Στα 91 του και πιο απελευθερωμένος από ποτέ, ο σπουδαίος κεραμίστας εκθέτει τη νέα του δουλειά στον Διάτοπο.
Μια πτυχή του Βαλεντίνου Χαραλάμπους που είναι λιγότερο γνωστή στο ευρύ κοινό, την ενασχόλησή του με την ποίηση, επιχειρεί να φωτίσει η έκθεση που πραγματοποιεί τον Οκτώβριο το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Διάτοπος. Η συλλογή ποιημάτων του «Ο ιστός της αράχνης» (Εν τύποις, 2018) σηματοδοτεί ένα νέο προσανατολισμό, μια συνάντηση του δημιουργού με τις λέξεις που οδηγεί σε μια σειρά εκπληκτικών σχεδίων εμπνευσμένων από τα ποιήματα αυτά. Ποίηση και σχέδιο συναντιούνται σ’ ένα νοητικό διάλογο με τον πηλό γιατί ο Βαλεντίνος παραμένει ο απόλυτος ποιητής και εραστής του πηλού.
Στα 91 του, ο διεθνώς καταξιωμένος Κύπριος κεραμίστας συνεχίζει να εργάζεται επί καθημερινής βάσης. «Για να μπορώ να υποφέρω την κατάσταση του γήρατος, αυτοσαρκάζομαι» λέει ο ίδιος. «Ο αυτοσαρκασμός είναι το καλύτερο φάρμακο. Έχω έναν τεράστιο καθρέφτη στο υπνοδωμάτιό μου μπροστά στον οποίο στέκομαι, απευθύνομαι στον εαυτό μου και αυτοσαρκάζομαι. Έτσι μαλακώνει κάπως η σκληρή συνειδητοποίηση της προχωρημένης ηλικίας».
Ενδεχομένως, αυτός ο αυτοσαρκασμός να αποτυπώνεται και στα έργα του. «Δεν μπορώ να πω ότι το κάνω συνειδητά, ή ότι το εντοπίζω ξεκάθαρα εδώ κι εκεί, αλλά δεν το αποκλείω κιόλας». Για τον ίδιο, πάντως, η κεραμική είναι οπωσδήποτε ψυχοθεραπευτική. «Ξεκίνησα στην Αγγλία κάνοντας τον βοηθό στον καθηγητή μου, ο οποίος μ’ έπαιρνε σ’ ένα ψυχιατρικό ίδρυμα για να δείχνω στους τροφίμους πώς κατασκευάζονται τα κεραμικά» θυμάται. «Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με την ψυχοθεραπευτική ιδιότητα του πηλού. Είναι μια ενασχόληση που αν μη τι άλλο σε βγάζει από την κατάθλιψη. Αυτό είναι δεδομένο».
Πώς όμως συνδέονται η ποίηση και πηλός; Για τον ίδιο ήταν μια ελεγχόμενη φυγή από την κύρια ενασχόλησή του. «Είναι μέσα στα όρια της κυρίως εργασίας και των ενδιαφερόντων μου, αλλά με διαφορετικό τρόπο από τον αναμενόμενο» διακηρύττει. Στο βιβλίο του υπάρχει ένα ποίημα όπου περιγράφει τον ιστό της αράχνης, που όσο κι αν πάλλεται, όσο κι αν προσπαθεί, όσο κι αν παθιάζεται ήχο μουσικής χορδής ποτέ δεν βγάζει. Η ενασχόληση με την ποίηση για τον ίδιο είναι μια απελευθερωτική διεργασία, αλλά και μια καταγραφή εμπειριών. «Μετά την έκδοση της ποιητικής συλλογής νομίζω ότι ένιωσα πιο ελεύθερος να δημιουργώ πράγματα τα οποία προηγουμένως δίσταζα. Μπορώ να πω ότι απελευθερώθηκα στα 90 μου» διαβεβαιώνει.
Αναφορικά με τα σκίτσα, αυτά προέκυψαν αυθόρμητα, αβίαστα, ανώδυνα μέσα από την ίδια την προεργασία της δουλειάς. «Είναι σκίτσα έργων, αντικειμένων, από τις πολλές μνήμες που έχω. Είμαι γιος αγγειοπλάστη, ο πατέρας μου ήταν κανατάς, το ίδιο κι ο παππούς μου. Είμαι ο τελευταίος αγγειοπλάστης μιας σειράς αγγειοπλαστών της Αμμοχώστου».
Η ζωή και το έργο του ήταν ανέκαθεν άρρηκτα συνδεδεμένα. Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους μεγάλωσε μέσα σε ένα αγγειοπλαστείο. Αργότερα, ήταν ο πρώτος Κύπριος έκανε σπουδές στην κεραμική, στο Central School of Fine Arts (1947-1951) του Λονδίνου κι έγινε δεκτός ως μαθητής στο εργαστήρι του «πατέρα της βρετανικής κεραμικής» Μπέρναρντ Λιτς. Επέστρεψε για λίγο στην Κύπρο και στη συνέχεια πέρασε 26 χρόνια στο Ιράκ, όπου δημιούργησε και διηύθυνε το Τμήμα Κεραμικής στο Πανεπιστήμιο της Βαγδάτης και δίδασκε εκεί. Το υψηλό τεχνικό επίπεδο των γλυπτών του με τη μοναδική στο είδος της τεχνοτροπία και τις ιδιοπρόσωπες φόρμες χάρισαν στον Βαλεντίνο διεθνή αναγνώριση και μια θέση σε μουσεία και σημαντικές ιδιωτικές συλλογές.
Παρουσίασε έργα του σε ατομικές εκθέσεις στη Βαγδάτη, τη Λευκωσία, την Αθήνα, το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Βόννη, το Βερολίνο, το Βουκουρέστι, τη Μαδρίτη. Έργα του βρίσκονται σε μουσεία σε Ιράκ, Αγγλία, Αίγυπτο, Ισπανία κ.α. Το 2001 το Διεθνές Βιογραφικό Κέντρο του Κέμπριτζ τον περιέλαβε στον τόμο «Great Minds of the 21st Century», ενώ το 2002 η Παγκόσμια Ακαδημία Γραμμάτων των ΗΠΑ του απένειμε τιμητική διάκριση για τη συμβολή του στην παγκόσμια κεραμική. Το 2005 το Διεθνές Βιογραφικό Κέντρο του Κέμπριτζ τον αξιολόγησε ως ένα από τους 100 κορυφαίους καλλιτέχνες του 2005 και τo 2007 ήρθε η αναγνώριση από την κυπριακή κυβέρνηση με το Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών, ενώ το 2013 πραγματοποιήθηκε η μεγάλη αναδρομική του έκθεση στο Κέντρο Ευαγόρα Λανίτη στη Λεμεσό. Το 2017, στα 88 του χρόνια, εκπροσώπησε την Κύπρο στην 57η Μπιενάλε της Βενετίας.
«Έστω και απρόθυμα, έχω κερδίσει την εκτίμηση που αξίζω εγώ όσο και η συγκεκριμένη τέχνη στην οποία αφιέρωσα τη ζωή μου. Η αναγνώριση και η επιβράβευση από την πατρίδα μου την Κύπρο ήρθαν δύσκολα, αλλά τελικά ήρθαν. Σιγά- σιγά ο κόσμος άρχισε να έρχεται στο εργαστήρι μου» λέει ο ίδιος. Και για όσους τον επισκέπτονται στο εργαστήρι του στη Λεμεσό είναι δάσκαλος και πηγή έμπνευσης, καθώς έχει συγκεντρώσει έναν μεγάλο όγκο εμπειρίας και γνώσης για τη λειτουργία των κυπριακών χωμάτων.
* Η έκθεση του Β. Χαραλάμπους «Ποίηση και Πηλός» εγκαινιάζεται στο ΚΣΤ Διάτοπος (22766117) την Τετάρτη 14 Οκτωβρίου στις 7.30μ.μ. από τον Δρα Ανδρέα Πίττα. Διάρκεια: Μέχρι 7 Νοεμβρίου
