Από τον Άγιο Θεόδωρο, όπου ήταν η θερινή κατοικία του, εμπνεύστηκε πολλά εμβληματικά έργα του όπως οι «Αγωνίες», ο σπουδαίος εικαστικός της Κύπρου. Αυτό το πετρόχτιστο σπίτι του θα αξιοποιηθεί από το ΤΕΠΑΚ και θα μετατραπεί σε Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο. Η Κλίτσα Αντωνίου μας μιλά για τα σχέδια του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου και τη σημασία που θα έχει το κέντρο για τους σύγχρονους καλλιτέχνες αλλά και τους νέους φοιτητές.
«Ο Άγιος Θεόδωρος είναι το χωριό που μου αποκάλυψε τον κόσμο της Κύπρου και το τοπίο. Επιστρέφω από την Ευρώπη γεμάτος απογοήτευση για την εσωτερική φτώχεια και την εξωτερική σπατάλη την αναλήθεια, το κενό, τον κυνισμό. Αισθάνομαι την ανάγκη να ριζώσω. Ο παππούς μου έρχεται από τα μέρη αυτά, από τους βασανισμένους αυτούς τόπους που τους έπλασα αρχαίους και αληθινούς…» έγραφε ο Αδαμάντιος Διαμαντής σε μια επιστολή του προς τον Γιώργο Σεφέρη. Ο Κύπριος ζωγράφος συνδεόταν με στενή φιλία με τον μεγάλο Έλληνα ποιητή. Τον ξενάγησε στην Κύπρο και του αφιέρωσε το μνημειώδες πασίγνωστο έργο του «Ο κόσμος της Κύπρου». Ο Διαμαντής, όπως γράφει o Γιώργος Σεφέρης τον Φεβρουάριο του 1964, «ήταν από τους ανθρώπους που αγαπά κανείς αμέσως – είχε την ακτινοβολία της αγάπης, το ίδιο και η ζωγραφική του. Από τότε συναντηθήκαμε σπάνιες φορές, όπως το ’φερνε η μοίρα, αλλά η παρουσία του είναι πάντα παρούσα στη μνήμη μου σε καλές και κακές στιγμές».
Ο Αδαμάντιος Διαμαντής επισκέφθηκε τον Άγιο Θεόδωρο για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1931, και ξαναπήγε το 1932. Τα σκίτσα του από αυτές τις επισκέψεις αποτέλεσαν τη βάση για σημαντικά πρώιμα έργα του, όπως η «Αναμαλλιάρα σε γαϊδούρι» (1932) και οι «Φυτεύτριες» (1932-33). Η αγορά της συγκεκριμένης εξοχικής κατοικίας γίνεται το 1964, σε μια στιγμή καλλιτεχνικής στασιμότητας αλλά και αναζήτησης των βασικών αρχών της ζωγραφικής του. Το σπίτι αυτό με την πανέμορφη θέα στο χωριό ήταν για πολλά χρόνια χώρος δημιουργίας, απομόνωσης, περισυλλογής, ανάπαυλας, αναψυχής, φιλοξενίας μεγάλων καλλιτεχνών και επαφής με τη φύση.
Σε μια συνέντευξή του ο Διαμαντής μίλησε για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του, τις «Αγωνίες», το οποίο εμπνεύστηκε εκεί, στη θερινή του κατοικία. «Από τον Άγιο Θεόδωρο είδα όλη τη σταθερότητα, κάτι το μνημειώδες. Νομίζεις ότι είναι σαν αρχαίο πράγμα. Οι κινήσεις είναι αδρές, το χέρι, το πόδι, κινούνται αλλιώς -η κίνηση επέβαλλε κάποια ταχύτητα με τις ποδίνες που φορούσαν και κατέβαιναν από το βουνό- ήταν κίνηση, αλλά άλλο πράγμα απ’ αυτό που βλέπει ένας στην πόλη. Τον πρώτο χρόνο που πήγαμε στον Άγιο Θεόδωρο κατοικούσαμε στο σχολείο, που είναι το ψηλότερο μέρος του χωριού, κι από κει ξεκινούσε το βουνό. Απ’ εκεί οι χωριανοί, οι γυναίκες κυρίως που γύριζαν από το βουνό με τις κατσίκες και τα μωρά τους, βρήκαν ένα μονοπάτι και για συντομία κατέβαιναν από τον πάνω στον κάτω δρόμο από το μονοπάτι, εξαπολούσαν τα πόδια τους και έτρεχαν. Εγώ το έβλεπα αυτό, αλλά πού να πιάσω τέτοιο πράγμα; Αυτή τη στασιμότητα την είχα εξαντλήσει στον «Κόσμο της Κύπρου». Τότε σκέφτηκα να αρχίσω τις «Αγωνίες». Θέλησα να αποδώσω την κίνηση αυτή, την ορμή, ήταν αγωνία αυτή η κίνηση, να κατεβαίνει μια γυναίκα από το βουνό με ένα παιδί στο χέρι, την κατσίκα πίσω της. Ξεκινημένες σε μια ήρεμη εποχή, εκπροσωπούσαν και μια ταραχώδη εποχή που ήρθε μετά».
Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΣ
Την οικία του κορυφαίου ζωγράφου Αδαμάντιου Διαμαντή παραχώρησε πρόσφατα η κοινότητα Αγίου Θεοδώρου στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το πρωτόκολλο που υπέγραψε το ΤΕΠΑΚ με την κοινότητα προβλέπει, τη διατήρηση και αξιοποίηση της οικίας του Διαμαντή από το πανεπιστήμιο, με σκοπό τη δημιουργία του Διεθνούς Ερευνητικού Κέντρου «Αδαμάντιος Διαμαντής». Η ανακαίνιση θα γίνει από την κοινότητα του Αγίου Θεοδώρου και το ΤΕΠΑΚ θα διαχειρίζεται τον χώρο. Στο πετρόκτιστο σπίτι με τα ξύλινα πατώματα και τις ψαθαριές στο ταβάνι, υπάρχουν πολλά κρεβάτια που δείχνει ότι φιλοξενούσε συχνά φίλους του. Στο χώρο υπήρχαν πολλά από τα προσωπικά του αντικείμενα, καβαλέτο, παλέτα, μπογιές, ατέλειωτα έργα. Η κοινότητα τα διαφύλαξε σε ένα ιδιαίτερο χώρο μέσα στο μουσείο του χωριού. Μέσα στο σπίτι του τώρα υπάρχει ένα ατέλειωτο έργο του.
Η εικαστικός Κλίτσα Αντωνίου, Καθηγήτρια στο Τμήμα Καλών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ, μας είπε ότι η κατοικία του Διαμαντή θα λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς στην περιοχή, όπου θα γίνονται εκδηλώσεις και φιλοξενίες καλλιτεχνών. «Το σπίτι του μεγάλου καλλιτέχνη θα πρέπει να έχει άμεση σχέση με το έργο του, έτσι ώστε να συνεχίσει να αποτελεί πυρήνα καλλιτεχνικής σκέψης και δημιουργίας, συμβάλλοντας στη διατήρηση της πλούσιας παρακαταθήκης του ζωγράφου. Θα μπορούσε να αποτελέσει κέντρο έρευνας γύρω από θέματα που άπτονται της σύγχρονης καλλιτεχνικής δραστηριότητας αλλά και τόπο διασύνδεσης του Αγίου Θεοδώρου τόσο με την κυπριακή και όσο και με τη διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα. Επίσης το ΤΕΠΑΚ θα οργανώνει εκδηλώσεις μέσα από τις οποίες θα προβάλλονται πτυχές του έργου του ζωγράφου. Όπως για παράδειγμα, το διεθνές συμπόσιο «Άλλοτε Οικείοι Χώροι, Σύγχρονοι Δημιουργοί Πολιτισμού: Το Θερινό Σπίτι του Αδαμάντιου Διαμαντή» το οποίο διοργάνωσε πέρσι, το ερευνητικό εργαστήριο Cut Contemporary Fine Arts Lab, το οποίο ίδρυσα και διευθύνω, στο πλαίσιο του project Πλατφόρμες Υπαίθρου /Χώροι Συνδημιουργίας και Επανασύνδεσης. Το συμπόσιο εστίασε σε θέματα πολιτισμικής διαχείρισης με αναφορά στη σύγχρονη πολιτισμική-καλλιτεχνική δημιουργία και μουσειολογία. Συγκεκριμένα, επιδίωξε τον διάλογο γύρω από την ανάπτυξη βιώσιμων και ουσιαστικών δράσεων, πρωτοβουλιών και δομών σε συνάρτηση με την τοπική κοινωνία και σε σχέση με τη διατήρηση και τη διαχείριση της καλλιτεχνικής, πνευματικής και υλικής παρακαταθήκης δημιουργών.»
Όπως σημειώνει η κ. Αντωνίου «Υπήρξε ο καλλιτέχνης που σφράγισε ανεξίτηλα με την παρουσία του την Κυπριακή τέχνη του 20ου αιώνα, όχι μόνο μέσα από το δικό του εικαστικό έργο, αλλά και από την ερευνητική και εκπαιδευτική του προσφορά. Η πολύπλευρη και διεισδυτική προσωπικότητα του Διαμαντή αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για τις γενιές των καλλιτεχνών που ακολούθησαν αλλά και αυτών που θα ακολουθήσουν. Ο χώρος του Διαμαντή στον Άγιο Θεόδωρο, αυτός στον οποίο μελέτησε οραματίστηκε και δημιούργησε, θα αποτελέσει όχι μόνο πηγή έμπνευσης για τους σύγχρονους καλλιτέχνες της Κύπρου, αλλά και τον φυσικό χώρο μέσα στον οποίο οι νέοι φοιτητές θα μπορούν να νιώσουν τη μεγάλη ψυχή του, «αυτή που αποτύπωσε στον “Κόσμο της Κύπρου” και στα άλλα έργα του. Τις αγωνίες του, τη διορατικότητά του και το νοιάξιμο για τον τόπο. Το έχει πει γλαφυρά και ο ίδιος: “Αν σε όλη μου τη ζωή δεν ζωγράφιζα τίποτε άλλο, θα μπορούσα να βασίσω όλο μου το έργο στα τετράδια του Αγίου Θεοδώρου. Εκείνα τα πράγματα που σχεδίασα σιγά-σιγά με ένα βελόνι είναι η σημαντικότερή μου δουλειά.”».
Όπως μας εξήγησε η κ. Αντωνίου, η κοινότητα αγόρασε το σπίτι από τους κληρονόμους του Διαμαντή. Αυτό που εκκρεμεί τώρα είναι η αποκατάστασή του. Ο κ. Στέφανος Θεοδότου, κοινοτάρχης του Αγίου Θεοδώρου, μας ανέφερε ότι θα ζητήσουν από το υπουργείο Εσωτερικών ένα κονδύλι για την αποκατάσταση της οικίας του Διαμαντή. Ο ίδιος πιστεύει ότι η λειτουργία του χώρου ως Ερευνητικό Κέντρο θα φέρει νέα πνοή στο χωριό. «Στην κοινότητά μας εδώ και 40 χρόνια δεν λειτουργεί δημοτικό. Σήμερα έχουμε μόνο 60 κατοίκους, ενώ υπάρχουν 240 ανακαινισμένες κατοικίες οι οποίες χρησιμοποιούνται από τους ιδιοκτήτες μόνο τα Σαββατοκύριακα ως εξοχικά. Όταν όμως έρθουν εδώ φοιτητές, καλλιτέχνες και άλλοι ερευνητές, το χωριό θα αναζωογονηθεί».
Αυτό που χρειάζεται να γίνει τώρα, λοιπόν, είναι να ευαισθητοποιηθούν τα αρμόδια υπουργεία, το υφυπουργείο Πολιτισμού και το υπουργείο Εσωτερικών, για να προχωρήσει άμεσα η οικονομική υποστήριξη για αποκατάσταση της κατοικίας του εμβληματικού καλλιτέχνη της Κύπρου.
Ελεύθερα 23.7.2023
