Εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, ο Μαρουάν Μπαργούτι αποτελεί τον πιο αναγνωρίσιμο κρατούμενο των ισραηλινών φυλακών και ίσως τον μοναδικό Παλαιστίνιο ηγέτη που, ακόμα και κρατούμενος, συγκεντρώνει διακομματική αποδοχή και μπορεί, κατά πολλούς, να πρωτοστατήσει στην επόμενη μέρα της μεταπολεμικής Γάζας.
Κατά τις διαπραγματεύσεις στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου, η Χαμάς απαιτεί με επιμονή την απελευθέρωσή του ως όρο για κάθε συμφωνία ανταλλαγής κρατουμένων, ενώ το Ισραήλ δεν μπαίνει καν στη διαδικασία μιας τέτοιας συζήτησης. Για πολλούς, η τύχη του Μπαργούτι συμβολίζει τη μελλοντική πορεία ολόκληρης της Μέσης Ανατολής.
Από τα οδοφράγματα στη φυλακή
Γεννημένος το 1959 στο χωριό Κομπάρ της Δυτικής Όχθης, κοντά στη Ραμάλα, ο Μαρουάν Μπαργούτι εντάχθηκε από τα 15 του στη Φατάχ και την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Φυλακίστηκε για πρώτη φορά στα 18 του για συμμετοχή σε αντιϊσραηλινές οργανώσεις, όπου ολοκλήρωσε το λύκειο και έμαθε εβραϊκά μέσα στη φυλακή.
Μετά την αποφυλάκισή του, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Birzeit, όπου εξελέγη πρόεδρος του φοιτητικού συμβουλίου και γρήγορα ξεχώρισε για τη ρητορική και τη διορατικότητά του. «Ο Μαρουάν ήξερε πώς να εμπνέει, να συνδέει τη διαμαρτυρία με τον σκοπό» θυμάται ο συμφοιτητής του, Σαΐντ Γκαζάλι, γράφει το Arab Barometer.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 εντάχθηκε στο Επαναστατικό Συμβούλιο της Φατάχ, όντας το νεότερο μέλος του, και πρωταγωνίστησε στην Πρώτη Ιντιφάντα, έως ότου απελάθηκε στην Ιορδανία. Επέστρεψε το 1994, μετά τις Συμφωνίες του Όσλο, και εξελέγη βουλευτής στη Ραμάλα το 1996.
Ο «αρχηγός του δρόμου» και η Δεύτερη Ιντιφάντα
Η δεκαετία του ’90 τον βρήκε να ηγείται της νεότερης γενιάς της Φατάχ και του ένοπλου σκέλους της, των Tanzim, μιας λαϊκής οργάνωσης που συνδύαζε πολιτική δράση και αντίσταση στην κατοχή. Ο Μπαργούτι έγινε η φωνή των δρόμων απέναντι στο παλαιστινιακό κατεστημένο της Τύνιδας γύρω από τον Γιάσερ Αραφάτ.
Όταν το 2000 ξέσπασε η Δεύτερη Ιντιφάντα, ύστερα από την επίσκεψη του Αριέλ Σαρόν στο τέμενος Αλ-Άκσα, ο Μπαργούτι φάνηκε να συμβολίζει την «ισορροπία» ανάμεσα στη βία και τη διαπραγμάτευση. «Δοκιμάσαμε επτά χρόνια Ιντιφάντα χωρίς διαπραγματεύσεις και επτά χρόνια διαπραγματεύσεων χωρίς Ιντιφάντα. Ίσως ήρθε η ώρα να δοκιμάσουμε και τα δύο μαζί» δήλωνε τότε.
Ωστόσο, η δράση του τον έφερε στο στόχαστρο των ισραηλινών δυνάμεων, που τον θεωρούσαν «αρχηγό επιτελείου της Ιντιφάντα». Η υποτιθέμενη εμπλοκή του στην επίθεση του εστιατορίου Sea Food Market στο Τελ Αβίβ το 2002 -όπου τρεις άνθρωποι σκοτώθηκαν από μέλος των Ταξιαρχιών των Μαρτύρων του Αλ-Άκσα- αποτέλεσε σημείο καμπής.
Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ένας από τους δράστες τηλεφώνησε στον Μπαργούτι αμέσως μετά την επίθεση, για να επιβεβαιώσει το αποτέλεσμα.
Λίγες εβδομάδες αργότερα, κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης «Αμυντική Ασπίδα» στη Δυτική Όχθη, ισραηλινές ειδικές δυνάμεις εντόπισαν τον Μπαργούτι σε κρησφύγετο στη Ραμάλα. Η αποστολή, με κωδικό όνομα «Ray of Light», ολοκληρώθηκε χωρίς μάχη, καθώς εκείνος παραδόθηκε ειρηνικά.
Το 2004, έπειτα από διετή κράτηση, καταδικάστηκε σε πέντε φορές ισόβια και επιπλέον 40 χρόνια για δολοφονίες, απόπειρες δολοφονίας και συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση. Ο ίδιος αρνήθηκε να αναγνωρίσει τη νομιμότητα του δικαστηρίου, δηλώνοντας ότι δικάζεται «για την ελευθερία ενός λαού».
Η εικόνα του να υψώνει τα δεμένα χέρια του στο δικαστήριο έγινε σύμβολο αντίστασης στα κατεχόμενα εδάφη. Από τότε, η φωτογραφία του δεσπόζει σε αφίσες, τοίχους και σημαίες, ενώ η σύζυγός του, Φάντβα, ηγείται της διεθνούς εκστρατείας για την απελευθέρωσή του.
Το προσωνύμιο «Παλαιστίνιος Μαντέλα», που τον ακολουθεί άλλωστε κατά τα χρόνια του εγκλεισμού του στις ισραηλινές φυλακές, κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι: από τη μία, αντικατοπτρίζει τα χρόνια του στη φυλακή (σ.σ. 23, μέχρι σήμερα) και, από την άλλη, την πολιτική του επιρροή, παρά την κράτησή του -όπως ακριβώς είχε συμβεί και στην περίπτωση του φυλακισμένου Νοτιοαφρικανού ηγέτη, Νέλσον Μαντέλα.
Ο άνθρωπος-σύμβολο, που ενώνει Φατάχ και Χαμάς
Παρά τον εγκλεισμό του, ο Μπαργούτι παραμένει κεντρικό σημείο αναφοράς για την παλαιστινιακή πολιτική. Το 2006, συντόνισε από το κελί του το Έγγραφο των Φυλακισμένων, μια διακήρυξη ενότητας που υπέγραψαν κρατούμενοι από διάφορες παλαιστινιακές οργανώσεις -ακόμη και από τη Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ. Το κείμενο ζητούσε εθνική συμφιλίωση, μεταρρυθμίσεις και τη δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας, αναγνωρίζοντας εμμέσως τη λύση των δύο κρατών.
Για τους υποστηρικτές του, το έγγραφο συμπύκνωσε την ουσία της πολιτικής του φιλοσοφίας: τη σύνδεση της αντίστασης με τον ρεαλισμό της διαπραγμάτευσης. «Είναι από τους ελάχιστους Παλαιστινίους πολιτικούς που μπορούν να ξεπεράσουν τα κομματικά όρια» επισημαίνει ο αναλυτής Ομάρ Ράχμαν. «Η Χαμάς γνωρίζει ότι δεν έχει τη διεθνή νομιμοποίηση να ηγηθεί του κινήματος. Ο Μπαργούτι, αντίθετα, χαίρει σεβασμού από όλες τις πλευρές».
Το δίλημμα του Ισραήλ και η «σκιά» της Γάζας
Η απαίτηση για την απελευθέρωση του Μπαργούτι επανέρχεται σε κάθε γύρο συνομιλιών ανάμεσα σε Ισραήλ και Χαμάς. Στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις του 2024 στο Σαρμ Ελ Σέιχ, η Χαμάς απέρριψε πρόταση εκεχειρίας επειδή δεν περιλάμβανε το όνομά του. Ο Νετανιάχου απάντησε τότε ότι «δεν υπάρχει άλλη λύση παρά μόνο η πλήρης και οριστική νίκη».
Το Ισραήλ φοβάται ότι η απελευθέρωσή του θα ενίσχυε πολιτικά τόσο τη Φατάχ όσο και τη Χαμάς, δημιουργώντας έναν ενωμένο παλαιστινιακό πόλο, με ευρεία λαϊκή βάση. Παράλληλα, η τραυματική εμπειρία του 2011 -όταν η απελευθέρωση του Γιαχία Σινουάρ, μαζί με 1.025 κρατουμένους, σε αντάλλαγμα για τον στρατιώτη Γκιλάντ Σαλίτ, οδήγησε τελικά στην άνοδο του ίδιου του Σινουάρ ως ηγέτη της Χαμάς- καθιστά την ισραηλινή ηγεσία εξαιρετικά επιφυλακτική.
«Ο Σινουάρ έκανε θεραπεία για καρκίνο σε ισραηλινό νοσοκομείο και μετά οργάνωσε τη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου» σχολίασε χαρακτηριστικά ο Ισραηλινός Λιράν Μπέρμαν, συγγενής ομήρων. «Δεν είμαι αισιόδοξος ότι ο Μπαργούτι θα οδηγήσει τους Παλαιστινίους σε ένα καλύτερο μέλλον».
Ο υποψήφιος ηγέτης που δεν κυβέρνησε ποτέ
Παρά τον εγκλεισμό του, ο Μπαργούτι παραμένει πρώτος σε όλες τις δημοσκοπήσεις διαδοχής του Μαχμούντ Αμπάς, ο οποίος πλησιάζει τα 90. Σε υποθετικά σενάρια, προηγείται τόσο του επικεφαλής της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια, όσο και του ίδιου του Αμπάς, με ποσοστά άνω του 60%.
Ο ίδιος δεν έχει ασκήσει ποτέ εξουσία -στοιχείο που, όπως σημειώνει ο πολιτικός αναλυτής Μάικλ Ρόμπινς, «του επιτρέπει να λειτουργεί ως καθρέφτης των ελπίδων των Παλαιστινίων». Οι υποστηρικτές του θεωρούν ότι συμβολίζει τη δυνατότητα εθνικής αναγέννησης, ενώ οι επικριτές του τον βλέπουν ως επικίνδυνο εθνικιστή, με αιματηρό παρελθόν.
«Ο Μπαργούτι είναι ζωντανός μάρτυρας» είχε πει ο πρώην επικεφαλής της Σιν Μπετ, Άμι Αϊαλόν. «Ήταν ένας πολιτικός ανάμεσα σε πολλούς, αλλά εμείς τον μετατρέψαμε σε σύμβολο».
Σήμερα, ο Μαρουάν Μπαργούτι εξακολουθεί να κρατείται στις ισραηλινές φυλακές, έχοντας αποκτήσει διδακτορικό στις πολιτικές επιστήμες και μελετώντας την ιστορία της ισραηλινής πολιτικής. Πιστεύει ότι η «εθνική ενότητα είναι εκ των ων ουκ άνευ για κάθε κίνημα απελευθέρωσης», και πως η ειρήνη μπορεί να έρθει μόνο με έναν Ισραηλινό «Ντε Γκωλ ή Ντε Κλερκ».
Για άλλους, παραμένει ένα «πολιτικό φάντασμα» που στοιχειώνει κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης, το πρόσωπο που ενώνει και διχάζει ταυτόχρονα. Για τους Παλαιστινίους, είναι το πρόσωπο της ελπίδας και για το Ισραήλ, ένας αμετανόητος εχθρός, ένας κοινός τρομοκράτης.
Η απελευθέρωση ή η παραμονή του στη φυλακή δεν είναι απλώς προσωπικό ζήτημα, αλλά ένας καθρέφτης του αδιεξόδου που «πνίγει» τη Μέση Ανατολή εδώ και δεκαετίες.
Και η επιμονή της Χαμάς να εγείρει το ζήτημα στις συνομιλίες για τον τερματισμό της σύγκρουσης στη Γάζα, δημιουργεί εύλογα το ερώτημα: πρόκειται για διπλωματικό ελιγμό, προκειμένου να «εισπράξει» τη δεδομένη άρνηση των Ισραηλινών και να την χρησιμοποιήσει ενάντιά τους στις διαπραγματεύσεις, ή ευελπιστεί όντως στην απελευθέρωσή του, «βλέποντάς» τον ως ηγέτη της μεταπολεμικής Γάζας;
