Η Κυπριακή οικονομία βρίσκεται σε ιατρικό κώμα. Και η Ευρώπη κοιμάται στο τιμόνι, σχολιάζει σε άρθρο του στο Philenews, ο οικονομολόγος Μάριος Μαραθεύτης.
«Η συζήτηση για πρόγραμμα διάσωσης δείχνει καλά αντανακλαστικά. Είναι όμως σημαντικό να κατανοηθεί από όλους ότι μιλάμε για σχέδιο διάσωσης, και όχι για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό αναπτυξιακής πολιτικής. Το πρόγραμμα πρέπει να είναι επικεντρωμένο μόνο πάνω στο πρόβλημα που καλείται να επιλύσει. Και για να πετύχει το πρόγραμμα πρέπει να βασίζεται σε ξεκάθαρες αρχές.
Πρώτον, η προτεραιότητα του σχεδίου διάσωσης πρέπει να είναι ο τομέας της υγείας. Όσα και να ξοδεύουμε σε σχέδια, η οικονομία θα είναι σε καταστολή ακόμη και χωρίς επίσημα μέτρα περιορισμού, εάν ο κορωνοϊός είναι ανεξέλεγκτος. Η διάσωση της οικονομίας ξεκινά πρώτα από τα νοσοκομεία και τους επαγγελματίες στο τομέα υγείας.
Δεύτερον, υπάρχουν επιχειρήσεις και συμπολίτες μας που έχουν επηρεαστεί από τα περιοριστικά μέτρα. Αυτό όμως δεν ισχύει για όλο τον πληθυσμό. Τα μέτρα που θα ληφθούν πρέπει να είναι έχουν στόχο. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει χρησιμοποιήσει πολύ σωστά την αναλογία του πολέμου. Είμαστε σε πόλεμο μάς είπε, και μείνετε στα καταφύγια. Θα πρόσθετα ότι σε αυτόν τον πόλεμο έχουμε περιορισμένα πολεμοφόδια. Πρέπει η κάθε βολή που κάνουμε να στοχεύει στον κατάλληλο στόχο. Υπάρχουν εταιρείες που δεν επηρεάστηκαν από τα περιοριστικά μέτρα. Υπάρχουν άλλες όπως οι υπεραγορές και τα φαρμακεία στις οποίες ο κύκλος εργασιών αυξήθηκε. Το ίδιο ισχύει και για τους συμπολίτες μας. Για παράδειγμα οι κυβερνητικοί και οι τραπεζικοί υπάλληλοι συνεχίζουν να έχουν τους μισθούς τους. Δεν χρειάζονται διάσωση. Τα πυρά πρέπει να επικεντρωθούν στους ορθούς στόχους για να κερδίσουμε τον πόλεμο.
Ένα από τα προβλήματα που βλέπω όσον αφορά τα νομισματικά μέτρα που συζητούνται, σε σχέση με τις εγγυήσεις τραπεζών και το πάγωμα των δόσεων είναι ότι δεν είναι καθόλου ορθολογικά αφού δεν γίνεται καμιά διάκριση για αυτούς που χρειάζονται διάσωση.
Τρίτον, υπάρχουν δυο οικονομικά εργαλεία στη διάθεση των αρχών για τη χάραξη οικονομικής πολιτικής. Η νομισματική πολιτική που είναι δουλειά της Κεντρικής Τράπεζας, και η δημοσιονομική πολιτική που είναι δουλειά του κράτους. Και οι δύο παράγοντες έχουν ρόλο να παίξουν στη διάσωση της οικονομίας. Αλλά, όπως γίνεται και σε καιρό πολέμου, το περισσότερο βάρος πρέπει να πέσει στη δημοσιονομική πολιτική.
Τα νομισματικά μέτρα πρέπει να εξασφαλίζουν την άπλετη ρευστότητα στο σύστημα. Και οι τράπεζες πρέπει να παρέχουν μόνο σε φερέγγυους πελάτες τους που θα αντιμετωπίσουν βραχυπρόθεσμες δυσχέρειες, τη ρευστότητα που χρειάζονται για να παραμείνουν φερέγγυοι.
Η συζήτηση στην Κύπρο σήμερα επικεντρώνεται σε νομισματικά μέτρα και στον τραπεζικό τομέα. Η νομισματική πολιτική όμως έχει από πολλού χάσει την ικανότητα της να επηρεάζει θετικά την οικονομία – ειδικά στην Ιαπωνία τα τελευταία 30 χρόνια και στην Ευρώπη την τελευταία δεκαετία. Αυτό ισχύει και για την Κύπρο στην οποία παρά τα πολύ χαμηλά επιτόκια, ο δανεισμός αυξάνεται πολύ αργά.
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι πίσω από αυτό το φαινόμενο. Ένας από αυτούς είναι τα παρά πολύ υψηλά επίπεδα του ιδιωτικού χρέους. Εάν είσαι, είτε ως εταιρεία είτε ως ιδιώτης ήδη καταχρεωμένος, θα εκμεταλλευτείς τα χαμηλά επιτόκια για να χαμηλώσεις το χρέος σου, και όχι για να ξαναδανειστείς. Ήδη στην Κύπρο οι τράπεζες έχουν περίσσιες αποταμιεύσεις τις οποίες δεν μπορούν να διοχετεύσουν στην οικονομία και τις «σταθμεύουν» στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) με αρνητικά επιτόκια.
Εφόσον η δράση της νομισματικής πολιτικής είναι περιορισμένη, η δημοσιονομική πολιτική πρέπει να σηκώσει το μεγαλύτερο βάρος της διάσωσης. Το Κράτος μπορεί να δανειστεί και να αυξήσει τις δαπάνες του. Τα δημοσιονομικά μέτρα που ανακοινώθηκαν είναι σημαντικά και θετικά. Είναι πολύ πιθανόν όμως να χρειαστούν ακόμα περισσότερα.
Το κρατικό χρέος θα αυξηθεί και τα πλεονάσματα θα αποτελέσουν, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, παρελθόν. Αυτό θα γίνει και χωρίς αυξημένες δαπάνες εάν η οικονομία μας πέσει σε μια παρατεταμένη ύφεση.
Μεγαλύτερες δαπάνες δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το χρέος θα καταστεί μη βιώσιμο. Είναι διαφορετικό να τρέχεις ελλειμματικούς προϋπολογισμούς εν μέσω οικονομικής ευμάρειας ξοδεύοντας ανεύθυνα και διαφορετικό να προβαίνεις βραχυπρόθεσμα σε κατάλληλα στοχεύων δημοσιονομικά μέτρα με πλήρη διαφάνεια και ξεκάθαρη επικοινωνία για να διασώσεις την οικονομία. Η στόχευση, η διαφάνεια, η διάρκεια και ένα αυστηρό πλαίσιο διακυβέρνησης του πλαισίου διάσωσης είναι απαραίτητα για την επιτυχία.
Παγκοσμίως τα επιτόκια βρίσκονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, και δεν είναι τιμωρητικά για κρατικό δανεισμό. Επίσης μια πρόσφατη μελέτη από οικονομολόγους του Federal Reserve Bank of San Francisco και του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια που εξετάζει τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που είχαν προηγούμενες πανδημίες στην οικονομία καταλήγει ότι τα επιτόκια μετά από περασμένες πανδημίες έτειναν να είναι ακόμη χαμηλότερα.
Αν το κράτος αποφασίσει να δανειστεί, θα υπάρχει ζήτηση για οποιαδήποτε κρατικά κορονο-ομόλογα.
Παρόλο που η έμφαση θα πρέπει να είναι στη δημοσιονομική πολιτική, θα πρόσθετα ακόμη ένα ρόλο για τη νομισματική πολιτική ο οποίος είναι μεν ανορθόδοξος αλλά σημαντικός. Σε περιπτώσεις πολέμου, οι κεντρικές τράπεζες παρέχουν απευθείας χρηματοδότηση στο κράτος. Αυτό συμβαίνει και σήμερα. Ήδη το Federal Reserve, οι νομισματικές αρχές στις Ηνωμένες Πολιτείες και η Τράπεζα της Αγγλίας παρέχουν εμμέσως πλην σαφώς με τις πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης (αγοράζοντας κυβερνητικά ομόλογα) χρηματοδότηση στα τεράστια διασωστικά προγράμματα των κυβερνήσεων.
Και εδώ είναι η ανησυχία μου. Η Ευρώπη δείχνει να κοιμάται στο τιμόνι. Η ΕΚΤ διέπεται από πολλούς περιορισμούς και δεν αφήνεται να δράσει όπως το Federal Reserve ή την Τράπεζα της Αγγλίας. Υπάρχουν μηχανισμοί όπως το European Stability Mechanism (ESM) που μπορούν υπό προϋποθέσεις να βοηθήσουν, αλλά η έλλειψη διάθεσης από τη Γερμανία και την Ολλανδία είναι ανησυχητική.
Υπάρχει όμως ελπίδα. Εννέα χώρες, μεταξύ αυτών η Ελλάδα, η Ιταλία και η Γαλλία ζητούν μία πανευρωπαϊκή προσέγγιση και την έκδοση ενός πανευρωπαϊκού κορονο-ομολόγου που θα χρησιμοποιηθεί για διασωστικά πακέτα. Θα ήταν καλύτερα εάν οι εννέα χώρες γίνονταν τουλάχιστον δέκα και η Κύπρος προσυπέγραφε αυτό το αίτημα.
Η πανδημία θα τελειώσει και θα κερδίσουμε τον πόλεμο. Με αποτελεσματικά στοχεύων πυρά, με πλήρη διαφάνεια και με το κράτος να σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος της διάσωσης, ο πόλεμος θα κερδηθεί με τις μικρότερες δυνατές απώλειες.
Ο Μάριος Μαραθεύτης είναι οικονομολόγος και διετέλεσε επί σειρά ετών Chief Economist της Βρετανικής τράπεζας Standard Chartered Bank και γράφει υπό την προσωπική του ιδιότητα και εκφράζει προσωπικές απόψεις.
