Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση αγιογραφίας που αφορά στις ανέγνωρες μορφές της Παναγίας, με τίτλο «Μήτηρ Αγνεύουσα και Παρθένος θηλάζουσα», πραγματοποιείται αυτές τις μέρες -συμβολικά- στο ακριτικό Καστελλόριζο από την αγιογράφο Ελένη Αντωνακάκη, με την αποφασιστική συνδρομή της «Αλυσίδας Ελπίδας» και του Μιχάλη Δαρδανελιώτη.
Στέκομαι μπροστά από μία απ’ τις λιγότερο γνωστές αγιογραφίες της Παναγίας, αυτή της εγκυμονούσας, σ’ αυτή την εξαιρετική έκθεση αγιογραφίας της Ελένης Αντωνακάκη, που πραγματοποιείται τον Αύγουστο στο ακριτικό Καστελλόριζο, και ρωτάω την εικαστικό περισσότερες πληροφορίες για την συγκεκριμένη – «νομίζω πως ελάχιστοι από εμάς έχουμε δει ξανά με αυτό τον εξαιρετικά σπάνιο τρόπο τη μορφή της Παναγίας», της αναφέρω. Η αγιογράφος συμφωνεί: «Πρόκειται για τις πιο ακριβοθώρητες και λιγότερο γνωστές απεικονίσεις της Παναγίας, εικόνες που ελάχιστοι αγιογράφοι “τόλμησαν” να δημιουργήσουν ξεφεύγοντας από την “πεπατημένη” της Ορθόδοξης αγιογραφίας. Σπανιότατη και ελάχιστα γνωστή. Η “Παναγία Εγκυμονούσα” είναι ένα από τα πλέον σπάνια εικονογραφικά θέματα, γνωστό ωστόσο στη βυζαντινή Τέχνη ήδη από τον 11ο αιώνα μ.Χ., όπου το πρότυπο της Παναγίας Βλαχερνίτισσας απεικόνιζε τον Ιησού σε μετάλλιο στο στήθος της Παναγίας, για να δείξει τον ευρισκόμενο στην κοιλιά της Θείο Λόγο. Παρά, όμως, τη μεγάλη σημασία που αποδίδει η Εκκλησία μας στη μητρότητα μέσω των εορτών της -εορτασμός της συλλήψεως της Αγίας Άννης και του Προδρόμου, του γενεθλίου της Θεοτόκου και του Προδρόμου κ.λπ- και παρά τον θεματικό συσχετισμό της παράστασης με τον Ακάθιστο Ύμνο, αυτό είναι ένα πρότυπο με περιορισμένη διάδοση».
Μέσα από τα περισσότερα απ’ τα 1500 πρόσωπα και ονόματα της Παναγίας που η Ελένη Αντωνακάκη, εικαστικός-αγιογράφος και ενεργό στέλεχος του Πολεμικού Ναυτικού, μελέτησε διεξοδικά, εμπνεύστηκε και συνδέθηκε μαζί τους, έτσι ώστε να μπορέσει να τα αποτυπώσει σε ξύλο, καταφέρνω -επικαλούμενος την προσωπική μου εσωτερική «ματιά» στις αγιογραφίες- σε αυτή την εξαιρετική έκθεση που πραγματοποιείται με την καθοριστική συμβολή της «Αλυσίδας Ελπίδας», της Αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας για στήριξη ατόμων με νεοπλασματικές ασθένειες και τον πρόεδρό της, τον αεικίνητο και ενεργό πολίτη, Μιχάλη Δαρδανελιώτη, να γίνω κι εγώ μέρος της, όλο αυτό τον καιρό που κράτησε η δημιουργία των εικόνων από την εικαστικό, των εξαιρετικά σπάνιων αυτών μορφών της Παναγίας, αναδεικνύοντας το μεγαλείο της Τέχνης της αγιογραφίας, θαυμάζοντας ταυτόχρονα την οικουμενικότητα της Ορθόδοξης πίστης.
«Ξεκίνησα να αγιογραφώ πριν από περίπου 16 χρόνια, το 2005, κατά τον ελεύθερο χρόνο μου από την δουλειά μου, ως στέλεχος των ενόπλων δυνάμεων, καθώς είμαι εν ενέργεια αξιωματικός του πολεμικού Ναυτικού», μου αναφέρει η Ελένη Αντωνακάκη. «Η αρχή έγινε στα μαθήματα αγιογραφίας, στον Άγιο Ιερόθεο Περιστερίου, εκεί όπου έμαθα τους πρώτους κανόνες της βυζαντινής αγιογραφίας. Συνολικά, παρακολούθησα τέσσερα συνεχόμενα χρόνια μαθημάτων. Θα σας αναφέρω κάτι προσωπικό: Λίγο πριν ξεκινήσω τα μαθήματα αντιμετώπιζα ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, αλλά με την καθημερινή προσευχή προσπαθούσα να δώσω δύναμη στον εαυτό μου – σκέφτηκα, λοιπόν, την προσευχή μου αυτή να την απεικονίσω στο ξύλο. Για πολύ καιρό έψαχνα να βρω τρόπο να μάθω την Τέχνη της αγιογραφίας αλλά δεν το είχα καταφέρει. Και, θυμάμαι, ότι ήμουν αποφασισμένη να παραιτηθώ από την προσπάθεια. Ώσπου μια μέρα, καθώς ψώνιζα στον μανάβη, κάτω από ένα τελάρο βρέθηκε η ανακοίνωση για μαθήματα αγιογραφίας στον Άγιο Ιερόθεο Περιστερίου. Έτσι ξεκίνησα».
Σε περίοπτη θέση στην έκθεση βρίσκεται και η αγιογραφία της «Παναγιάς της Νίκης», της διάσημης εικόνας που ζωγράφισε ο Γιάννης Τσαρούχης στο μέτωπο, αλλά και εκείνη της Παναγίας σε ηλικία τριών ετών. «Πρόκειται αναμφίβολα για μία από τις σπανιότερες εικόνες της Θεοτόκου», μου αναφέρει για την συγκεκριμένη, η Ελένη Αντωνακάκη. «Η εικόνα αυτή της Παναγίας, σε τόσο μικρή ηλικία, για την οποία δεν υπάρχουν ιδιαίτερες πληροφορίες, είχε δημοσιευτεί, για πρώτη φορά, από κάποιο πιστό, ο οποίος την έλαβε από τα Ιεροσόλυμα, από γέροντα κάποιου προσκυνήματος. Και με τον τρόπο αυτό περιήλθε στα χέρια του».
Της ζητάω να μου μιλήσει και για την εικόνα της Παναγίας με το -σπάνιο- όνομα «Παναγία του Χάρου». «Άλλη μια εξαιρετικά σπάνια εικόνα της Παναγίας…Βρισκόμαστε στα 1600 μ.Χ. Μοναχοί από την Ιερά Μονή της Πάτμου φτάνουν στη Λειψώ της Δωδεκανήσου και χτίζουν, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από το χωριό, το εξωμονάστηρο “Παναγία του Χάρου”. Ο Ναός είναι τρισυπόστατος, χτισμένος σε ρυθμό βυζαντινό. Πρωτοτυπία στην συγκεκριμένη εικόνα δίνει το γεγονός ότι η Παναγία ιστορείται να κρατά το Χριστό όχι ως βρέφος, αλλά κρεμάμενο νεκρό στο Σταυρό του μαρτυρίου. Και επειδή οι έννοιες “νεκρός” και “χάρος” σχετίζονται, η εικόνα, και γενικότερα η εκκλησία, ονομάστηκε “Παναγία του Χάρου”».
Ο Μιχάλης Δαρδανελιώτης, ιδρυτής και πρόεδρος της «Αλυσίδας Ελπίδας», χάρις στην αποφασιστική συμβολή του οποίου πραγματοποιείται η συγκεκριμένη έκθεση αγιογραφίας, μου αναφέρει: «Η “Αλυσίδα Ελπίδας” στηρίζει άτομα με καρκίνο, κυρίως στον ψυχολογικό τομέα – παρέχει βιωματική ψυχολογία στους ασθενείς, στο περιβάλλον τους και στους φροντιστές τους. Αυτή η σχέση είναι βιωματική, από προσωπική εμπειρία, λόγω της απώλειας της συζύγου μου, ως φροντιστής, και τώρα λόγω προσωπικών θεμάτων υγείας, ως ασθενής.
Η ψυχολογία γνωρίζει ότι κανένας δεν μπορεί να καταλάβει την δύσκολη κατάσταση του κάθε ανθρώπου, γι’ αυτό και ο ίδιος πρέπει να ψάξει και να βρει την εσωτερική του αναζήτηση και την σύνδεση με τον Θεό δημιουργό. Η Ελένη Αντωνακάκη και ο σύζυγος της, Αντώνης Ψαρουδάκης, είναι προσωπικοί μου φίλοι και με χαρά δέχτηκαν την πρότασή μου για την δημιουργία μιας έκθεσης αγιογραφίας, για την προβολή και την στήριξη του έργου της “Αλυσίδας Ελπίδας”. Η σύσταση έγινε γιατί η Ελένη Αντωνακάκη υιοθετεί πλέον μια δική της τεχνική αγιογραφίας, όπου πάρα τους αυστηρούς βυζαντινούς κανόνες, καταφέρνει σε κάθε μορφή της Παναγίας να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά της και να τα τοποθετήσει επάνω στις δύο διαστάσεις του ξύλου όπου επέλεξε να αγιογραφήσει. Πιστεύω πως η κάθε Παναγία έχει να προσφέρει στον παρατηρητή και επισκέπτη το συναίσθημα της αγιογράφου, αλλά και τη μεγάλη δύναμη της Ορθόδοξης πίστης».
Μιλάμε με την αγιογράφο και για άλλες μορφές της Παναγίας, μέρος κι αυτές της έκθεσης, που μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση: Για την «Παναγία την Τριχερούσα», που αποτελούσε οικογενειακό κειμήλιο του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, ο οποίος με ευλάβεια την φύλαγε στο παρεκκλήσιο του σπιτιού του, την εποχή που Αυτοκράτορας της Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο Λέων ο Γ’ ο Ίσαυρος, για την «Παναγία τη Θαλασσινή» που προστατεύει αυτούς που ταξιδεύουν στην θάλασσα μαζί με τον Άγιο Νικόλαο, ή για την Παναγία που απεικονίζει τα πρώτα βήματα του Χριστού, την πιο παλιά εικόνα της Παναγίας που υπάρχει στον Ορθόδοξο κόσμο, η οποία βρίσκεται στη Μονή Λειμώνος, στη Λέσβο, και χρονολογείται περί τα τέλη του 16ου αιώνα. Ρωτάω την εικαστικό για την επιλογή των συγκεκριμένων εικόνων: «Η επιλογή όλων αυτών των εικόνων αποτελούσε ξεχωριστή πηγή έμπνευσης, είτε προερχόταν από εμένα, είτε από ανθρώπους που βρίσκονται δίπλα μου και γνώριζαν τι ήθελα να δημιουργήσω. Την “Παναγία των τριών ετών”, για παράδειγμα, μου την πρότεινε μια φίλη μου, ενώ την “Παναγία της Νίκης” ένας δημοσιογράφος που δημιούργησε ντοκιμαντέρ για τους αγνοούμενους του πολέμου του 1940». «Η αγιογραφία άλλαξε, τελικά, την σκέψη σου γύρω από το θέμα της πίστης;», τη ρωτάω για το τέλος. «Η αγιογραφία ενδυνάμωσε την πίστη μου στον Θεό! Άλλωστε, η πίστη μου ήταν η δύναμη που με ώθησε και έγινε η αιτία για την εξωτερίκευση των εσωτερικών μου αναζητήσεων».
Info: Εισφορές στην μη κερδοσκοπική εταιρεία «Αλυσίδα Ελπίδας» (www.chainofhope.gr), μπορούν να γίνουν μέσω του e-mail chainofhope@outlook.com.gr καθώς και του τηλεφώνου 0030-6906064179. Ευχαριστούμε θερμά για την πραγματοποίηση του ταξιδιού στο Καστελλόριζο τον Μιχάλη Δαρδανελιώτη, καθώς και τον δημοσιογράφο, Γιάννη Βίτσα.
xatzigeorgiou@yahoo.com
Φιλελεύθερα, 15.8.2021.
