Ακαδημαϊκός, κριτικός λογοτεχνίας, συγγραφέας και περφόρμερ εικαστικός, η Τουρκοκύπρια Αλέβ Αντίλ έχει ως βάση της το Λονδίνο, ωστόσο η ίδια νιώθει ότι η Κύπρος συνεχώς την καλεί για να είναι μέρος της «πολιτισμικής θεραπείας». Σ’ αυτό το πνεύμα επιμελείται αλλά και συμμετέχει η ίδια στην έκθεση «Βλέποντας μέσα από το Πρίσμα της Μελαγχολίας: Διαπολιτισμικές Μελαγχολίες», η οποία παρουσιάζεται στο Μουσείο Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου.

-Σε ποιο βαθμό επηρέασαν το ενδιαφέρον σας για τη λογοτεχνία και τις τέχνες ο συγγραφέας πατέρας σας και η ζωγράφος μητέρα σας; Έχοντας γονείς που ήταν δημιουργικά και πολιτιστικά δραστήριοι και θεωρούσαν την τέχνη και την ποίηση αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς τους, δημιούργησα ένα πολύ εκφραστικό περιβάλλον που με επηρέασε σε μεγάλο βαθμό. Το γεγονός ότι μεγάλωσα σε ένα πολιτισμικά μικτό και δίγλωσσο περιβάλλον -η μητέρα μου είναι Αγγλίδα και ο πατέρας μου Κύπριος- μου έδωσε επίσης μια ιδιαίτερη δημιουργική προοπτική, όπως και το γεγονός ότι ήμουν μοναχοπαίδι που περνούσα πολύ χρόνο παίζοντας στο δωμάτιό μου μόνη μου, φτιάχνοντας εικόνες, διαβάζοντας και γράφοντας. Νομίζω ότι η καλλιτεχνική μου ταυτότητα είναι αποτέλεσμα αυτών των παραγόντων στον περίγυρό μου, αλλά και μιας κάποιας κληρονομικής προδιάθεσης. Ο προπάππος μου από την πλευρά του πατέρα μου, ο Ιμάμης Mustafa Nuri Effendi, ήταν επίσης ποιητής. Η δημιουργική έκφραση είναι ο τρόπος να υπάρχω στον κόσμο.

-Πότε αρχίσατε να γράφετε ποίηση; Άρχισα να γράφω ποίηση όταν ήμουν πολύ μικρή, πέντε ετών περίπου. Θυμάμαι ότι ο πατέρας μου συνήθιζε να απαγγέλλει πολλή τουρκική ποίηση, όλη την ώρα, και η μητέρα μου μου διάβαζε τακτικά αγγλικά ποιήματα και ιστορίες. Η μουσική του προφορικού λόγου, εκτός σελίδας, πάντα με μάγευε. Όταν ήμουν επτά ετών, μου χάρισαν μια τεράστια συλλογή αγγλικών στίχων κατάλληλων για παιδιά. Περνούσα ώρες μόνη μου μ’ αυτήν, και έτσι γνώρισα πολλούς ποιητές που έγιναν οι αγαπημένοι μου για όλη μου τη ζωή, όπως η Κριστίνα Ροσέτι και, κυρίως, η Έμιλι Ντίκινσον. Αυτό το βιβλίο άσκησε τεράστια επιρροή σε μένα.

-Το γεγονός ότι ζείτε μόνιμα στην Αγγλία πόσο έχει επηρεάσει το λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό σας έργο; Έφυγα από την Κύπρο το φθινόπωρο του 1974. Με έστειλαν σε οικοτροφείο και έβλεπα τους γονείς μου μόνο στις διακοπές. Υπέθεσα ότι θα επιστρέφαμε στην Κύπρο, αλλά αντ’ αυτού έπρεπε να εγκαταλείψω το οικοτροφείο μου, το οποίο είχε γίνει ένα ήρεμο καταφύγιο για μένα μετά τον πόλεμο, και εγκατασταθήκαμε στο Λονδίνο δυο χρόνια αργότερα. Οι ασυμφωνίες και οι αναταραχές του πολέμου, η ανεξαρτησία του οικοτροφείου και στη συνέχεια η προσαρμογή στο Λονδίνο, όπως και η φοίτηση στο Godolphin and Latymer, ένα πολύ ανταγωνιστικό και ακαδημαϊκό σχολείο για κορίτσια, ήταν πολύ επιδραστικές εμπειρίες.

-Μολονότι έχετε τη βάση σας στο Λονδίνο, σας ενδιαφέρει να είστε μέρος της πολιτισμικής κουλτούρας της Κύπρου; Έγραψα και έκανα πολλή τέχνη ως έφηβη. Έγινα performance poet στην ηλικία των δεκαεπτά ετών και έδωσα παραστάσεις σε χώρους όπως το Wag Club, το Ronnie Scotts και το Blitz, εμφανίστηκα και στο περιοδικό Face. Ένιωθα ότι ανήκα στην κουλτούρα του Λονδίνου, ωστόσο η Κύπρος και η αίσθηση ότι η πολιτιστική μου παραγωγή σχετιζόταν πάντα με την καταγωγή μου και με την επούλωση των τραυμάτων του κατεστραμμένου από τον πόλεμο νησιού μας, ήταν πάντα κεντρικής σημασίας για μένα. Αργότερα συμμετείχα στην πολιτιστική κολεκτίβα Cypriot Harmony, με τους DJs Haji Mike και Μαρία Σπύρου. Επίσης έκανα παραστάσεις και συνεργάστηκα με τον ποιητή Λύσανδρο Πιθαρά στο πλαίσιο του Camden Arts Forum. Έχτισα τη ζωή μου στο Λονδίνο και έγινα ακαδημαϊκός, κριτικός λογοτεχνίας, συγγραφέας και περφόρμανς καλλιτέχνης, αλλά η Κύπρος πάντα με καλούσε. Από το 2017 ζω μεταξύ Βρετανίας και Κύπρου, όμως αισθάνομαι ότι οι δημιουργικές και πολιτιστικές μου δραστηριότητες στην Κύπρο μου προσφέρουν τη δυνατότητα να είμαι μέρος ενός είδους «πολιτιστικής θεραπείας».

-Ποια θέματα πραγματεύεστε στην ποίησή σας; Η ποίησή μου είναι μια αντανάκλαση της εσωτερικής μου ζωής και μια αντίδραση στον κόσμο γύρω μου, τα θέματά μου με βρίσκουν αυτά. Αν και δεν τα καθορίζω εγώ, η επιθυμία, η μεταμόρφωση και η μνήμη είναι θέματα που επανέρχονται συνέχεια στο έργο μου.  

-Στους στίχους σας υπάρχουν αναφορές στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία. Τι σας γοητεύει σε αυτούς τους μύθους; Νιώθω την ενέργεια των προ-μονοθεϊστικών θεοτήτων, πιστεύω ότι είναι η ενσάρκωση περιβαλλοντικών και ψυχολογικών δυνάμεων. Έτσι, μπορεί να πει κανείς ότι το βιώνω πιστεύοντας στην Αστάρτη-που-γίνεται-Αφροδίτη και στην ανώνυμη Κύπρια θεά που προηγήθηκε. Επιπλέον, μελέτησα εκτενώς τον Φρόιντ και τον Γιουνγκ.  Η Ελληνική Μυθολογία είναι το κλειδί για την κατανόηση της φροϋδικής ψυχαναλυτικής θεωρίας, και έτσι έχω διαβάσει τις πολλές εκδοχές των μύθων. Ιδιαίτερα το αξιόλογο αριστουργηματικό έργο του Ρομπέρτο Καλάσο «Ο γάμος του Κάδμου και της Αρμονίας», που παρουσιάζει τις πάμπολλες εκδοχές των μύθων ως ταυτόχρονα αληθινές και ως χάρτη της δυτικής ψυχής. Είναι κάτι που με συνεπαίρνει. Οι θεοί είναι πραγματικοί για μένα, ως ενέργειες της λίμπιντο, όχι απλώς ως μύθοι ή μεταφορές.

-Πώς μπήκαν στη ζωή σας η λογοτεχνία, η τέχνη και η φωτογραφία; Η πολιτιστική μου παραγωγή ανέκαθεν κάλυπτε τη συγγραφή, τη δημιουργία εικόνων και την περφόρμανς. Τα παιδιά παίζουν χρησιμοποιώντας πολλές μορφές τέχνης. Αρνούμαι να μεγαλώσω και να περιοριστώ σε ένα μόνο μέσο. Ως ακαδημαϊκός είμαι διεπιστημονική, έχω σπουδάσει φιλοσοφία, λογοτεχνία, πολιτισμικές σπουδές, ψυχαναλυτική θεωρία του κινηματογράφου και καλές τέχνες, και η γραφή μου διατρέχει όλους αυτούς τους κλάδους. Μου αρέσει να διασχίζω τα σύνορα.

-Στο ποίημά σας, Refugee Memories: Baggage, αναφέρεστε στις προσωπικές σας εμπειρίες; Ναι, είναι ένα αυτοβιογραφικό ποίημα. Η μητέρα μου κι εγώ φύγαμε στα τέλη του 1974 από τον τουρκοκυπριακό θύλακα της Λευκωσίας με μια φάλαγγα πολιτών οι οποίοι είχαν βρετανικό διαβατήριο, και μας επιτράπηκε να πάρουμε μόνο μια βαλίτσα. Εγώ πήρα μαζί μου μόνο μια Μπάρμπι. Την έχω ακόμα. Ωστόσο, όταν ερμηνεύω το ποίημα τώρα, αυτά μου φαίνονται υπερβολικά πλούσια. Οι πρόσφυγες τώρα φεύγουν χωρίς τίποτα, χτυπιούνται σε λέμβους χωρίς καν σωσίβια.

-Το ποίημά σας «Καταδιωγμένος» αναφέρεται στο σύγχρονο πρόβλημα της μετανάστευσης; Ο σπουδαίος ποιητής Γιώργος Μολέσκης μετέφρασε αυτό το ποίημα και άλλαξε τον τίτλο από «Καταδύσεις» σε «Καταδιωγμένος», που δίνει στο ποίημα μια άλλη μορφή. Το ποίημα είναι εμπνευσμένο από τον παράξενο καταναγκασμό, ενώ βρίσκεσαι σε ένα θαλάσσιο ταξίδι, να κολυμπήσεις απλά πέρα από τον ορίζοντα, σαν μια αυτοκτονική παρόρμηση, χωρίς όμως καμία επιθυμία να πεθάνεις. Ο κάθε αναγνώστης αντιλαμβάνεται διαφορετικά τη σημασία που έχει το ποίημα γι’ αυτόν. Αυτή είναι η μαγεία της ποίησης. Ναι, μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί να αφορά τη μετανάστευση τώρα, αν και γράφτηκε πριν οι θάλασσές μας γίνουν νεκροταφείο χαμένων ψυχών που φεύγουν από τον πόλεμο και την πείνα.

-Τι ορίζετε εσείς ως πατρίδα; Τα μέρη που σε καλούν. Μερικοί άνθρωποι είναι νομάδες και θεωρούν πατρίδα τους τη σειρήνα που τους καλεί να μετακινηθούν. Νόμιζα ότι ήμουν έτσι, μου αρέσει να ταξιδεύω, αλλά όχι, για μένα είναι η Κύπρος, ο τόπος που γεννήθηκα, αν και αυτό δεν σημαίνει ότι αισθάνομαι πάντα σαν στο σπίτι μου εδώ.

-Ποιο είναι το όραμά σας για την Κύπρο; Είστε αισιόδοξη ότι μπορούμε να ζήσουμε σε μια ενωμένη πατρίδα; Οραματίζομαι την Κύπρο ως ένα περιβαλλοντικό καταφύγιο όπου καλλιεργεί το φυσικό περιβάλλον και τη βιολογική ποικιλομορφία του νησιού. Ένας τόπος που εκτιμά και διατηρεί την πλούσια ιστορική αρχιτεκτονική μας κληρονομιά και δημιουργεί νέα, βιώσιμα και όμορφα περιβάλλοντα, πόλεις γεμάτες δέντρα που σχεδιάζονται έτσι ώστε να μην εξαρτώνται από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα. Το όραμά μου για την Κύπρο είναι πολυπολιτισμικό και αγκαλιάζει την ποικιλομορφία σε όλες τις πτυχές της: πολιτιστική, εθνική, θρησκευτική, σεξουαλική, έμφυλη. Το όραμά μου για την Κύπρο είναι ένα όραμα ειρήνης και σεβασμού, χωρίς άλλα σύνορα. Το όραμά μου για την Κύπρο είναι ένα όραμα όπου όλοι οι Κύπριοι, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών και των προσφύγων, μπορούν να ευδοκιμήσουν, να έχουν ίσα δικαιώματα και να αισθάνονται ασφαλείς.

-Πόσο εφικτό είναι αυτό; Όχι, δεν είμαι πολύ αισιόδοξη ότι αυτό επίκειται, αλλά είναι εφικτό. Με βάση τη ρήση του Γκράμσι «απαισιοδοξία της διάνοιας και αισιοδοξία της θέλησης», επιδιώκω να περιβάλλομαι από διαφορετικούς ανθρώπους που μοιράζονται μερικούς ή όλους αυτούς τους στόχους, και να προσπαθούμε να γίνουμε η αλλαγή που επιθυμούμε.

-Η ποιητική σας συλλογή «Venus Infers» επαινέθηκε ως «ένα διαβατήριο και ένα ταξίδι σε νέες και αδιανόητες κοινότητες». Ποιες είναι αυτές; Αυτό είναι ένα απόσπασμα από μια κριτική που έγραψε ο Moris Farhi, ένας υπέροχος συγγραφέας και ένας αξιοθαύμαστος άνθρωπος, που έγινε μέντορας και αγαπημένος μου φίλος. Τον χάσαμε το 2019, οπότε δεν μπορούμε να ρωτήσουμε τι εννοούσε με αυτό, αλλά θα έλεγα ότι μέσα από τη δουλειά μου προσπαθώ να βρω τη δυνατότητα πώς τα πράγματα να είναι διαφορετικά, ότι δεν χρειάζεται να αποδεχτούμε τις αδικίες που μας επιβάλλονται ως πραγματικότητες. Μπορούμε να φανταστούμε ένα καλύτερο μέλλον, και αυτό είναι η αρχή της αλλαγής.

-Είστε συνεκδότης και συνεργάτης στην ανθολογία Nicosia Beyond Barriers: Voices from a Divided City, Saqi Books, Λονδίνο, 2019. Ποιος είναι ο στόχος της έκδοσης αυτής; Η ανθολογία εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Saqi με την υποστήριξη του Commonwealth Foundation το 2019, αλλά ξεκίνησε πριν από αυτό, το 2013, όταν ο ακτιβιστής και συγγραφέας Aydin Mehmet Ali ίδρυσε το LAC, (Literary Agency Cyprus) για να φέρει σε επαφή συγγραφείς ώστε να προωθήσουν τη δημιουργικότητα και την αλληλεγγύη, να γιορτάσουν τη διαφορετικότητα και να αμφισβητήσουν τις προκαταλήψεις. Η περιεκτική και ποικιλόμορφη ομάδα των συγγραφέων της ανθολογίας συμμετείχε σε τοπικά και διεθνή προγράμματα που διοργάνωσε το LAC. Η ακαδημαϊκός dr Bahriye Kemal, η συγγραφέας Μαρία Πετρίδη και εγώ, προσκληθήκαμε στη συνέχεια από τον Aydin να εργαστούμε ως συνεργαζόμενες επιμελήτριες του βιβλίου. Είναι ένα έργο για το οποίο αισθάνομαι υπερήφανη που συμμετείχα. Η ανθολογία ήταν υποψήφια για πολλά λογοτεχνικά βραβεία και έλαβε πολλές ευνοϊκές κριτικές, μεταξύ άλλων στα έγκριτα περιοδικά Wasafiri και The Times Literary Supplement. Η μόνη μου λύπη είναι ότι οι εκδότες επέμειναν να αποκλείσουν κάποιες λαμπρές συνεργασίες που εμείς ως ομάδα θέλαμε να συμπεριλάβουμε. Στόχος μας ήταν να αμφισβητήσουμε τις κυρίαρχες αφηγήσεις και να αντικατοπτρίσουμε το πλούσιο πλήθος των πολυπολιτισμικών προοπτικών που συνθέτουν την όμορφη πόλη μας σε όλη της την πολυπλοκότητα.

-Μαζί με τον Γαβριήλ Κουρέα, συν-επιμεληθήκατε την έκθεση «Βλέποντας μέσα από το Πρίσμα της Μελαγχολίας: Διαπολιτισμικές Μελαγχολίες/ Hüzün στην Ανατολική Μεσόγειο» που θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Ποια θέματα πραγματεύεται η έκθεση;Είχα την τιμή να προσκληθώ να συνεργαστώ σε αυτή την έκθεση από τον σεβαστό και λαμπρό ακαδημαϊκό δρα Κουρέα και την Κατρίν Νικήτα, τη διακεκριμένη Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών της Γαλλίας και της διαχείρισης, παραγωγής και επιμέλειας των τεχνών στην Κύπρο. Το να είμαι μέλος της ομάδας τους ήταν μια διεγερτική πνευματική και δημιουργική περιπέτεια. Η έκθεση διερευνά την αναπαράσταση της μελαγχολίας και τη διαπολιτισμική σχέση της με την ανατολίτικη έννοια της θλίψης στη φωτογραφία, την τέχνη και την ποίηση. Το εύρος της έκθεσης είναι τολμηρό και εκτεταμένο και περιλαμβάνει το έργο των διάσημων φωτογράφων Eugene Atget, Ara Guler και Edith Guerin από τις αρχές έως τα μέσα του 20ού αιώνα, και μια συναρπαστική συλλογή πρωτοπόρων τοπικών και διεθνών σύγχρονων καλλιτεχνών και ποιητών που παράγουν έργα ειδικά για τον χώρο. Το αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη, μέσω της οθωμανικής αρχιτεκτονικής και των διαπολιτισμικών ανταλλαγών μνήμης, παρέχει το τέλειο σκηνικό γι’ αυτή την καινοτόμο, προκλητική και σαγηνευτική πολιτιστική εμπειρία.

-Στο πλαίσιο της έκθεσης συνεργάζεστε με την  Κύπρια ποιήτρια Λίλη Μιχαηλίδου. Πώς προέκυψε αυτή η σύμπραξη; Η Λίλη Μιχαηλίδου είναι μια συγγραφέας και πολιτιστική παραγωγός την οποία θαυμάζω επαγγελματικά και δημιουργικά. Εκτός από το να απολαμβάνω το συγγραφικό της έργο, ήταν χαρά μου να συμμετάσχω στο φεστιβάλ ποίησης και στις εκδηλώσεις που διοργανώνει το Ιδεόγραμμα, ο πολιτιστικός οργανισμός που διευθύνει η ίδια και η Νόρα Χατζησωτηρίου.

-Τι θα παρουσιάσετε οι δυο σας; Το σαγηνευτικό απόσπασμα από το επερχόμενο βιβλίο της Λίλης «Αυτοπροσωπογραφία / Self-Portrait», Εκδόσεις Μελάνι, Αθήνα, παραπέμπει στα φανταστικά σπίτια που στοιχειώνουν τις καρδιές μας, ενώ η εγκατάστασή μου μοιάζει με φάντασμα που στοιχειώνει το αρχοντικό Χατζηγεωργάκη: Tο «Όνειρο μιας γυναίκας» είναι μια site-specific ηχητική εγκατάσταση που σας προσκαλεί να κρυφακούσετε μια συζήτηση μεταξύ δύο φαντασμάτων για ένα τρίτο φάντασμα: Μια φανταστική γυναίκα που έζησε εδώ στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Αυτή η γυναίκα είναι μια «αδύνατη εικασία», πέρα από τα κοινωνικά, πολιτικά και ιστορικά όρια αυτού του τόπου και εκείνης της εποχής. Όπως μας θυμίζει το πεζογράφημα της Λίλης «Νόστος και Άλγος», που αποτελεί μέρος του έργου, «υπάρχει ένα σπίτι σε όλα τα σώματα», οι τόποι μάς στοιχειώνουν όπως και οι άνθρωποι. Το «Όνειρο μιας γυναίκας» νοσταλγεί ένα παρελθόν που δεν υπήρξε ποτέ και ένα μέλλον που αναβλήθηκε, δηλαδή την ουσία μιας ουτοπικής μελαγχολίας.

Ελεύθερα 22.10.2023