Αυτό που ζούμε δεν είναι απλά κάποια κύματα καύσωνα που έρχονται και παρέρχονται. Είναι τα καλοκαίρια μας όπως θα είναι από εδώ και πέρα. Είναι, με λίγα λόγια, η κλιματική αλλαγή. Και, κάποιες πόλεις ήδη ψάχνουν τρόπους αντιμετώπισης και προσαρμογής στα νέα δεδομένα.

Τα κύματα καύσωνα γίνονται ολοένα και πιο συχνά και πιο έντονα. Και οι προοπτικές δεν είναι παρήγορες. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, χωρίς άμεση παρέμβαση, βρισκόμαστε σε τροχιά να φτάσουμε μέχρι το 2100 σε μέση θερμοκρασία 3,7°C υψηλότερη από την περίοδο της προβιομηχανικής επανάστασης. Γεγονός που απειλεί ολόκληρα οικοσυστήματα και θέτει σε κίνδυνο τον αστικό τρόπο ζωής. Πολλά υλικά που χρησιμοποιούνται στις πόλεις, όπως το σκυρόδεμα, η άσφαλτος ή το μέταλλο, θερμαίνονται εύκολα.

Η κυκλοφορία και η βιομηχανική δραστηριότητα συμβάλλουν περαιτέρω στην αύξηση της θερμοκρασίας και το μεγάλη ποσοστό ασφαλτοστρωμένων επιφανειών μειώνει την ψύξη μέσω της εξάτμισης. Αυτό μειώνει επίσης την ικανότητα του εδάφους να απορροφά το νερό της βροχής κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε πλημμύρες.

Οι ακραίες θερμοκρασίες καθιστούν, σε διάφορα σημεία του πλανήτη, τους εξωτερικούς χώρους πόλεων μη κατοικήσιμους για μεγάλα διαστήματα του χρόνου. Ιδιαίτερα σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, η θερμική καταπόνηση είναι ιδιαίτερα αυξημένη. Αστικές γειτονιές μπορεί να αισθάνονται έως και 10-20 βαθμούς Κελσίου πιο ζεστά από ότι στην ύπαιθρο. Επίσης, οι ακραίες θερμοκρασίας επιβαρύνουν τις υποδομές, οδηγώντας σε βλάβες που με τη σειρά τους δημιουργούν περισσότερους κινδύνους.

Ένα παράδειγμα είναι οι διακοπές ρεύματος λόγω υπερθέρμανσης των στοιχείων του δικτύου, όπως οι γραμμές μεταφοράς και οι μετασχηματιστές. Άλλα συστήματα είναι επίσης υπό πίεση, καθώς δρόμοι, σιδηρόδρομοι και αεροδιάδρομοι μπορούν να τεθούν εκτός λειτουργίας. Παλιά λεωφορεία και τραμ που δεν είναι εξοπλισμένα με επαρκή εξαερισμό και κλιματισμό αποτελούν απειλές για τους ταξιδιώτες. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπινου πληθυσμού, κάτι το οποίο γίνεται σαφές από την εμφάνιση αναπνευστικών ασθενειών, επεισοδίων εγκεφαλικής και θερμικής φύσης, όπως κόπωση, συγκοπή, εξάντληση και θερμοπληξία.

Η ανάγκη όπως ο αστικός σχεδιασμός υιοθετήσει στρατηγικές που προάγουν τον μετριασμό των επιπτώσεων αντί να αναπαράγουν μοντέλα που όχι μόνο δεν αντιμετωπίζουν τη θερμική καταπόνηση, αλλά την ενισχύουν είναι πλέον επείγουσα. Η ενίσχυση της φύσης και η προστασία της τοπικής βιοποικιλότητας, είναι σημαντικές παρεμβάσεις στην προσπάθεια δημιουργίας πιο βιώσιμων και ανθεκτικών πόλεων, καθώς ένα υγιές, φυσικό οικοσύστημα μπορεί να μετριάσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεσμεύοντας άνθρακα, παρέχοντας σκιά, αιχμαλωτίζοντας τα ύδατα απορροής και προστατεύοντας τις ακτές από τη διάβρωση.

Στοχεύοντας σε αυτή την κατεύθυνση, Δήμαρχοι από 31 πόλεις, όπως το Λος Άντζελες, η Βομβάη, το Παρίσι, η Στοκχόλμη και το Σίδνεϊ, υπέγραψαν κοινή δήλωση (Urban Nature Declaration), υποσχόμενοι ότι το 30-40% της συνολικής δομημένης επιφάνειας της πόλης τους θα αποτελείται από πράσινους χώρους έως το 2030 και το 70% των κατοίκων θα έχει πρόσβαση σε πράσινους ή μπλε (υδάτινους) δημόσιους χώρους, σε απόσταση 15’ με τα πόδια ή με ποδήλατο.

 Ήδη αρκετές πόλεις έχουν αρχίσει να προσθέτουν πράσινο στις πόλεις, να εντάσσουν το υγρό στοιχείο ως ένα μέτρο ανακούφισης, να αναβιώνουν παραδοσιακές μεθόδους ψύξης, να δημιουργούν αστικές οάσεις ως πιθανές λύσεις για την ανακούφιση του θερμικού στρες σε δημόσιους χώρους και να προσπαθούν να εφεύρουν νέους τρόπους αντιμετώπισης των συνθηκών που δημιουργούνται από την κλιματική αλλαγή.

Οι στρατηγικές παθητικού σχεδιασμού, οι οποίες χρησιμοποιούν φυσικά στοιχεία και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά για τη διατήρηση της άνεσης χωρίς να βασίζονται σε ενεργοβόρα συστήματα, γίνονται όλο και πιο σημαντικές για τον μετριασμό της αστικής θερμότητας.

Σε ένα από τα πιο ζεστά κλίματα του κόσμου, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς οι κάτοικοι αναζητούν ολοένα και περισσότερο κλιματιζόμενους χώρους, η προώθηση μιας υγιούς υπαίθριας κουλτούρας σε καυτές πόλεις όπως το Άμπου Ντάμπι αποτελεί πρόκληση για να σκεφτούμε με άλλη οπτική τους δημόσιους χώρους. Το Abu Dhabi Climate Resilience Initiative από την CBT Architects είναι ένα πρόγραμμα βελτίωσης του δημόσιου χώρου που εστιάζει στη βελτίωση των επιπέδων θερμικής άνεσης των πεζών μέσω μιας σειράς παρεμβάσεων. Διάφορες κατασκευές, φύτευση, σκίαση και δημιουργία ζωνών ψύξης με διάφορους τρόπους, στοχεύουν στη βελτιστοποίηση των επιπέδων άνεσης των πεζών κατά τις ώρες αιχμής.

Στην Ινδία όπου το Μάιο η θερμοκρασία έφθασε, σε κάποιες περιοχές, στους 52,9 βαθμούς Κελσίου, επαναφέρουν λύσεις βασισμένες στην παραδοσιακή σοφία τις οποίες συνδυάζουν με τη σύγχρονη τεχνολογία και τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Πολλές πόλεις χρησιμοποιούν παραδοσιακά baolis ή πηγάδια, μια διαχρονική λύση που ανατροφοδοτεί τα υπόγεια ύδατα και ταυτόχρονα δροσίζει το περιβάλλον. Λειτουργώντας ως τόποι συνεύρεσης, τα baolis ιστορικά βοήθησαν και στην ενίσχυση των κοινωνικών επαφών.

Η αναζωογόνηση αυτών των υφιστάμενων δομών και η επανένταξή τους στο αστικό περιβάλλον δύναται να έχει δραστικό αντίκτυπο στη μείωση των θερμοκρασιών. Οι σύγχρονες υποδομές μπορούν να ενσωματώσουν υδάτινα χαρακτηριστικά και βλάστηση λειτουργώντας ως καταβόθρες θερμότητας σε αστικές περιοχές. Τα σκιασμένα μπαλκόνια, οι πράσινες βεράντες και οροφές μπορούν επίσης να προστατεύσουν τους εσωτερικούς χώρους. Ακόμα, η αποφυγή ανακλαστικών επιφανειών στις προσόψεις αποτρέπει την ανακατεύθυνση της θερμότητας στο περιβάλλον του κτιρίου. Κι αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα. Οι πόλεις χρειάζονται επανασχεδιασμό πριν καταστούν αβίωτες.

Εκτός από τη ζέστη, οι πλημμύρες

Εκτός από τις ψηλές θερμοκρασίες, η κλιματική αλλαγή προκαλεί και ακραίες βροχοπτώσεις με πλημμύρες. Έρευνες αποκαλύπτουν ότι τμήματα μεγάλων πόλεων της Ασίας προβλέπεται να είναι υποβρύχια μέχρι το τέλος του αιώνα. Ακόμα και στις ακτές των ΗΠΑ αναμένεται να παρατηρηθεί αύξηση της στάθμης της θάλασσας κατά 10 – 12 ίντσες μέχρι το 2050. Για την προστασία τους, οι πόλεις αυτές προσπαθούν να βρουν τρόπους να μην στρέφονται ενάντια στο νερό αλλά να συμβιώσουν.

* Μία τέτοια λύση είναι το Centenary Park στο Πανεπιστήμιο Chulalongkorn στην Μπανγκόκ. Το πάρκο 11 στρεμμάτων έχει χτιστεί σε μια πλαγιά, σε θέση να διοχετεύει νερό μέσα από τους κήπους και τους τεχνητούς υγρότοπους και στη συνέχεια σε μια λίμνη συγκράτησης. Κάτω από το πάρκο υπάρχουν υπόγειες δεξαμενές οι οποίες μπορούν να χωρέσουν 160.000 γαλόνια νερού. Η ιδέα για την κατασκευή προήλθε από τα μάγουλα των πιθήκων, οι οποίοι χρησιμοποιούν τα μάγουλά τους για να αποθηκεύσουν φαγητό και να το φάνε αργότερα. Οι χώροι πρασίνου, όπως αυτό το πάρκο, συμβάλλουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και στη μείωση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας.

*Ο αρχιτέκτονας Kongjian Yu, έχει εισάξει τις πόλεις σφουγγάρια. Στόχος αυτών των πόλεων είναι να δώσουν περισσότερο χώρο στο νερό και όχι να στραφούν εναντίον του. Το πάρκο του ποταμού Yongxing στο Πεκίνο αποτελεί ένα παράδειγμα. Πρόκειται για έναν πρώην τσιμεντένιο κανάλι αποστράγγισης, το οποίο ο Yu μετέτρεψε σε ποτάμι- σφουγγάρι με σκοπό τη σωστή διαχείριση των πλημμυρικών υδάτων, καθώς και το φιλτράρισμα των ομβρίων υδάτων. Το πάρκο είναι πλούσιο σε φυτά και δέντρα και συνδέεται με ένα δίκτυο μονοπατιών που προσφέρει πρόσβαση σε παιδικές χαρές και αθλητικά γήπεδα.

*Οι Κάτω Χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρές αλλαγές με την κλιματική αλλαγή καθώς ήδη το ένα τρίτο περίπου από αυτές βρίσκεται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Εδώ και χρόνια κτίζουν μέσα στο νερό στην κυριολεξία. Οι κατοικίες είναι συνήθως χτισμένες με ξύλινα κουφώματα και μονωμένες με λινάτσα και είναι εξοπλισμένες με αντλίες θερμότητας και ηλιακούς συλλέκτες. Τα roof gardens έχουν ως στόχο να τους βοηθήσουν να δροσιστούν το καλοκαίρι καθώς και να απορροφήσουν το νερό της βροχής.

*Οι Μαλδίβες είναι από τις χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Περισσότερα από 1.000 νησιά στον Ινδικό Ωκεανό βρίσκονται λιγότερο από ένα μέτρο πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η κυβέρνηση συνεργάζεται με διάφορους επιστήμονες για τη δημιουργία πλωτών πόλεων.

*Το 2011, η Κοπεγχάγη βίωσε μια ξαφνική και καταστροφική καταιγίδα που εξαπέλυσε βροχή μηνών μέσα σε λίγες ώρες, αφήνοντας τμήματα της πόλης κάτω από ένα μέτρο νερού. Οι ζημιές ήταν περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Η καταστροφή αυτή ενίσχυσε τα κλιματικά σχέδια, όπως το κλιματικό πάρκο Enghaveparken.

Το πάρκο αυτό χρονολογείται από το 1928 και επανασχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο του Tredje Natur και του Fleming Rafn. Το επανασχεδιασμένο πάρκο, το οποίο βρίσκεται στο κάτω μέρος ενός λόφου, βασίζεται στην ιδέα της ύπαρξης θαλάμων για το νερό. Το σημείο εκκίνησης θα είναι ένα γήπεδο χόκεϊ το οποίο είχε κατέβει 3 μέτρα. Αφού γεμίσει το γήπεδο, το νερό θα μπορεί να ρέει σε έναν κήπο με τριανταφυλλιές και έπειτα σε λίμνη.

Το πάρκο διαθέτει υπόγειες λεκάνες οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να συλλέγουν το βρόχινο νερό της γειτονιάς. Επιπλέον, ένας περιμετρικός τοίχος γύρω από το πάρκο θα κρατάει το νερό περιορισμένο και θα επιτρέψει σε όλα τα ιστορικά δέντρα να παραμείνουν στην θέση τους με τον τρόπο που είναι χτισμένος. Το πάρκο υπολογίζεται ότι θα έχει τη δυνατότητα να χειριστεί 6 εκατομμύρια γαλόνια.