ιμπεριαλισμός ήταν ιστορικά μια ουσιαστικά αμυντική απάντηση στο αίσθημα απειλής, ακόμα και όταν αυτός βιώθηκε ως ακραία επιθετικότητα από τους γείτονές της. Έτσι, και σε αυτή τη σύγκρουση, ο Βλαντιμίρ Πούτιν χρησιμοποιεί τις ίδιες δικαιολογίες, προκειμένου να κρατήσει μακριά το ΝΑΤΟ. Βλέπω αυτόν τον πόλεμο από πολλές απόψεις ως την τελευταία ανάσα για τις ιμπεριαλιστικές στάσεις που ανέκαθεν διατηρούσε η σοβιετική ελίτ και η οποία θεωρούσε πως η Ρωσία είχε δικαίωμα σε κάποιου είδους ειδικού καθεστώτος. Για αυτό και ο πόλεμος, κυρίως μια οδυνηρή ήττα, ενδεχομένως, ίσως κάνει τους Ρώσους να αντιληφθούν πώς θα διασφαλίσουν ευημερία και ασφάλεια παραμένοντας μέσα στα σύνορά τους, και όχι όταν τα παραβιάζουν, σπρώχνοντας τα προς τα έξω. 

Το πρόβλημα της Δύσης είναι ότι δεν κατανόησε ποτέ σε βάθος τη Ρωσία

-Η Δύση προσπαθεί να καταλάβει τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν. Πιστεύετε πως τώρα μετά τον πόλεμο, έχουμε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για τη χώρα αυτή;

-Όχι στ’ αλήθεια. Αν μη τι άλλο, ο τρόμος από τον πόλεμο συσκοτίζει την πολυπλοκότητα της χώρας, καθώς για ευνόητους υποθέτω λόγους, υπάρχουν πολλοί που συμπεριφέρονται και θεωρούν όλους τους Ρώσους, σαν να είναι ανόητοι, μικροί, ανόητοι Πούτιν, τραμπούκοι και εθνικιστές. Ωστόσο, παρόλο που πρόκειται για ένα αστυνομοκρατούμενο κράτος, στο οποίο το να διαμαρτύρεται κανείς μπορεί να τον βλάψει ακόμη και σωματικά, χιλιάδες επιμένουν να διαδηλώνουν. Το πρόβλημα της Δύσης ήταν πάντα η έλλειψη σε βάθος κατανόησης αυτής της τεράστιας και περίπλοκης χώρας και ο πόλεμος, ειδικά ένας τόσο αιματηρός και απρόκλητος, δεν μας βοηθά να κατανοήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει. 

-Με ποιο τρόπο η ουκρανική κρίση θα διαμορφώσει τις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση τα επόμενα χρόνια;

-Ακόμη και όταν τελειώσουν οι εχθροπραξίες δεν πρόκειται να υπάρξει επανασύνδεση, ένα reset στις σχέσεις των δύο πλευρών. Ίσως να υπάρξει μια περιορισμένη άρση των κυρώσεων, κάτι που θα ανακουφίσει και τις δύο πλευρές. Για όσο καιρό όμως ο Βλαντιμίρ Πούτιν παραμένει στην εξουσία, η Δύση θα συνεχίσει να είναι να είναι εγκλωβισμένη σε έναν συγκρουσιακό Ψυχρό Πόλεμο 2.0 με τη Ρωσία. Ωστόσο, όταν ο Ρώσος ηγέτης αποχωρήσει και οι κλεπτοκράτες αναλάβουν την εξουσία, είναι πιθανόν πως θα θέλουν να βελτιώσουν τις σχέσεις της χώρας τους με τη Δύση. Για ποιο λόγο άλλωστε να κλέβεις στο εσωτερικό αν δεν μπορείς να τα αποταμιεύσεις, να τα ξοδέψεις και να τα χαρείς στο εξωτερικό; Θα θέλουν να επιστρέψουν οι παλιές καλές μέρες, όπου οι πλούσιοι Ρώσοι μπορούσαν να δένουν τα γιοτ τους ανοικτά στην Ιταλία, να αγοράζουν επαύλεις στο Λονδίνο και να στέλνουν τα παιδιά τους στα αμερικανικά πανεπιστήμια!