Ακολουθήσαμε την αρχαιολόγο Αντιγόνη Μιχαήλ και την ιστορικό τέχνης Χριστίνα Λάμπρου σε μια περιδιάβαση-ξενάγηση στην έκθεση της Κυριακής Κώστα «Ακαμαντίς – Head and Hand» στην Πόλη Χρυσοχούς. Γνωρίσαμε ντόπιους οι οποίοι μας αφηγήθηκαν ιστορίες για την ιστορία, τον πολιτισμό και τις κρυφές φυσικές ομορφιές της περιοχής. Περπατήσαμε στα στενά δρομάκια της Πόλης με τους βασιλικούς και μάθαμε για την ανακάλυψη μακεδονικού τάφου που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη πριν από 30 χρόνια.
Πολλοί από τους επισκέπτες και επισκέπτριες που συμμετείχαμε στον περίπατο-ξενάγηση στο πλαίσιο της έκθεσης της Κυριακής Κώστα «Ακαμαντίς – Head and Hand» έχουμε περιηγηθεί πολλές φορές την περιοχή της Πόλης Χρυσοχούς, ωστόσο ελάχιστα γνωρίζουμε για τον αρχαίο και σύγχρονο πολιτισμό της πόλης και των γύρω χωριών. Έχουμε περιδιαβεί ίσως τα τουριστικά αξιοθέατα, όπως τα περίφημα λουτρά της Αφροδίτης, την πανέμορφη παραλία της Φοντάνα Αμορόζα με τα τυρκουάζ νερά, όμως αγνοούμε πολλά άλλα. Με μεγάλη περιέργεια λοιπόν ακολουθήσαμε την εικαστικό Κυριακή Κώστα, την αρχαιολόγο Αντιγόνη Μιχαήλ και την ιστορικό τέχνης Χριστίνα Λάμπρου σε μια ενδιαφέρουσα περιπατητική διαδρομή, ένα ταξίδι στον χρόνο που αρχίζει από το αρχαίο Μάριον και φτάνει στη σημερινή Πόλη Χρυσοχούς.
Αφετηρία της ξενάγησής μας το ξενοδοχείο Άνασσα, το οποίο φιλοξενεί μέρος της έκθεσης της Κυριακής Κώστα. Στους κεντρικούς χώρους του ξενοδοχείου είναι αναρτημένος ένας χάρτης -ένα έργο τέχνης στην πραγματικότητα που είναι βασικό κομμάτι της έκθεσης και την συνδέει με σημεία θέασης που μας προτείνει η καλλιτέχνης σε επιμέλεια της Χριστίνας Λάμπρου, ο οποίος αποκαλύπτει πολλούς θησαυρούς της περιοχής που αφορούν την αρχαιολογία, την ιστορία, τις φυσικές ομορφιές, μύθους και ιστορίες, που ξεκινούν από την Πόλη Χρυσοχούς και απλώνονται στα γύρω χωριά. Τον σχεδιασμό του υπογράφει η Πόπη Πισσουρίου. Πολλές πληροφορίες στον χάρτη που είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας έρευνας της Κώστα εστιάζουν στο νερό, που αποτελεί και κεντρικό στοιχείο στην πρακτική της. Η εικαστικός σημειώνει όλα τα φράγματα της περιοχής και μας προκαλεί την περιέργεια να επισκεφθούμε άλλες τοποθεσίες που έχουν να κάνουν με το νερό. Όπως η Σπηλιά του Δράκου στον Πωμό στην οποία, σύμφωνα με τον μύθο, η Ρήγαινα είχε βρει καταφύγιο όταν την κυνηγούσε ο Διγενής. Ενδιαφέρουσα και η ιστορία για το «Πλυσταρκό» της Κρήτου Τέρρα: Ήταν ένας ανοιχτός υπαίθριος χώρος όπου συναντιούνταν οι γυναίκες μέχρι το 1960 για να πλύνουν τα ρούχα της οικογένειας. Εδώ έβρισκαν τρεχούμενο νερό, που έρεε από έξι κυκλικά ανοίγματα στον βράχο, και τις διευκόλυνε στο πλύσιμο. Σε κοντινό σημείο λειτουργούσε κάθε Τρίτη λουτρό, που είχε σκαλιστεί πάνω στον ίδιο βράχο, για τις γυναίκες του χωριού, ενώ απαγορευόταν στους άντρες να προσεγγίσουν την περιοχή. Στον χάρτη ενημερωνόμαστε και για τις Καραβόπετρες, μεγάλους βράχους στην παραλία δυτικά του χωριού Ίνεια. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ήταν πειρατικά καράβια τα οποία ακινητοποιήθηκαν με θεία παρέμβαση και μετατράπηκαν σε βράχους. Από τον χάρτη ξεχωρίζουμε επίσης το πανέμορφο μονοπάτι της φύσης «Ανεράδες» στο χωριό Μηλιού, μια υπέροχη διαδρομή παρατήρησης της πανίδας και της χλωρίδας της περιοχής.
Πάμε όμως ξανά πίσω στην αφετηρία της ξενάγησής μας, στο ξενοδοχείο Άνασσα, με την Κυριακή Κώστα. Τα έργα της είναι τοποθετημένα σε μια ευθεία στους εσωτερικούς χώρους, κατά μήκος της οποίας υπάρχουν σιντριβάνια. Όπως μας εξήγησε η εικαστικός, το 2022-23 το ξενοδοχείο Άνασσα τής άνοιξε τις πόρτες των υπόγειων αποθηκών του, από όπου πήρε άχρηστα πλέον υλικά όπως σεντόνια, τραπεζομάντιλα, διάφορα μέταλλα και ξύλα, τα οποία επεξεργάστηκε και χρησιμοποίησε ως πρώτη ύλη για τα έργα της. Σε τρία έργα βλέπουμε αριστοτεχνικά κεντημένα σύμβολα που η εικαστικός εντόπισε χαραγμένα σε βράχους, βρύσες και κάκτους της περιοχής. Όπως μας εξήγησε πρόκειται για ένα είδος αφηγήσεων του κοινού στην περιοχή που η ίδια φωτογράφισε και φύλαξε στο αρχείο της στο πλαίσιο της έρευνας της.
ΤΑ ΣΤΙΑΘΚΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ
Στο τέλος της πορείας αυτής, στην εξωτερική βεράντα του ξενοδοχείου στα βόρεια με πανοραμική θέα στη θάλασσα, συναντούμε τον κ. Τάκη Αντωνίου από το χωριό Προδρόμι. Είναι διευθυντής του μπαρ και ένας από τους ντόπιους που γνωρίζουν απ’ άκρη σ’ άκρη όλη την περιοχή. «Είμαι παιδί της Αφροδίτης και νιώθω ότι ζω στον παράδεισο» μας συστήθηκε δείχνοντας τη θάλασσα και το μοναδικό τοπίο της περιοχής. Μας λέει ότι πριν από 50 χρόνια η κύρια ασχολία των ανθρώπων της Πόλης ήταν το μάζεμα των χαρουπιών και των ελιών. Από τις αποθήκες που υπήρχαν στο Λατσί φόρτωναν τα καράβια που μετέφεραν τα χαρούπια στις γειτονικές χώρες. Μας μίλησε επίσης για τα πετρόχτιστα σπίτια της περιοχής, τα λεγόμενα «στιάθκια». «Όλη η περιοχή του Ακάμα είχε πάνω από 650 πετρόχτιστα σπίτια, με στέγη από καλάμια και πηλό, στα οποία μεγάλωσαν οι παππούδες μας», λέει. Με αφορμή το ηχητικό έργο που βρίσκεται στην έκθεση ως ένα δείγμα της επικοινωνίας των ανθρώπων προηγούμενων δεκαετιών, ο κ. Τάκης μας αφηγήθηκε ότι, την εποχή που δεν υπήρχαν τηλέφωνα, οι ντόπιοι επικοινωνούσαν μεταξύ τους με σφυρίγματα. «Οι βοσκοί επικοινωνούσαν μεταξύ τους με χαρακτηριστικά σφυρίγματα. Επίσης οι γυναίκες, όταν ήθελαν να προσκαλέσουν μια φίλη τους για καφέ, έκαναν ένα δικό τους συνθηματικό σφύριγμα. Ήταν ένας δικός τους κώδικας επικοινωνίας». Μας θύμισε ένα χωριό στην Εύβοια, κοντά στο Κάβο Ντόρο, όπου οι λιγοστοί κάτοικοί του έχουν δημιουργήσει τη σφυριά, μια δική τους γλώσσα επικοινωνίας με σφυρίγματα.
Ο κ. Τάκης μας μίλησε και για τις σπηλιές που γνωρίζουν μόνο οι ντόπιοι. «Μια μεγάλη σπηλιά ξεκινούσε από το Νέο Χωριό και έφτανε μέχρι την παραλία του Ασπρόκρεμμου. Ήταν σαν ένα μεγάλο τούνελ, από το οποίο περνούσαν οι άνθρωποι με γαϊδούρια. Επίσης, μόνο άνθρωποι της περιοχής γνωρίζουν ότι εκεί κοντά βρίσκεται και μια σπηλιά με σταλακτίτες, την οποία όμως μπορείς να προσεγγίσεις μόνο κολυμπώντας και χρησιμοποιώντας εξοπλισμό δύτη».
Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΤΑΦΟΥ
Επόμενος σταθμός της περιήγησής μας, το Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο Μαρίου-Αρσινόης. Εδώ, όπως μας εξήγησε η αρχαιολόγος Αντιγόνη Μιχαήλ, η Κυριακή Κώστα αναπτύσσει μέσα από τα έργα της έναν διάλογο με τους αρχαίους δημιουργούς. Αντλώντας έμπνευση από τα αρχαιολογικά ευρήματα καθώς και από αντικείμενα που μαρτυρούν τελετές εξαγνισμού και την άμεση συσχέτιση του νερού με νεκρώσιμες ακολουθίες, προτείνει μια σειρά από έργα – σύγχρονα αφιερώματα για την ίαση και αποκατάσταση της σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον. Στην κεντρική αίθουσα μας υποδέχθηκε ο πρώην αρχαιοφύλακας Ανδρέας Συμεωνίδης, ο οποίος εργάζεται στο μουσείο από την ίδρυσή του το 1998. Μας αφηγήθηκε μια από τις πιο σημαντικές στιγμές του μουσείου, το 2009, όταν ένας εργάτης άραβας τους ειδοποίησε ότι, οργώνοντας το χωράφι του εργοδότη του, έπεσε μέσα σε μια μεγάλη γούβα κάτω από την οποία υπήρχε ένας τάφος. «Εκείνη την ώρα βρισκόμασταν σε δύο άλλους αρχαίους τάφους εκεί κοντά», αφηγείται ο κ. Συμεωνίδης. «Όταν καταλάβαμε ότι επρόκειτο για αρχαίο τάφο, ειδοποιήσαμε τους αρχαιολόγους. Στην ανασκαφή βρέθηκαν δυο αργυρά τετράδραχμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Φιλίππου του Γ΄, μια βάση ακόντιου, μια αιχμή δόρατος, κομμάτια από ασπίδα και μέρος κράνους. Από τα ευρήματα φάνηκε ότι ο τάφος ανήκε σε Μακεδόνα αξιωματικό, όμως δεν βρέθηκαν τα οστά του νεκρού. Πάνω από τον τάφο υπήρχε σωλήνα νερού που τρυπήθηκε από μπουλντόζα. Αν είμασταν εκείνη την ώρα στο εσωτερικό του τάφου, θα είχαμε πνιγεί. Είναι μια ιστορία που, όσοι δουλέψαμε εκεί στην ανασκαφή, θα θυμόμαστε για πάντα». Ο κ. Συμεωνίδης ήταν παρών και σε μια άλλη ανασκαφή στην οποία αποκαλύφθηκε ένα σπουδαίο αγγείο με αναπαράσταση τελετής γάμου. «Το 2006, στη διάρκεια ανέγερσης μιας οικοδομής κοντά στην εκκλησία του Αποστόλου Ανδρέα στην Πόλη Χρυσοχούς, βρέθηκαν αρχαίοι τάφοι. Ανάμεσα στα αρχαία ευρήματα ήταν ένα μοναδικό αγγείο με προγαμιαία παράσταση του 5ου ή 4ου αιώνα, το οποίο ακόμη δεν έχει δημοσιευθεί».
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο παρακολουθήσαμε και την μικρού μήκους ταινία του Άλεξ Ιωάννου, με τίτλο “No Drop to the Sea”, που διερευνά, μέσα από τη φωνή του Βραχίμη Ιωάννου, τα τεχνικά επιτεύγματα σχετικά με τις υποδομές νερού που μεταμόρφωσαν τη χερσόνησο του Ακάμα και την περιοχή της Πάφου στα μέσα του 20ού αιώνα. Ο κ. Ιωάννου παππούς του Άλεξ, είχε εργαστεί στο Τμήμα Ανάπτυξης Υδάτων. Κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 ο κ. Βραχίμης σχεδίασε, υλοποίησε και επέβλεψε την εγκατάσταση σημαντικών συστημάτων διαχείρισης νερού (όπως φράγματα, εκτεταμένα δίκτυα σωληνώσεων και χωριών) που επέτρεψαν την ανάπτυξη της επαρχίας Πάφου.
Μετά το Αρχαιολογικό Μουσείο, διασχίσαμε τα δρομάκια της Πόλης με τους βασιλικούς, περάσαμε από την παλιά αγορά, για την οποία γίνεται προσπάθεια να κηρυχθεί διατηρητέα και φτάσαμε στο δημαρχείο, ένα νεοκλασικό κτήριο του 1925 που βρίσκεται σε ένα ύψωμα με πανοραμική θέα στη θάλασσα. Στην αυλή του προγραμματίζεται να γίνει μελλοντικά ένα αμφιθέατρο για εκδηλώσεις. Εδώ μας υποδέχθηκε ο αντιδήμαρχος κ. Λευτέρης Παναγή, o οποίος ευχαρίστησε την εικαστικό Κυριακή Κώστα και τους επισκέπτες για το ενδιαφέρον τους για την ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής.
Ο ΑΥΤΟΔΙΔΑΚΤΟΣ ΓΛΥΠΤΗΣ ΑΝΤΡΕΑΣ ΜΟΔΙΤΗΣ
Στο πλαίσιο της έκθεσης της η Κυριακή Κώστα, αναδεικνύει και το έργο του 76χρονου γλύπτη Αντρέα Μοδίτη. Ανάμεσα στα εκθέματά της στο ξενοδοχείο Άνασσα περιλαμβάνεται και ένα γλυπτό του το οποίο αναπτύσσει ένα διάλογο με ένα δικό της έργο. Η εικαστικός μας οδήγησε στο σπίτι του που βρίσκεται κοντά στο δημαρχείο. Στον κήπο του, που μοιάζει με μικρό υπαίθριο μουσείο γλυπτικής, είδαμε εκτεθειμένα μια σειρά γλυπτά από αθασόπετρα και πουρόπετρα. Όπως μας είπε ο ίδιος, είναι αυτοδίδακτος και ασχολείται με τη γλυπτική τα τελευταία 30 χρόνια. «Η δουλειά μου ήταν μηχανοδηγός σε μπουλντόζα. Πολλές φορές, εκεί που δούλευα, έβρισκα πέτρες τις οποίες κουβαλούσα στην αυλή μου για να τις επεξεργαστώ. Επέστρεφα από τη δουλειά και καθόμουν με τις ώρες να σκαλίζω στην πέτρα μορφές από την ελληνική μυθολογία, όπως ο Διόνυσος και η Αφροδίτη. Ήταν μια δημιουργική διέξοδος που μου έδινε μεγάλη ικανοποίηση. Πολλά ερεθίσματα έπαιρνα και από αντικείμενα που έβλεπα στο αρχαιολογικό μουσείο, από καθημερινές εργασίες που έκαναν οι άνθρωποι στις προηγούμενες δεκαετίες αλλά και από τη φύση». Στο δημαρχείο της Πόλης Χρυσοχούς εκτίθεται ο Διόνυσος, ένα γλυπτό του κ. Μοδίτη, ενώ στο Πολιτιστικό Κέντρο της Πόλης είδαμε τον στρατηγό Κίμωνα. Το 450 π.Χ. ο Κίμων έπλευσε στην Κύπρο με 200 συμμαχικές τριήρεις για να εκδιώξει τους Πέρσες και να αποκαταστήσει την αθηναϊκή κυριαρχία στην ανατολική Μεσόγειο. Στην Κύπρο πολιόρκησε το Μάριον και το Κίτιον.
Μέσα από τον περίπατο η εικαστικός φωτίζει αθέατες πτυχές της ιστορίας και του πολιτισμού της περιοχής, αναπτύσσει ένα διάλογο με τους ντόπιους και εκφράζει την αγάπη, την έγνοια και την φροντίδα της για τον τόπο. Το πρότζεκτ της «Ακαμαντίς – Head and Hand» είναι σε εξέλιξη και μας επιφυλάσσει ακόμη πολλές νέες ιστορίες και αφηγήσεις.
Η έκθεση της Κυριακής Κώστα «Ακαμαντίς – Head and Hand» σε επιμέλεια Ευαγόρα Βανέζη και Μόνικας Ασημένου παρουσιάζεται στο Ξενοδοχείο Άνασσα και στο Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο Μαρίου-Αρσινόης, Πόλη Χρυσοχούς. Ώρες λειτουργίας Μουσείου: Δευτέρα–Παρασκευή 08:30–16:00, Σάββατο 09:00–15:00 (Κυριακή και αργίες κλειστό). Μέχρι 27/10
Ελεύθερα 3.9.2023
