Δώδεκα καλλιτέχνες από την Ελλάδα, την Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αντλούν στοιχεία από την ανθρώπινη απώλεια, τη μετανάστευση και τον εκτοπισμό των κοινοτήτων και παρουσιάζουν τα έργα τους στη Χίο στο πλαίσιο μιας διοργάνωσης της ΔΗΟ και του Άκη Κόκκινου.
Ο Άκης Κόκκινος είναι ανεξάρτητος επιμελητής ο οποίος μοιράζει τη ζωή και την εργασία του ανάμεσα στο νησί του τη Χίο και το Λονδίνο. Είναι επίσης ιδρυτής της ΔΗΩ (DEO Projects). Φέτος, η ΔΗΩ οργάνωσε την έκθεση με τίτλο «Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα» που φιλοξενείται στο Τέμενος Χαμηδιέ και τα Οθωμανικά Λουτρά στο Κάστρο της Χίου, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου και σε επιμέλεια του ίδιου του Κόκκινου. Μιλήσαμε μαζί του για το φιλόδοξο πρότζεκτ που τοποθετεί την Χίο στον παγκόσμιο χάρτη της εικαστικής σκηνής, αλλά και για την υποτροφία Fulbright για το 2023-24, η οποία θα του επιτρέψει να μπει στην επιμελητική ομάδα του διάσημου μουσείου Γκούγκενχαϊμ στη Νέα Υόρκη.
-Τι σε ώθησε να δημιουργήσεις την πλατφόρμα σύγχρονης τέχνης ΔΗΩ στη Χίο; Η ίδρυση της ΔΗΩ ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, με κύρια αφετηρία την απουσία μιας πολιτισμικής δομής που να εστιάζει στη σύγχρονη τέχνη στη Χίο. Ταυτόχρονα, η πλούσια ιστορία του τόπου καθώς και οι πολωτικές συμπεριφορές που συναντώνται στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου –αλλά και σε όλη τη χώρα γενικότερα– με ώθησαν σε αυτή την πρωτοβουλία. Ήταν μια εσωτερική ανάγκη δική μου στο να επενδύσω στην περιφέρεια και να αξιοποιήσω τις ευκαιρίες που προσφέρει.
–Τι σε συνδέει με το νησί; Η μητέρα μου είναι από εδώ, και πλέον όλη μου η οικογένεια ζει εδώ. Είναι το νησί το οποίο νιώθω σπίτι μου. Οι ρομαντικές μνήμες των καλοκαιριών που φέρω από την παιδική μου ηλικία νομίζω με προστάτευσαν από το να δημιουργήσω αρνητικά συναισθήματα για τον τόπο.
-Μέσα από τη ΔΗΩ φιλοδοξείς να βάλεις τη Χίο στον παγκόσμιο χάρτη της εικαστικής σκηνής; Πρωταρχικός στόχος είναι να δημιουργήσουμε έναν βιώσιμο ανεξάρτητο οργανισμό που θα λειτουργεί όλο το χρόνο και θα δημιουργεί ευκαιρίες για καλλιτέχνες της Ελλάδας και του εξωτερικού, ενώ παράλληλα θα συμβάλει στην πολιτισμική υποδομή της Χίου. Κάθε χρόνο δοκιμάζουμε διαφορετικά μοντέλα ώστε να δούμε τι λειτουργεί καλύτερα και ποιο κοινό εξυπηρετεί η κάθε δράση μας.
–Πώς σας αντιμετώπισαν οι τοπικοί φορείς; Λαμβάνουμε μεγάλο ενθουσιασμό από την τοπική κοινότητα, και αυτό μας δίνει την επιβεβαίωση ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη για σύγχρονο πολιτισμό. Χτίζουμε ένα κοινό το οποίο κάθε χρόνο μεγαλώνει και αφορά περισσότερους πολίτες. Στη φιλοσοφία και το ήθος του οργανισμού, αναπόσπαστο κομμάτι είναι η συνεργασία με τοπικούς φορείς. Για παράδειγμα, το φετινό πρόγραμμα είναι μια συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου, μια συνεργασία που ξεκίνησε πέρυσι με μια πιο εφήμερη δράση/έργο –των Serapis Maritime–, και φέτος ενδυναμώθηκε και απέκτησε πολύ πιο ισχυρή βάση. Χτίζουμε κάθε σχέση μας οργανικά, καθώς μας ενδιαφέρουν οι μακροχρόνιες και σταθερές συνεργασίες προκειμένου ο αντίκτυπος να είναι μεγαλύτερος.
–Είναι στα σχέδια σου η σύνδεση της ΔΗΩ με διεθνείς οργανισμούς τέχνης; Ξεκινήσαμε τις διεθνείς συνεργασίες από την πρώτη κιόλας χρονιά, όταν είχαμε παρουσιάσει μια σειρά προβολών του Protocinema στην Κωνσταντινούπολη, σε επιμέλεια της Asli Seven. Φέτος συνεργαζόμαστε με το ίδρυμα EACHEVE του Ισημερινού, χάρη στο οποίο υλοποιήθηκε το πρόγραμμα φιλοξενίας μας «Σειρά Αναθέσεων». Η υψίφωνος και performer Saskia Calderon επιλέχθηκε μέσω ανοιχτού καλέσματος που κάναμε στα τέλη του 2022 και δημιούργησε δύο νέα έργα κατά τη διάρκεια της δίμηνης φιλοξενίας της στη Χίο.
–Αυτή την περίοδο οργανώνεις στη Χίο μια μεγάλη ομαδική έκθεση. Ποια θέματα πραγματεύονται οι καλλιτέχνες; Η ΔΗΩ, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου, παρουσιάζει την ομαδική έκθεση μεγάλης κλίμακας «Το Παρελθόν είναι μια Ξένη Χώρα», που έχει στηθεί ανάμεσα σε δύο ιστορικά μνημεία εντός του Κάστρου της Χίου, το Τέμενος Χαμηδιέ και τα Οθωμανικά Λουτρά, και τα δύο κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η έκθεση προσκαλεί δώδεκα καλλιτέχνες από την Ελλάδα, την Τουρκία, τον Λίβανο, το Ιράν και την Κύπρο να αναστοχαστούν πάνω στις παλίμψηστες ιστορίες του νησιού και να εξετάσουν τους διασυνοριακούς πολιτισμούς, τα συλλογικά τραύματα και τις μορφές της ίασης.
–Γιατί έδωσες τον τίτλο «Το Παρελθόν είναι μια Ξένη Χώρα»; Η έκθεση δανείζεται τον τίτλο της από την εναρκτήρια φράση: «Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα· εκεί τα πράγματα γίνονται αλλιώς», στο μυθιστόρημα του L.P. Hartley «Ο μεσάζων», που εκδόθηκε το 1953. Η φράση έχει χρησιμοποιηθεί εκτενώς σε άλλες δημοσιεύσεις, προβολές, ταινίες, ομιλίες, μουσικά άλμπουμ, συμπεριλαμβανομένων των απομνημονευμάτων της Zeba Talkhani για το πώς μεγάλωσε στη Σαουδική Αραβία και την πορεία της προς την ελευθερία μέσω της εκπαίδευσης στην Ινδία, στη Γερμανία και στην Αγγλία. Η πολλαπλότητα της προέλευσης του τίτλου, και η συγκεκριμενοποίηση στο πλαίσιο της Χίου, παρέχουν νέα νοήματα για το πώς αντιμετωπίζουμε το παρελθόν, το παραγνωρισμένο και το ξεχασμένο.
–Με ποια κριτήρια επιλέγηκαν οι καλλιτέχνες; Έγινε μια εκτεταμένη έρευνα για την οποία συνεργάστηκα με αρκετούς επιμελητές από την Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή, για να καταλήξουμε στην τελική λίστα συμμετεχόντων. Μέσω των εννέα επί τόπου αναθέσεων, των ήδη υπαρχόντων έργων και μιας πλειάδας μέσων –που περιλαμβάνουν γλυπτά, πίνακες, υφαντά, κεραμικά, εγκαταστάσεις και φωτογραφία– οι προσκεκλημένοι καλλιτέχνες προσεγγίζουν τις πολύπλοκες γραμματικές των συγκρουσιακών ιστορικών φαντασιώσεων και την απολιθωμένη, κατακερματισμένη μνήμη που κατασκευάζουν.
-Ποια θέματα σχολιάζουν με τα έργα τους οι καλλιτέχνες; Αντιστεκόμενοι στις γεωπολιτικές ανησυχίες, οι καλλιτέχνες διαμορφώνουν διαπολιτισμικές οικειότητες και αναδεικνύουν τη συλλογική αλληλεγγύη και συγγένεια, ενώ παράλληλα ενισχύουν μορφές αναπαράστασης και συμμετοχικότητας στον ποικιλόμορφο κοινωνικό ιστό της Χίου. Η πολλαπλότητα των καλλιτεχνικών φωνών αντλεί στοιχεία από την ανθρώπινη απώλεια, τη μετανάστευση και τον εκτοπισμό των κοινοτήτων, και συλλογικά προσφέρει εναλλακτικές μορφές εξαγνισμού και επούλωσης από τις μονοπολιτισμικές και οριοθετημένες φαντασιακές αντιλήψεις.
–Έχεις πάρει υποτροφία Fulbright για το 2023-24, η οποία θα σου επιτρέψει να μπεις στην επιμελητική ομάδα του διάσημου μουσείου Γκούγκενχαϊμ στη Νέα Υόρκη. Τι σημαίνει για σένα αυτή η ευκαιρία; Είναι μεγάλη τιμή για εμένα να αποτελώ τον πρώτο Fulbright fellow στην ιστορία του συγκεκριμένου μουσείου. Το Γκούγκενχαϊμ με προσκάλεσε να συμβάλω κριτικά στις πρωτοβουλίες του που αφορούν τη συλλογή, ερμηνεία και έκθεση αυτού που ονομάζουμε παγκόσμια τέχνη, τέχνη δηλαδή εκτός της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης. Στην τετράμηνη διαμονή μου στη Νέα Υόρκη, με ενδιαφέρει να εξετάσω την επιθυμία του μουσείου να δημιουργεί αφηγήσεις για το σύνολο του πλανήτη, όπως και τη στάση και ηθικές αποφάσεις του απέναντι στην επιλογή χωρών που έχουν γεωπολιτική αντιπαράθεση. Η θεματική αυτή προέκυψε από το φετινό πρόγραμμα της ΔΗΩ και τη σχέση της Χίου με τη Μέση Ανατολή, οπότε θεωρώ ότι το αποτέλεσμα της έρευνάς μου θα συμβάλει ουσιαστικά και θα τροφοδοτήσει το μελλοντικό πρόγραμμα του οργανισμού.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΟΥ: Η αξία του παραμελημένου
Ο Κύπριος εικαστικός Γιώργος Πέτρου παρουσιάζει μια νέα επιτόπια παρέμβαση με τίτλο Body Knows That Too (Το Σώμα Το Ξέρει Κι Αυτό) στα Οθωμανικά Λουτρά. Στον πυθμένα της δεξαμενής νερού, ο Πέτρου τοποθετεί ένα γλυπτό από σιλικόνη με ανθρώπινη μορφή. Το γυαλιστερό, υγρό υλικό του γλυπτού φέρνει στην επιφάνεια το στοιχείο του νερού, που κάποτε ήταν κεντρικό στη λειτουργία του χαμάμ. Σήμερα απουσιάζει από τον χώρο, καθώς το μνημείο έχει ως μοναδικό σκοπό την αναμέτρηση με το παρελθόν.
Πάνω από τις παλιές τουαλέτες, μια εκτύπωση σε αλουμίνιο παρουσιάζει τη φωτογραφία ενός εφήμερου γλυπτού, το οποίο κατασκεύασε ο καλλιτέχνης από κομμάτια υφάσματος που βρήκε σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο υφασμάτων στο Λονδίνο, σαν αυτό όπου εργαζόταν η γιαγιά του όταν εγκαταστάθηκε στη Βρετανία τη δεκαετία του 1950. Ο Πέτρου αντιπαραθέτει διαφορετικές μορφές υλικότητας για να εγείρει ερωτήματα σχετικά με την κατασκευή των μνημείων και τις ιστορίες που αυτά αφηγούνται. Εξετάζει τα συστήματα εξουσίας που ασκούνται σε περίκλειστα υδάτινα σώματα, ενώ μας επιτρέπει να προβληματιστούμε σχετικά με την αξία του παραμελημένου.
Ο Γιώργος Πέτρου, με καταγωγή από την Κύπρο και έδρα το Λονδίνο, είναι ένας πολυδιάστατος καλλιτέχνης η πρακτική του οποίου εκτείνεται μεταξύ γλυπτικής, περφόρμανς, φωτογραφίας, κινηματογράφου και συγγραφής. Σπούδασε στο Royal College of Art και στο Chelsea College of Art and Design. Αυτή την περίοδο εργάζεται για το Dust or Butterflies, μια ταινία και μια σειρά εργαστηρίων σε συνεργασία με το Fitzwilliam Museum Cambridge και το Arts Council England. Πρόσφατα συμμετείχε στη δημιουργία της παράστασης The Death & Life of All of Us, μια παράσταση του Victor Esses που έκανε πρεμιέρα στο Soho Theatre του Λονδίνου, και της παράστασης Unfamiliar –την οποία ακολούθησαν τα Unfamiliar at Home και Unfamiliar to Us– που έκανε πρεμιέρα στο Casa Festival, στο Arcola Theatre και στο Fertility Fest Barbican.
Χίος «Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα», Τέμενος Χαμηδιέ & Οθωμανικά Λουτρά, Κάστρο. Ως τις 28/8. Οι φωτογραφίες των έργων είναι του Νίκου Αλεξόπουλου.
Ελεύθερα 6.8.2023
