Ο 78χρόνος Riken Yamamoto είναι ο φετινός «νομπελίστας» της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής. Και ο ένατος Ιάπωνας ο οποίος διακρίνεται με το βραβείο Pritzker, που αποτελεί το κορυφαίο βραβείο αρχιτεκτονικής. Αυτό που κάνει ξεχωριστή τη δουλειά του είναι, με δυο λόγια, η διαφάνεια και η κοινωνικότητα.
Ο Riken Yamamoto γεννήθηκε το 1945 στο Πεκίνο αλλά με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μετακόμισε στην Ιαπωνία όπου παρέμεινε για πάντα. Η ανατροφή του διαμορφώθηκε από την αλληλεπίδραση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου, καθώς ζούσε σε ένα σπίτι σχεδιασμένο ως παραδοσιακό ιαπωνικό machiya. Το μπροστινό μέρος του σπιτιού λειτουργούσε ως φαρμακείο της μητέρας του, ενώ το πίσω μέρος χρησίμευε ως χώρος διαβίωσης της οικογένειας. Αυτό μπορεί να πει κάποιος πως καθόρισε την αντίληψη του για τη σύνδεση κοινόχρηστων και προσωπικών χώρων. «Για μένα, το να αναγνωρίζεις την αλληλοεπίδραση που δημιουργούν οι χώροι σημαίνει αναγνώριση της κοινότητας», εξηγεί ο Yamamoto. «Την ίδια ώρα μπορούμε να τιμήσουμε την ελευθερία και ιδιωτικότητα του κάθε ατόμου ενώ ζούμε μαζί σε κάποιο χώρο, ενισχύοντας έτσι την αρμονία μεταξύ των πολιτισμών και των φάσεων της ζωής».
Ο Yamamoto ορίζει την κοινότητα ως την «αίσθηση του να μοιράζεσαι έναν χώρο», αποδομώντας τις παραδοσιακές έννοιες της ελευθερίας και της ιδιωτικής ζωής και απορρίπτοντας τα σύγχρονα ιδανικά «που μετέτρεψαν τη στέγαση σε εμπόρευμα αποξενώνοντας τους ανθρώπους από τους γείτονές τους». Κατά την άποψή του, η ομογενοποίηση των οικιστικών μονάδων συνέβαλε στην ομογενοποίηση των οικογενειών που ζουν μέσα σε αυτές, μετατρέποντας τη στέγαση σε εργαλείο συμμόρφωσης και κοινωνικής προσαρμογής.
«Ένα από τα πράγματα που χρειαζόμαστε περισσότερο στο μέλλον των πόλεων είναι να δημιουργήσουμε συνθήκες μέσω της αρχιτεκτονικής που πολλαπλασιάζουν τις ευκαιρίες για τους ανθρώπους να συναντηθούν και να αλληλεπιδράσουν», δήλωσε ο Alejandro Aravena, πρόεδρος της κριτικής επιτροπής και βραβευμένος ο ίδιος με Pritzker το 2016. «Θολώνοντας προσεκτικά τα όρια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, ο Yamamoto συνεισφέρει θετικά στην ενεργοποίηση της κοινότητας. Είναι ένας αρχιτέκτονας που φέρνει αξιοπρέπεια στην καθημερινή ζωή».
Ένα από τα θέματα που τον απασχολούν είναι και η διαβίωση των ηλικιωμένων. Στο βιβλίο του «Τοπική Κοινοτική Περιοχή» (2012) εξετάζει το ζήτημα της γήρανσης της κοινωνίας της Ιαπωνίας. «Έχουμε μια κοινωνία που γερνάει και εναπόκειται στους αρχιτέκτονες να βρουν καλές ιδέες για το πώς να ζήσουν στην κοινότητα, τόσο στη μεγάλη πόλη όσο και στα προάστια», αναφέρει. Η πρόταση του είναι να δημιουργηθεί ένα νέο σύστημα ώστε οι ηλικιωμένοι να ζουν στην κοινότητα και όχι σε απομόνωση. Για αυτόν είναι πολύ σημαντική η ανάμειξη των ηλικιακών ομάδων και η κοινή χρήση των πόρων.
Ένα άλλο θέμα που τον απασχολεί είναι η διαφάνεια, τόσο σε κυριολεκτικές όσο και σε συμπεριφορικές πτυχές. Το Πανεπιστήμιο Saitama (1999) αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα. Σχεδιάστηκε ως μια συλλογή από εννέα κτήρια που συνδέονται με βεράντες που γίνονται διάδρομοι. Οι διάφανοι όγκοι επιτρέπουν τη θέα από τη μια τάξη στην άλλη, αλλά και από το ένα κτήριο στο άλλο, ενθαρρύνοντας τη διεπιστημονική μάθηση. «Σε ένα πανεπιστήμιο, εξηγεί, είναι σημαντικό να σκέφτεσαι: μπορεί να με δουν». Πιστεύει ότι οι πόλεις ήταν, παλιά, χώροι παρατήρησης και αλληλεπίδρασης, αλλά στα σύγχρονα αστικά περιβάλλοντα, συχνά υπάρχει έλλειψη ορατότητας και σύνδεσης μεταξύ των ατόμων.
Εκτός από το κτήρια που σχεδιάζει, έχει πλούσιο θεωρητικό έργο. Το 2012 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Riken Yamamoto – A Diary of 34 Years», όπου καταγράφεται το δημιουργικό ταξίδι του με κείμενα, φωτογραφίες και σκίτσα που επιμελήθηκε ο ίδιος. Στο εξώφυλλο, ένας χαλαρός και χαμογελαστός Yamamoto, ξυπόλητος, ντυμένος με ένα κοντομάνικο πουκάμισο, αμφισβητεί τις συμβατικές αντιλήψεις για τους αρχιτέκτονες ως σοβαρές φιγούρες ντυμένες με μαύρα ρούχα. Αυτή η απεικόνιση υπογραμμίζει την προσέγγιση και νοοτροπία του Yamamoto στο αρχιτεκτονικό πεδίο. Μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή βρίσκεται στον πρόλογο του βιβλίου, όπου ο Yamamoto παραδέχεται τις ελλείψεις του στο σχεδιασμό. «Δεν είμαι πολύ καλός στο σχέδιο. Ωστόσο, παρατηρώ προσεκτικά αυτό που υπάρχει γύρω μου». Αυτή η ενδοσκοπική δήλωση υπογραμμίζει την πίστη του στην αξία της προσεκτικής παρατήρησης.
Στα 78 του συνεχίζει να εργάζεται και το έργο του εκτείνεται σε όλη την Ιαπωνία, την Κίνα, τη Νότια Κορέα και την Ελβετία. Είναι ο 53ος βραβευθείς με Pritzker.
Ελεύθερα, 10.3.2024
