Ιντάν Μπαρίρ: Οι Κούρδοι παίζουν με τη φωτιά

Οι πιέσεις από παντού είναι ιδιαίτερα έντονες. Οι Κούρδοι του Ιράκ όμως επιμένουν πως θα προχωρήσουν στη διενέργεια δημοψηφίσματος που θα τους φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην ανεξαρτησία. Οι σχέσεις μεταξύ του ιρακινού Κουρδιστάν, των γειτόνων του και της διεθνούς κοινότητας εντείνονται, καθώς όλοι ανησυχούν για τις επιπτώσεις που θα έχει για ολόκληρη την περιοχή αυτή η ενέργεια.
 
Κανένας δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι κρύβει ο Μασούντ Μπαρζανί, ο για χρόνια ηγέτης της αυτόνομης περιοχής του βορείου Ιράκ. Το βέβαιο είναι πως το όνειρο των Κούρδων για ένα δικό τους ανεξάρτητο κράτος δεν έχει ξεθωριάσει και παραμένει το ίδιο.
 
Όμως κανένας δεν μπορεί να μη λάβει υπόψη του και τα πολιτικά παιχνίδια που παίζει η κουρδική ηγεσία, υποστηρίζει σε συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» ο Ιντάν Μπαρίρ, ερευνητής στο Forum for Regional Thinking και υποψήφιος διδάκτορας στο πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ.
 
Ο Μασούντ Μπαρζανί ξέρει πως έχει ένα ισχυρό χαρτί στα χέρια του και πως αν το παίξει αναλόγως, μπορεί να διατηρήσει την πίεση για να ενισχύσει τη θέση του απέναντι στη Βαγδάτη, αλλά και των αντιπάλων του, υποστηρίζει ο Ισραηλινός ειδικός. Χώρες όπως η Τουρκία και το Ιράν ανησυχούν στην ιδέα πως το βόρειο Ιράκ θα ενισχύσει τις αυτονομιστικές τάξεις των κουρδικών μειονοτήτων που ζουν στο εσωτερικό τους και προειδοποιούν με αντίποινα. Όλα αυτά δημιουργούν ένα εκρηκτικό μίγμα, το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε πόλεμο σε μια περιοχή που είναι ήδη βυθισμένη στις συρράξεις και τη σεκταριστική βία.
 
Στις κάλπες κατέρχονται αύριο οι Κούρδοι. Έχουμε ενδείξεις ποιο θα είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος;
 
Ο Μασούντ Μπαρζανί περιμένει ένα μαζικό «ναι» υπέρ της ανεξαρτησίας και αυτό μάλλον θα είναι το αποτέλεσμα. Το θέμα με αυτό το δημοψήφισμα είναι πως διεξάγεται σε μια κουρδική περιοχή, η οποία μάχεται για ανεξαρτησία τις τελευταίες δεκαετίες. Κανένας δεν αμφιβάλλει πως η μεγάλη πλειοψηφία ονειρεύεται την ανεξαρτησία. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι πως πρόκειται για μια μονομερή ενέργεια, καθώς ο Μπαρζανί δεν ρώτησε κανέναν άλλον ηγέτη για το γεγονός πως πάει να διασπάσει μια χώρα. Και άλλωστε αυτός είναι ο λόγος που οι γειτονικές χώρες αντιτίθεται τόσο έντονα στο δημοψήφισμα.
 
Θεωρείτε πως ο αληθινός λόγος πίσω από το δημοψήφισμα είναι ο πόθος για ανεξαρτησία ή η κατάσταση στο εσωτερικό των Κούρδων;
 
Το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Οι Κούρδοι θέλουν ανεξαρτησία και αυτό δεν αποκλείει ότι πρόκειται και για έναν πολιτικό ελιγμό. Εδώ και χρόνια, οι Κούρδοι αγωνίζονται για ανεξαρτησία και ο Μασούντ Μπαρζανί εκμεταλλεύεται αυτόν τον διακαή τους πόθο. Κανένας δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τι ακριβώς επιδιώκει ο Κούρδος ηγέτης. Σίγουρα προσπαθεί να αποδείξει πως οι Κούρδοι δικαιούνται και επιθυμούν να έχουν τη δική τους πατρίδα. Επιπλέον, αποτελεί και μια επίδειξη δύναμης. Οι Κούρδοι για πρώτη φορά έχουν τη δύναμη να αψηφήσουν όλους τους γείτονές τους και τους συμμάχους τους, ακόμη και τη διεθνή κοινότητα, και να αποδείξουν πως αυτοί κρατούν το κλειδί των εξελίξεων. Ότι δεν εξαρτώνται από τους άλλους, πως είναι εξίσου ικανοί να αλλάξουν την Ιστορία.
 
Τι θεωρείτε πως θα συμβεί στη συνέχεια λαμβάνοντας υπόψη πως το αποτέλεσμα δεν είναι δεσμευτικό;
 
Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα, καθώς οι ειδικοί προσπαθούν να αναλύσουν σε ποιο βαθμό το δημοψήφισμα είναι δεσμευτικό και για ποιους. Αν υπερισχύσει το «ναι», η κουρδική ηγεσία θα αναγκαστεί να ανακηρύξει ανεξαρτησία, για να μη διακινδυνεύσει την αξιοπιστία της. Όμως, τα όσα έχω ακούσει από Κούρδους πολιτικούς το τελευταίο διάστημα, με οδηγούν στο συμπέρασμα πως πρόκειται για έναν πολιτικό ελιγμό και πως αυτό που επιδιώκουν είναι να ενισχύσουν τη θέση τους απέναντι στη Βαγδάτη παρά να έχουν δικό τους κράτος.
 
Η δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους θα αποσταθεροποιήσει, πιστεύετε, ολόκληρη την περιοχή;
 
Φυσικά και θα είναι παράγοντας αποσταθεροποίησης. Υπάρχουν πολλοί που αντιδρούν σε αυτό το δημοψήφισμα· ας δούμε την Τουρκία, η οποία διεξάγει αυτές τις μέρες στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορα με το Βόρειο Ιράκ. Προειδοποιεί τους Κούρδους πως μπορεί να είναι η αρχή κλιμάκωσης της έντασης που ήδη υπάρχει στη Μέση Ανατολή.
 
Έχουμε, επίσης, το Ιράν που αντιδρά και απειλεί ότι θα κλείσει τα σύνορα με το Βόρειο Ιράκ, ενώ δεν πρέπει να αγνοούμε τη Βαγδάτη, η οποία τονίζει πως δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει τον στρατό της για να συνετίσει τους Κούρδους. Αν συμβεί αυτό, θα είναι η πρώτη φορά εδώ και δύο δεκαετίες που θα έρθουν σε σύγκρουση οι ιρακινές δυνάμεις με τους Κούρδους Πεσμεργκά. Και φυσικά δεν πρέπει να αγνοούμε την Ουάσιγκτον, η οποία είναι πολύ δυσαρεστημένη με όλα όσα συμβαίνουν. Και αφού κανένας δεν υποστηρίζει το δημοψήφισμα, οι Κούρδοι θα αναγκαστούν να αναγνωρίσουν πως δεν θα μπορούν να προχωρήσουν. Στο τέλος της ημέρας η ανεξαρτησία θα φέρει μόνο καταστροφή και απώλειες. Ο Μασούντ Μπαρζανί γνωρίζει πως πρόκειται για έναν επικίνδυνο ελιγμό και για αυτό θεωρώ πως δεν θα φτάσει μέχρι τέλους.
 
Συρία, Τουρκία, Ιράν και Ιράκ διαθέτουν μεγάλες κουρδικές μειονότητες. Είναι πιθανόν μια μέρα να ενωθούν οι κουρδικές περιοχές αυτών των χωρών και να δημιουργήσουν το όνειρο του μεγάλου Κουρδιστάν;
 
Όλα είναι πιθανά σε αυτή την περιοχή. Πιστεύω όμως πως η υλοποίηση του μεγάλου Κουρδιστάν είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη υπόθεση. Αν προχωρήσει η ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν, θα αποτελέσει τροχοπέδη για το μεγάλο Κουρδιστάν. Το δημοψήφισμα στο Βόρειο Ιράκ πιστεύω ότι μπορεί να θάψει το κουρδικό όνειρο για ενιαία πατρίδα.
Είναι για αυτό που πολλοί Κούρδοι που ζουν έξω από το Ιράκ είναι σφόδρα αντίθετοι με τα σχέδια του Μασούντ Μπαρζανί για το δημοψήφισμα. Πολλοί Κούρδοι πιστεύουν πως ο Μασούντ Μπαρζανί προωθεί ένα μικρό κουρδικό κράτος στο Ιράκ και δεν αγωνίζεται για το μεγάλο Κουρδιστάν που θα αγκαλιάσει όλο τον πληθυσμό.
 
Από το όνειρο στον εφιάλτη
 
Οι Κούρδοι όχι μόνο στο Ιράκ είναι βαθιά διαιρεμένοι. Το δημοψήφισμα θα ενισχύσει τις διχαστικές τάσεις ή θα τους φέρει πιο κοντά;
 
Όπως έχω προαναφέρει αν το δημοψήφισμα οδηγήσει σε απόσχιση του Βόρειου Ιράκ πιστεύω πως θα είναι το τέλος του ονείρου για ένα μεγάλο Κουρδιστάν. Καμιά περιφερειακή δύναμη δεν πρόκειται να αποδεχτεί μια επανάληψη του σκηνικού. Δεν μπορώ να πω αν θα πρέπει να περιμένουμε έναν πόλεμο στην περιοχή, όμως αυτό που πρέπει να περιμένουμε είναι πως καμιά χώρα δεν πρόκειται να επιστρέψει τη διεξαγωγή ενός ακόμη δημοψηφίσματος για ανεξαρτησία σε κουρδικές περιοχές. Αυτό θα φέρει στην επιφάνεια τις διαφορές και τους διαχωρισμούς ανάμεσα στις διάφορες ομάδες των Κούρδων που ζουν στο Ιράκ, τη Συρία, το Ιράν και την Τουρκία. Το βλέπουμε να συμβαίνει και σήμερα και σίγουρα μας δίνει αρκετές ενδείξεις για το τι θα ακολουθήσει στο μέλλον.
 
Μέχρι πού μπορεί να οδηγήσουν οι διαφωνίες μεταξύ των Κούρδων;
 
Κανένας δεν θα εκπλαγεί ακόμη και αν οδηγήσουν σε εμπόλεμη σύρραξη. Οι Πεσμεργκά, για παράδειγμα ήταν σε πόλεμο με το ΡΚΚ. Μέχρι σήμερα, επίσημοι αξιωματούχοι από το Βόρειο Ιράκ δεν διστάζουν να πουν πως το ΡΚΚ είναι η μεγαλύτερη απειλή για την εθνική τους ασφάλεια. Από την άλλη το Εργατικό Κουρδικό Κόμμα κατηγορεί τον Μασούντ Μπαρζανί πως για προκειμένου να εξυπηρετήσει τους δικούς του σκοπούς, βάζει σε κίνδυνο τις βλέψεις όλων των Κούρδων και πως ένα ανεξάρτητο ιρακινό Κουρδιστάν δεν εξυπηρετεί κανένα άλλο παρά τον ίδιο και την οικογένειά του. Άλλωστε πολλοί Κούρδοι κατηγορούν για μεγαλομανία τον Μπαρζανί. Με το δημοψήφισμα είναι πολύ πιθανόν ότι οι Κούρδοι αντί να δουν το μεγαλύτερό τους όνειρο να γίνεται πραγματικότητα να βρεθούν αντιμέτωποι με τον μεγαλύτερό τους εφιάλτη.
 
Αποφασισμένη για όλα η Βαγδάτη
 
Ο Ιρακινός πρωθυπουργός έχει διαμηνύσει πως δεν πρόκειται να αποδεχτεί το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και ότι θα αντιδράσει. Ποιες μπορεί να είναι οι επόμενες ενέργειές του;
 
Είναι δύσκολο να ξέρουμε πώς ακριβώς θα αντιδράσει ο Χάιντερ αλ Αμπάντι. Προς το παρόν διεμήνυσε πως δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει το στρατό της χώρας εναντίον των Κούρδων Πεσμεργκά. Όμως δεν πρέπει να περιμένουμε απάντηση από την επόμενη κιόλας μέρας του δημοψηφίσματος. Ο αλ Αμπάντι θα περιμένει να δει πώς θα εξελιχτεί η κατάσταση και μέχρι πού θα φτάσουν οι κουρδικές Αρχές. Αν επιμένουν μέχρι τέλους να ανακηρύξουν ανεξαρτησία, να μην εκπλαγούμε να δούμε συγκρούσεις ανάμεσα στον ιρακινό στρατό και τους Πεσμεργκά.
 
Δεν θα αποτελεί, λοιπόν, μεγάλη έκπληξη αν ξεσπάσει ένας εμφύλιος πόλεμος στο Ιράκ;
 
Όχι βέβαια. Ο Χάιντερ αλ Αμπάντι θα κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει το διαμελισμό της χώρας του, ακόμη και τη χρήση στρατιωτικών μέσων. Και να μην ξεχνάμε και τις σιιτικές ομάδες πολιτοφυλακών που δρουν στη χώρα και που δεν θα περιμένουν επίσημη εντολή για να στραφούν εναντίον των Κούρδων.
Και φυσικά να μην παραβλέπουμε και την παρουσία του Ισλαμικού Κράτους στην περιοχή. Κανένας δεν το θέλει αλλά υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για να ξεσπάσει ένας εμφύλιος πόλεμος.
Για αυτό και θεωρώ πως όλες οι πλευρές θα είναι πολύ προσεκτικές στα επόμενα βήματά τους.
 
Ξυπνά ο εφιάλτης της Τουρκίας
 
Η αντίδραση της Τουρκίας ήταν πολύ έντονη. Τι ακριβώς είναι αυτό που φοβίζει την Άγκυρα;
 
Η Τουρκία τρέμει το δημοψήφισμα, καθώς στο έδαφος της ζουν ενδεχομένως και είκοσι εκατομμύρια Κούρδοι. Φοβάται, λοιπόν, πως οι Κούρδοι θα παραδειγματιστούν από το τι θα γίνει στο ιρακινό Κουδιστάν και πως θα επιδιώξουν και αυτοί τη δική τους ανεξαρτησία ή ότι θα θέλουν να ενωθούν με το νέο κουρδικό κράτος. Η τουρκική ηγεσία τρέμει την ιδέα ενός κουρδικού κράτους έξω από την πόρτα της και για αυτό δεν πρόκειται ποτέ να αποδεχτεί την ύπαρξή του. Πολεμά την ανεξαρτησία με οποιοδήποτε τρόπο μπορεί. Για αυτό και παρά το ότι τα τελευταία χρόνια η Τουρκία τα έχει βρει με τους Κούρδους του Ιράκ, αφού τους ενώνει η κοινή αντιπαλότητα με το Εργατικό Κουρδικό Κόμμα (PKK) ήταν η πρώτη χώρα που αντέδρασε και μάλιστα έντονα στην εξαγγελία του δημοψηφίσματος.
 
Αν υπάρχει κάποιος που μπορεί να σταματήσει τους Κούρδους ποιος είναι αυτός;
 
Τα τελευταία χρόνια οι Κούρδοι έχουν εγκαταλείψει σχεδόν όλες τους τις οικονομικές δραστηριότητες εκτός από το πετρέλαιο. Αυτή τη στιγμή στην κουρδική αυτόνομη περιοχή δεν παράγουν τίποτα, δεν έχουν γεωργία ή βιομηχανία ή υπηρεσίες. Το μόνο που έχουν είναι πετρέλαιο. Εισάγουν τα πάντα από την Τουρκία. Μπορούμε να πούμε πως η κουρδική αγορά εξαρτάται άμεσα από την τουρκική. Η Άγκυρα επομένως έχει την πιο ισχυρή μόχλευση έναντι των Κούρδων. Αν αποφασίσει να κλείσει τα σύνορά της με τις κουρδικές περιοχές, το Βόρειο Ιράκ δεν θα έχει τίποτα. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, πιθανόν να δούμε να επαναλαμβάνεται ότι έγινε με το εμπάργκο των αραβικών κρατών κατά του Κατάρ με τα άδεια ράφια στις υπεραγορές, μόνο που οι Κούρδοι δεν έχουν τον πλούτο που διαθέτουν οι Καταριανοί και δεν πρόκειται να αντέξουν σε ένα οικονομικό αποκλεισμό.
 
Είναι επομένως οι Κούρδοι έτοιμοι να αψηφήσουν την Τουρκία;
 
Η Άγκυρα είναι η πιο ισχυρή σύμμαχος των Κούρδων τα τελευταία χρόνια. Πιστεύω πως οι Κούρδοι δεν υπολόγισαν πόσο ισχυρή θα ήταν η αντίδραση των Τούρκων στο δημοψήφισμα. Θεωρώ πως δεν προέβλεψαν σωστά από την αρχή πως η τουρκική κυβέρνηση θα ήταν τόσο ευαίσθητη σε ό,τι συμβαίνει στις κουρδικές περιοχές. Δεν υπολόγισαν πως οι πράξεις τους θα θεωρούνται απειλή για την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας.
 
Ένας κακός υπολογισμός από μέρος των Κούρδων που βγήκε εκτός ελέγχου και που τώρα είναι αντιμέτωποι με τις συνέπειες. Τώρα το δημοψήφισμα έχει αποκτήσει υπόσταση και οι Κούρδοι πρέπει να το υλοποιήσουν. Άρα τώρα πρέπει να πείσουν τους Τούρκους πως δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος, πράγμα που θεωρώ πολύ δύσκολο να γίνει. Όμως δεν κατάφεραν να το κάνουν μέχρι τώρα και αποκλείεται να το πετύχουν στο μέλλον.
 
Ζυγίζουν αντιδράσεις
 
Πώς χαρακτηρίζετε την αντίδραση του Ιράν;
 
Και το Ιράν ήταν ιδιαίτερα έντονο με τις απειλές του. Διεμήνυσε ότι δεν θα αποδεχτεί και πως δεν θα σεβαστεί το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, ενώ παράλληλα απείλησε πως στην περίπτωση που υπερισχύσει το «ναι» θα κλείσει τα σύνορά της με το Βόρειο Ιράκ. Μέχρι στιγμής οι Ιρανοί δεν έκαναν λόγο, πάντως για χρήση στρατιωτικών μέσων.
Όμως η Βαγδάτη είναι στενός σύμμαχος με την Τεχεράνη και θεωρείται βέβαιο πως στην περίπτωση που ο Ιρακινός πρωθυπουργός υλοποιήσει τις απειλές του για στρατιωτικό χτύπημα εναντίον των Κούρδων το Ιράν θα συνδράμει.
 
Γιατί το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα η οποία υποστηρίζει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος;
 
Για δύο λόγους: Ο πρώτος είναι οι παραδοσιακά καλές σχέσεις και οι συναισθηματικοί δεσμοί που διατηρεί το Ισραήλ με τους Κούρδους. Ας θυμηθούμε μόνο τη δεκαετία του ‘60 και ‘70 που η Μοσάντ είχε συνεργαστεί με τους Πεσμεργκά. Ο δεύτερος λόγος είναι πως η ισραηλινή ηγεσία προσπαθεί να προκαλέσει την τουρκική κυβέρνηση με οποιοδήποτε τρόπο μπορεί.
Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου βλέπει μεν με συμπάθεια τον αγώνα των Κούρδων, αλλά πρωτίστως θέλει να ενοχλήσει την Άγκυρα.
 
Αν και σύμμαχοι τα τελευταία χρόνια οι ΗΠΑ, επίσης είναι αντίθετες με το δημοψήφισμα. Πώς θα επηρεάσουν οι εξελίξεις τον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους;
 
Από το 2003 όταν οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ, έχουν επενδύσει περισσότερα από τρία τρισεκατομμύρια δολάρια στη χώρα αυτή. Το Ιράκ είναι ίσως το μεγαλύτερο πρότζεκτ των ΗΠΑ στο εξωτερικό και η Ουάσινγκτον δεν θέλει να δει την επένδυσή της αυτή να καταρρέει. Οι Κούρδοι είναι ένας πιστός σύμμαχος των ΗΠΑ, ο οποίος όμως αυτή τη στιγμή απειλεί να καταστρέψει ό,τι έχουν κτίσει οι Αμερικανοί στο Ιράκ. Αυτό όμως δεν ήταν μόνο αμερικανική επιλογή. Τα Ηνωμένα Έθνη επίσης εκδήλωσαν την αντίθεσή τους στο δημοψήφισμα όπως και στο σύνολό της η διεθνής κοινότητα, η οποία παραδοσιακά δεν υποστηρίζει τα αποσχιστικά κινήματα και τάσεις. Πολύ δύσκολα θα γίνει αποδεκτή η απόσχιση μιας περιοχής από μια χώρα η οποία είναι μέλος των Ηνωμένων Εθνών.