Όλα είναι σκέψη και κίνηση, συνήθιζε να λέει ο Παναγιώτης Βασιλάκης, γνωστός ως Takis. Και την πεποίθηση του αυτή την αποτύπωσε στα γλυπτά του, 46 από τα οποία εκτίθενται στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος στην Αθήνα.
Στις 9 Αυγούστου συμπληρώνονται δύο χρόνια από τον θάνατο του Παναγιώτη Βασιλακάκη, ο οποίος έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο ως Takis. Ως μία υπόμνηση στο έργο του, μέχρι τον Νοέμβριο, 46 γλυπτά του θα αποτελούν μέρος του ΚΠΣΝ, αναδεικνύοντας τη δουλειά ενός καλλιτέχνη που παρέμεινε «αυτοδίδακτος εκ πεποιθήσεως» αλλά κατάφερε να γίνει παγκόσμια γνωστός ως ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της κινητικής τέχνης.
Στα 93 χρόνια της ζωής του διερεύνησε πολλούς καλλιτεχνικούς και επιστημονικούς ορίζοντες, ωστόσο, αυτό που τον έκανε διεθνώς γνωστό ήταν τα γλυπτά του στα οποία συνδύασε την τέχνη με διάφορα στοιχεία της φύσης και επιστήμες: μηχανική, ηλεκτρομηχανική, θερμική, μαγνητική, υδροδυναμική, αλλά και με πνευματικές αναζητήσεις.
Ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία σε ηλικία 20 ετών, παρά το γεγονός ότι η οικογένειά του έφερε αντιρρήσεις. Τα πρώτα έργα του Takis είναι προτομές από γύψο και γλυπτά από σφυρήλατο σίδηρο εμπνευσμένα από τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό αλλά και από καλλιτέχνες όπως ο Picasso και ο Giacometti. Στα τέλη του 1953 αναχωρεί για το Παρίσι όπου εντάσσεται για λίγους μήνες στο ατελιέ του Brancusi. Τα τρία επόμενα χρόνια ταξιδεύει και ζει ανάμεσα σε Παρίσι και Λονδίνο, όπου εντυπωσιασμένος από τα ραντάρ, τις κεραίες και γενικά τις τεχνολογικές κατασκευές, δημιουργεί τα πρώτα του «Σινιάλα», τα οποία στην αρχή είναι άκαμπτα με φωτεινά σήματα στην κορυφή, ενώ σταδιακά αλλάζουν μορφή. Στην κορυφή τους τοποθετούνται πυροτεχνήματα και με αυτά πραγματοποιεί διάφορα happenings στις πλατείες του Παρισιού. Στη συνέχεια τα γλυπτά του αποκτούν ευελιξία, λικνίζονται στην πνοή του ανέμου και όταν κρούουν μεταξύ τους παράγουν ήχους σαν μελωδία άρπας. Έπειτα εξερευνά την ενέργεια των μαγνητικών πεδίων. Πειραματίζεται με τον ηλεκτρισμό, τον ήχο και το φως και μέσω της τέχνης του καθιστά ορατά αόρατα στοιχεία της φύσης. Από την περίοδο αυτή άξια μνήμης είναι η περφόρμανς L’Impossible – Homme dans l’Espace (Το Αδύνατον – Ο Άνθρωπος στο Διάστημα) σε συνεργασία με τον Νοτιοαφρικανό ποιητή Sinclair Beiles ο οποίος διάβασε το περίφημο μαγνητικό μανιφέστο: «Είμαι γλυπτό…Υπάρχουν κι άλλα γλυπτά σαν εμένα. Η κύρια διαφορά είναι ότι δε μπορούν να μιλήσουν…Θα ήθελα να δω όλες τις πυρηνικές βόμβες στη Γη να μετατρέπονται σε γλυπτά …» και «εκτοξεύεται στον αέρα» στιγμιαία αιωρούμενος από το μαγνητικό πεδίο ενός μαγνήτη που συνδέεται με τη ζώνη του.
Την περίοδο εκείνη ταξιδεύει συχνά και στο πρώτο του ταξίδι στις ΗΠΑ, το 1961, γνωρίζει και γίνεται φίλος με τον Marcel Duchamp. Αργότερα μετακομίζει στη Μασσαχουσέτη όπου προσκαλείται ως ερευνητής από το πανεπιστήμιο του ΜΙΤ. Εκεί δημιουργεί μια σειρά από Ηλεκτρομαγνητικά γλυπτά. Μελετά την υδροδυναμική ενέργεια και δίνει μορφή στην επινόησή του με τίτλο Υδροδυναμική της Θαλάσσιας Ταλάντωσης, ενώ παράλληλα εμπνέεται και μια σειρά από Υδρομαγνητικά γλυπτά.
Ριζοσπαστικός και ανατρεπτικός, συμμετέχει στην ίδρυση της Ένωσης Art Workers Coalition, με σκοπό την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών ενάντια στην εκμετάλλευσή τους από τους γκαλερίστες, τους επιμελητές και τα μουσεία. Συμβολικά, εφορμά στο Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης με σκοπό να αποσύρει ένα έργο του πριν προλάβει η ασφάλεια του Μουσείου να αντιδράσει, γεγονός που γίνεται πρωτοσέλιδο στους New York Times.
Το 1974, επιστρέφει στο Παρίσι και ξεκινά τη σειρά «Ερωτικά γλυπτά», ενώ το 1986 επιστρέφει στην Ελλάδα και ιδρύει το Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες (KETE) στο Γεροβουνό Αττικής.
Παρά το γεγονός ότι είναι πιο γνωστός για τα κινητικά γλυπτά, σημαντική είναι η συνεισφορά του και στη δημιουργία σκηνικών, στη μουσική επιμέλεια θεατρικών και άλλων καλλιτεχνικών γεγονότων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι συνεργασίες με τον Κώστα Γαβρά για την ταινία Section Spéciale (Ειδικό Δικαστήριο) το 1975, με τον Μιχάλη Κακογιάνη για την παράσταση Ηλέκτρα του Σοφοκλή στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου το 1983 καθώς και την παράσταση Τρωάδες, με το Nam June Paik το 1979.
Έργα του βρίσκονται στις συλλογές σημαντικών μουσείων όπως το Pompidou στο Παρίσι, το ΜΟΜΑ και το Guggenheim της Νέας Υόρκης, την Tate Modern του Λονδίνου και αλλού. Έργο του επίσης εκτίθεται στους κήπους της UNESCO στο Παρίσι και στην περιοχή La Défense, όπου η γαλλική κυβέρνηση του παραχώρησε 3500 τ.μ. για ένα «δάσος» από 49 Φωτεινά Σινιάλα.
Στην έκθεση στην Αθήνα, ανάμεσα σ’ άλλα οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να δουν τα εμβληματικά Αιολικά, Σινιάλα με Φως και Βίδα του Αρχιμήδη, τα Πυροτεχνήματα, αλλά και αντιπροσωπευτικά έργα του από τις ενότητες των Μουσικών Γλυπτών, των Μαγνητικών Τοίχων-Τέταρτη Διάσταση, των Σπειρών, των Ηλεκτρικών Βαρελιών, των Λουλουδιών και των Σφαιρών. Τα Ηλεκτρικά Βαρέλια, μάλιστα, παρουσιάζονται για πρώτη φορά σε δημόσιο χώρο και αποτελούν μια κατασκευή για την οποία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο βράβευσε το Ίδρυμα Takis – ΚΕΤΕ.
Ο Θόλος του ΚΠΙΣΝ μεταμορφώνεται σε ένα «Music Room» του Takis μέχρι τις 8 Αυγούστου. Στον χώρο φιλοξενούνται το Gong, οι Μουσικές Σφαίρες, οι Παράλληλες Γραμμές και τα Μουσικά ταμπλό. Η ενότητα πήρε το όνομά της από τον ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο σπίτι του καλλιτέχνη, μιας που η μουσική και ο ήχος αποτελούσαν αναπόσπαστο και μείζονος σημασίας μέρος της ζωής, της γλυπτικής και κάθε έκθεσής του.
Τα γλυπτά βρίσκονται σε διάφορα σημεία του ΚΠΙΣΝ δημιουργώντας έτσι περιπατητικές διαδρομές και αποκαλύπτοντας στους επισκέπτες ξεχωριστά σημεία του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος. Πρόκειται για μια σύγχρονη προσέγγιση στο έργο του Takis με κύριο άξονα έννοιες όπως η «βιώσιμη ανάπτυξη», η «οικολογία» και η «πράσινη ενέργεια». «Οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να στέκονται εκτός της ζωής. Δεν είναι υπεράνω των αλλαγών που συγκλονίζουν τον κόσμο», έλεγε ο Takis. «Σήμερα, εξηγούν οι οργανωτές της έκθεσης, που η εικόνα ενός εύφορου πλανήτη και του μέλλοντός μας πάνω σε αυτόν γίνεται ένα ζήτημα που απαιτεί επιστημονική μελέτη, συλλογική δράση, αλλά και φαντασία, το έργο του Takis επιχειρεί να ενεργοποιήσει έναν Κόσμο σε Κίνηση: έναν κόσμο που συνδέεται ενεργά με τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τις ζωές μας, προσκαλώντας τους θεατές να παρατηρήσουν την αόρατη ενέργεια που τους περιβάλλει και τις δημιουργικές δυνατότητες που αυτή εμπεριέχει».
INFO: «Τakis: Κόσμος σε Κίνηση», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), μέχρι τις 7 Νοεμβρίου 2021.
Φιλελεύθερα, 8.8.2021.
