Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το 2015 σχέδιο δράσης για να στηρίξει την επιτάχυνση της μετάβασης της Ευρώπης προς μια κυκλική οικονομία, την τόνωση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας, την προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Η Ομοσπονδία Εργοδοτών & Βιομηχάνων (ΟΕΒ) μελέτησε το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που προβλέπει 54 μέτρα για να «κλείσει» ο κύκλος ζωής των προϊόντων: Από την παραγωγή και την κατανάλωση μέχρι τη διαχείριση των αποβλήτων και την αγορά δευτερογενών πρώτων υλών. Παράλληλα, στο σχέδιο δράσης καθορίζονται πέντε τομείς προτεραιότητας, των οποίων η μετάβαση θα πρέπει να επιταχυνθεί σε όλο το εύρος της αλυσίδας αξίας τους (πλαστικά, απόβλητα τροφίμων, πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας, κατασκευές και κατεδαφίσεις, βιομάζα και υλικά βιολογικής προέλευσης). Ακόμα, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην οικοδόμηση ισχυρών θεμελίων επί των οποίων μπορούν να στηριχθούν και να ευδοκιμήσουν οι επενδύσεις και η καινοτομία.
Μελέτες αποδεικνύουν ότι η κυκλική οικονομία, θα επιτρέψει στην Ευρώπη να αυξήσει την παραγωγικότητα των πόρων έως και 3% ετησίως. Αυτό θα αποφέρει οφέλη στις οικονομίες της Ευρώπης από την εξοικονόμηση πρωτογενών πόρων, ύψους περίπου 0,6 τρισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως έως το 2030. Επιπλέον, θα μπορούσε να δημιουργήσει 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ σε οφέλη που δεν σχετίζονται με την άμεση εξοικονόμηση πόρων, φέρνοντας τα ετήσια συνολικά οφέλη σε περίπου 1,8 τρισεκατομμύρια ευρώ σε σύγκριση με τη σημερινή κατάσταση. Παρόμοιες μελέτες δεν έχουν ακόμα εκπονηθεί στην Κύπρο και η ΟΕΒ πιστεύει πως αυτό θα πρέπει να τροχοδρομηθεί άμεσα.
Τα επιχειρηματικά μοντέλα της κυκλικής οικονομίας επιτρέπουν στην Ευρώπη (κατά συνέπεια και στην Κύπρο), να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που θέτει η αυξανόμενη έλλειψη και η εξάντληση των φυσικών πόρων, τη διασφάλιση βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Ωστόσο, η μετάβαση από επιχειρηματικά μοντέλα γραμμικής σε κυκλική οικονομία, δεν είναι απλή.
Υπάρχουν πολλά εμπόδια τόσο σε επίπεδο εταιρειών όσο και σε επίπεδο αλυσίδας αξίας, καθώς και στην υιοθέτηση νέων πολιτικών σε επίπεδο ΕΕ αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Οι δυσκολίες στη χρηματοδότηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων, τα φορολογικά συστήματα, η αντίσταση στις αλλαγές και η αντιληπτή έλλειψη ζήτησης από τους καταναλωτές αποτελούν βασικά παραδείγματα εμποδίων που παρεμποδίζουν ή δεν συμβάλλουν στον κυκλικό μετασχηματισμό. Από πολιτική άποψη, το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία, καθώς και η στρατηγική για τα πλαστικά και η διαθεσιμότητα χρηματοδότησης αποτελούν σημαντικούς παράγοντες σε επίπεδο ΕΕ που υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις που επιθυμούν να επιτύχουν τους κυκλικούς τους στόχους. Η ΟΕΒ, έχει υποβάλει εμπεριστατωμένες εισηγήσεις προς το καθ’ ύλην αρμόδιο υπουργείο, για τρόπους άρσης εμποδίων ώστε να υποβοηθηθεί η μετάβαση των κυπριακών επιχειρήσεων σε ένα κυκλικό μοντέλο. Σε αυτή τη φάση η ΟΕΒ μελετά και άλλες εισηγήσεις.
Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται εμπορικά εμπόδια, όπως η φορολογία και η ρύθμιση που αφορά τη χρήση δευτερογενών πρώτων υλών, καθώς και η έλλειψη τόσο εναρμόνισης όσο και ολοκληρωμένων σχεδίων ανακύκλωσης σε όλη την επικράτεια της ΕΕ. Επίσης, ουσιαστικό εμπόδιο αποτελεί η έλλειψη διεθνών προτύπων.
Μέτρα για στροφή σε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης
Ορισμένες εισηγήσεις, τις οποίες υιοθετεί η ΟΕΒ, για την άρση των εμποδίων που παρεμποδίζουν τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία, μπορεί να είναι:
• Η χρηματοδότηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων σε συνδυασμό με φορολογικά συστήματα. Ο μετασχηματισμός των επιχειρήσεων είναι δαπανηρός. Στα κεφάλαια και στις επενδύσεις που απαιτούνται για την καινοτομία των επιχειρήσεων, προστίθενται και άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν, επίσης, στο υψηλό κόστος εφαρμογής κυκλικών μοντέλων. Αυτές περιλαμβάνουν το υψηλό κόστος των δευτερογενών προϊόντων και πρώτων υλών, σε αντίθεση με το συχνά χαμηλότερο κόστος των παρθένων πόρων (που προκαλείται εν μέρει από υψηλότερους φόρους επί της εργασίας που επιβάλλουν ποινές για επαναχρησιμοποίηση, επισκευή και ανακύκλωση) και τα τρέχοντα φορολογικά συστήματα, από τα κυκλικά μοντέλα (ο φόρος προστιθέμενης αξίας επί των ανακυκλωμένων προϊόντων, για παράδειγμα, απαιτεί την καταβολή δύο φορές για το ίδιο προϊόν). Ως εκ τούτου θα πρέπει να υιοθετηθούν τα κατάλληλα χρηματοδοτικά μέσα, αλλά και φορολογικά κίνητρα.
• Αντιληπτή έλλειψη ζήτησης από τον καταναλωτή. Σε πολλές περιπτώσεις, η έννοια της κυκλικότητας και τα οφέλη της είναι ελάχιστα κατανοητή. Επιπλέον, τα κυκλικά προϊόντα τείνουν να είναι ακριβότερα από τα «μη κυκλικά» αγαθά. Ο συνδυασμός αυτών των δύο παραγόντων περιορίζει τη ζήτηση των καταναλωτών για κυκλικά προϊόντα. Ως εκ τούτου θα πρέπει να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες ενημέρωσης των καταναλωτών.
• Η υιοθέτηση διεθνών προτύπων. Πέραν των προτύπων που έχουν υιοθετηθεί μεμονωμένα σε ορισμένες χώρες π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία κλπ, δεν υπάρχουν διεθνή πρότυπα πιστοποίησης. Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO), ξεκίνησε τη συγγραφή προτύπου για την κυκλική οικονομία, το οποίο όμως αναμένεται να ολοκληρωθεί σε τρία χρόνια από σήμερα. Στέλεχος της ΟΕΒ συμμετέχει στη Διεθνή Τεχνική Επιτροπή ως εκπρόσωπος της Κύπρου.
Κλείνοντας, αναφέρεται ως παράδειγμα προς μίμηση, η υιοθέτηση κυβερνητικού προγράμματος για την κυκλική οικονομία από την Ολλανδία, στο οποίο συμμετέχουν αρκετά υπουργεία της χώρας. Περιλαμβάνει όλα τα προγράμματα που στοχεύουν στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των πρώτων υλών: Π.χ. τα προγράμματα αποβλήτων προς μετατροπή σε πόρους, πράσινη ανάπτυξη και επιχειρηματικότητα. Το πρόγραμμα της Κυκλικής Οικονομίας θα συμβάλει στη δημιουργία ενός ασφαλούς και υγιούς ανθρώπινου περιβάλλοντος.
*Προϊστάμενη Υπηρεσίας Ενέργειας & Περιβάλλοντος, Ομοσπονδία Εργοδοτών & Βιομηχάνων (ΟΕΒ)
