«Αρχίσαμε πολύ νωρίς», σκέφτηκα κλείνοντας το τηλέφωνο τη δεύτερη κιόλας ημέρα που άνοιξαν τα σχολεία, όταν μία μητέρα με κάλεσε για να συζητήσουμε για το Bullying που από πέρσι δεχόταν η κόρη της και το οποίο προφανώς συνέχισε και φέτος, από εκεί όπου είχε μείνει όταν το σχολείο έκλεισε για τις καλοκαιρινές διακοπές.
Την ίδια βδομάδα, πληροφορήθηκα για πολλά άλλα τέτοιου είδους περιστατικά, με αποκορύφωμα το βίντεο που είδαμε όλοι να κυκλοφορεί στα ΜΚΔ και να αναπαράγεται με ταχύτατους ρυθμούς. Σοκαρισμένη και πάλι η κοινωνία, σχόλια επί σχολίων και το μπαλάκι των ευθυνών να μετατίθεται από τον ένα στον άλλο, ανάλογα με τον ρόλο που είχε να διαδραματίσει ο καθένας που δακτυλογραφούσε στο πληκτρολόγιό του κάτω από το σχετικό βίντεο ή σε άρθρα που αφορούσαν το εν λόγω περιστατικό.
Είναι όμως άξιον απορίας το πώς θεωρούμε ότι το Bullying είναι αποκλειστικά ευθύνη είτε της οικογένειας, είτε του σχολείου, είτε της πολιτείας. Πώς γίνεται ένα πολυεπίπεδο, πολυσχιδές και πολυπαραγοντικό κοινωνικό φαινόμενο όπως το Bullying, να αφορά έναν μόνο άξονα/πυλώνα της κοινωνίας;
Ο εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Χρειάζεται να είμαστε ειλικρινείς. Τα πάντα αρχίζουν από την οικογένεια. Τον πρώτο, βασικότερο και ζωτικό πυρήνα της κοινωνίας. Εκεί μεταλαμπαδεύονται πεποιθήσεις, αρχές, πρότυπα, συμπεριφορές, συναισθήματα, ελλείψεις, ανασφάλειες, τα πάντα. Δεν μπορεί λοιπόν, παρά ο ρόλος των γονιών να είναι από τη μεριά του καθοριστικός στην ύπαρξη ή όχι του Εκφοβισμού. Είναι επιστημονικώς παραδεκτό, ότι από το ίδιο μοντέλο δυσλειτουργικών οικογενειών προκύπτουν και οι θύτες και τα θύματα. Επομένως, δεν έχουμε ένα συγκεκριμένο προφίλ οικογένειας το οποίο να δημιουργεί θύτες κι άλλο, διαφορετικό προφίλ που να δημιουργεί θύματα.
Η έλλειψη αυτοπεποίθησης, οι ανασφάλειες και οι μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες θυτών και θυμάτων, είναι κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν ως πηγή τους κατά κύριο λόγο την οικογένεια. Διαφέρει μόνο ο τρόπος εκδήλωσης των συναισθημάτων αυτών – οι θύτες την εκφράζουν με επιθετικότητα, ενώ τα θύματα, με παθητικότητα. Συνεπώς, χρειάζεται η οικογένεια να αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί στην ανάληψη του όποιου ρόλου εκ μέρους του παιδιού της.
Ταυτόχρονα, το σχολείο έχει τον δικό του ρόλο στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού. Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ήδη γίνεται, το ίδιο και τα σχέδια δράσης τα οποία συντάσσονται κάθε χρόνο στα σχολεία, μαζί με την αντίστοιχη ομάδα εκπαιδευτικών. Είναι ανάγκη ωστόσο, να υπάρχουν και οι οδηγίες, τα μέτρα εκείνα σε επίπεδο υπουργείου, τα οποία να «λύνουν» τα χέρια των εκπαιδευτικών και να μπορούν να εφαρμόζουν κάποιες συνέπειες. Στην παρούσα φάση, υπάρχουν απειροελάχιστα μέτρα ουσίας στα χέρια των διευθύνσεων των σχολείων, τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν τόσο για την πρόληψη, όσο και την αντιμετώπιση του φαινομένου. Με τα ισχύοντα στην παρούσα στιγμή, το πρόβλημα όχι απλά δεν αμβλύνεται, αντιθέτως, όπως βλέπουμε οξύνεται και μάλιστα φέρει και καταστροφικές συνέπειες. Προβάλλει πλέον επιτακτική η ανάγκη να αποφασιστούν τα μέτρα αυτά. Χρειάζεται να είναι κοινά, συγκεκριμένα και να αφορούν σε όλα τα σχολεία. Ακολούθως, θα πρέπει να κοινοποιηθούν και στους γονείς, ούτως ώστε να βοηθηθούν στο να αντιληφθούν το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος.
Ο ρόλος της πολιτείας, δεν μπορεί παρά να είναι καθοριστικός απέναντι στο κοινωνικό αυτό φαινόμενο. Το Bullying, είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν εντοπίζεται μόνο στις σχολικές αίθουσες και αυλές. Bullying μπορεί να εκδηλωθεί ανά πάσα στιγμή, σε οποιοδήποτε πλαίσιο και το έχουμε δει δυστυχώς να γίνεται πολλάκις. Αν δεν θεσπιστούν οι κατάλληλοι νόμοι (με τις αντίστοιχες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις περί ανηλίκων, παιδιών κάτω των 14 ετών κ.ο.κ.), το Bullying δυστυχώς θα αποτελεί την καθημερινότητα πολλών παιδιών.
Όταν αναφερόμαστε σε νόμους, αυτοί δεν αφορούν στην τιμωρία με την έννοια της επιβολής εξουσίας, της εκδικητικότητας απέναντι στους θύτες κοκ. Χρειάζεται όμως, να υπάρχει απαραίτητα ένα πλαίσιο, το οποίο θα μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τους θύτες, να προστατεύει τα θύματα, αλλά και ταυτόχρονα, να προσφέρει και στους θύτες την ευκαιρία για συμμόρφωση και για μια εναλλακτική συνέπεια, προκειμένου να λύσουν τα θέματα που αντιμετωπίζουν και να επανενταχθούν ομαλά και κατά αποτελεσματικό τρόπο στην κοινωνία.
Θεατές και καλλιέργεια ενσυναίσθησης
Θα ήθελα να αφήσω ένα μικρό σχόλιο σχετικά με τα παιδιά θεατές/παρατηρητές. Αναφέρω απλά ένα σχόλιο, επειδή οι bystanders, όπως αναφέρονται και στη βιβλιογραφία, είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο από μόνοι τους. Καταλήγω λοιπόν, αναφέροντας ότι είναι στο δικό τους χέρι η ενδυνάμωση, ή η αποδυνάμωση του θύτη. Οι θεατές, χρειάζονται κι αυτοί εκπαίδευση ούτως ώστε να δύνανται να χειριστούν τέτοια περιστατικά, μα πάνω απ’ όλα χρειάζονται καλλιέργεια ενσυναίσθησης. Να μπορούν να μπουν στη θέση του άλλου, να τον νιώσουν, να τον πονέσουν και να επιλέξουν το να σπεύσουν προς βοήθειά του κι όχι να βιντεοσκοπούν το γεγονός. Η καλλιέργεια ενσυναίσθησης, απαιτεί και πάλι την από κοινού προσπάθεια της οικογένειας, του σχολείου και της κοινωνίας.
*Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας. Εισηγήτρια σε θέματα Σχολικού Εκφοβισμού
