Η πολυτάλαντη και πρωτοπόρος χορογράφος άνοιξε νέους δρόμους στον χώρο του σύγχρονου χορού και των παραστατικών τεχνών στην Κύπρο, διεύρυνε το κοινό που παρακολουθεί περφόρμανς μέσα από τις καινοτόμες προτάσεις της και ενίσχυσε τις δομές για τους νέους επαγγελματίες του χορού. Μιλήσαμε με τη Λία Χαράκη με αφορμή τη συμπλήρωση φέτος είκοσι χρόνων δημιουργίας.

-Στα 20 χρόνια της παρουσίας σου στον χώρο της τέχνης, η δουλειά σου έχει πάρει διάφορες μορφές. Πώς προσδιορίζεις σήμερα αυτό που κάνεις;  Όλα αυτά τα χρόνια η ίδια η τέχνη και η δημιουργία με οδηγούσε στην ανάγκη να επαναπροσδιορίζομαι συνεχώς. Βλέποντας πίσω, το κεντρικό σημείο της δουλειάς μου είναι το σώμα και η ύπαρξη. Και τα δυο βασικά μου εργαλεία στο σώμα είναι η κίνηση και η φωνή. Η φωνή πολλές φορές γίνεται ήχος, γίνεται τραγούδι, γίνεται κείμενο, κραυγή. Με ενδιαφέρει η ηχητική διάσταση των πραγμάτων. Η κίνηση άλλες φορές γίνεται χειρονομία, άλλες φορές δράση, είναι γενικά η ενσωμάτωση της ενέργειας. Το είδος της τέχνης που κάνω αλλάζει μορφές, όπως performance, divised theatre, χορός ή συμμετοχική παράσταση.

-Αντιμετωπίζεις το σώμα ως ένα «δοχείο»; Ναι, αυτό το «δοχείο», το σώμα, το φαντάζομαι σαν ένα σχήμα «v» το οποίο γεμίζεις με πληροφορίες, με σκέψεις, με συναισθήματα, με το τι σου συμβαίνει, με το είναι σου. Μετά αποφασίζεις τι και πώς θα μοιραστείς με τους άλλους για να συνδεθείς με τον εξωτερικό κόσμο. Το σώμα, δηλαδή, γίνεται κανάλι επικοινωνίας με διάφορους τρόπους έκφρασης, όπως π.χ. με το να πεις κάτι σε κάποιον, να δώσεις κάτι ή ακόμη να δημιουργήσεις ένα έργο τέχνης.

-Έχεις απαντήσει στο ερώτημα γιατί κάνεις τέχνη; Η τέχνη είναι η αφορμή και το μέσο για να μπορώ να συνδεθώ με οτιδήποτε ζωντανό, αρχίζοντας από την ίδια μου την ψυχή.

-Πώς ήταν τα πράγματα όταν ξεκίνησες πριν από 20 χρόνια; Από μικρή η δασκάλα μου του χορού, η Ναδίνα Λοϊζίδου, με έμαθε να μη φοβάμαι την εξάσκηση και τη δουλειά ως νεαρή χορεύτρια, να μη φοβάμαι να τσαλακωθώ. Στον χορό είσαι συνέχεια αντιμέτωπη με τον εαυτό σου, το σώμα σου, εθίζεσαι στην εξάσκηση και δεν τη φοβάσαι. Αυτό το πράγμα επιδρά και στον χαρακτήρα σου και καταλήγεις να μπορείς να αντέχεις δυσκολίες. Όταν επέστρεψα στην Κύπρο, έπειτα από δέκα χρόνια στο εξωτερικό, υπήρχε η πρωτοπόρος του κυπριακού σύγχρονου χορού Αριάννα Οικονόμου, καθώς και μερικές άλλες χορογραφικές παρουσίες, όμως δεν υπήρχε ο χώρος ο επαγγελματικός όπως είναι σήμερα. Αναγκαστήκαμε να δημιουργήσουμε τις δομές εμείς οι καλλιτέχνες, όχι μόνο προς όφελος της δικής μας δουλειάς αλλά και για να αρχίσει να υπάρχει ο χώρος του χορού.

-Είσαι η εμπνεύστρια της Στέγης Χορού Λεμεσού. Πώς μπήκαν οι βάσεις για τη δημιουργία της; Προσωπικά ένιωσα την ανάγκη να έχω ένα χώρο για να δουλεύω. Τότε υπήρχαν πολύ λίγες επιχορηγήσεις. Έτσι, εισηγήθηκα στους άλλους χορογράφους να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να δημιουργήσουμε ένα χώρο για τις πρόβες μας, αλλά και για εργαστήρια και προγράμματα φιλοξενίας, για όλη την κοινότητα. Τότε η δουλειά μου έβγαινε στο εξωτερικό μέσα από ευρωπαϊκά δίκτυα. Αυτό έγινε πόλος έλξης επιμελητών από το εξωτερικό στο να αρχίσουν να επισκέπτονται την Κύπρο, οπόταν έβλεπαν όλη τη χορευτική σκηνή. Έτσι άρχισε ένα νέο ρεύμα δημιουργών, τόσο τοπικά όσο και ως άνοιγμα προς ευρωπαϊκά φεστιβάλ. Εκτός από τη Στέγη Χορού Λεμεσού, δημιουργήθηκε η Νέα Κίνηση Χορευτών Χορογράφων από όλες τις πόλεις και έπειτα η Στέγη Λευκωσίας με καλλιτέχνες από εκεί. Η γενιά μου, εκτός από αυτές τις δομές, έκανε εισηγήσεις στο υπουργείο για διάφορα προγράμματα και φεστιβάλ, και έτσι σήμερα οι νέοι έχουν διάφορες πλατφόρμες όπου μπορούν να αιτηθούν και να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση.

-Πώς ξεκινάς να δουλεύεις πάνω σε μια ιδέα; Ποια είναι η πρώτη ύλη; Τα έργα αρχίζουν είτε ως αντίδραση σε κάτι που υπάρχει είτε ως προβολή σε κάτι που απουσιάζει και θέλω να υπάρξει ή να έρθει στην επιφάνεια. Η πρώτη ύλη είναι η ίδια η εμπειρία της ζωής και τα ερεθίσματα που προσφέρει ώστε να κινητοποιήσει την επιθυμία για να γεννηθεί κάτι από το άυλο και να γίνει υλικό. Δηλαδή, η δημιουργία είναι μια λειτουργία ανίχνευσης του σώματος και του εαυτού που, εκτός από την προσωπική εξέλιξη, μπορεί να φέρει και έργα τέχνης. Οι ιδέες, όταν έρθουν, με πιέζουν για να γεννηθούν, μοιάζουν με ένα πνευματικό κάλεσμα, σαν να πρέπει να ειπωθούν, για λόγους που πολλές φορές δεν κατανοώ άμεσα αλλά σε βάθος χρόνου.

-Δηλαδή τα ερεθίσματα έχουν αφετηρία προσωπικές εμπειρίες; Κάποια έργα είναι πιο προσωπικά από άλλα, όπως το «body unmuted» ή το ηχητικό έργο «vessel». Άλλες φορές αφορούν επίκαιρα θέματα, όπως το έργο «A future to die for», που αφορούσε την οικολογία και την περιβαλλοντική καταστροφή και χρειάστηκε να κάνουμε μια μεγάλη σχετική έρευνα. Το συγκεκριμένο είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους, χρειάστηκε να ενημερωθώ περισσότερο και να φέρω γεγονότα στην επιφάνεια.

-Οι περφόρμανς σου και η τέχνη γενικότερα έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν τη σκέψη των ανθρώπων; Δεν μπορώ να το ξέρω αυτό. Όμως, εκείνο που μπορώ να πω είναι ότι υπάρχει πρόθεση από τον θεατή να περάσει χρόνο στο πλαίσιο μιας παράστασης και να καταλάβει κάτι για τη δική του ζωή. Δηλαδή είναι εκεί για 40 λεπτά και μπορεί να βιώσει ένα άλλο σύμπαν, και αυτό να τον κάνει να συνειδητοποιήσει κάτι για τον εαυτό του. Είναι μια ευκαιρία να βιώσει εμπειρία εκτός της καθημερινότητάς του, μια παρένθεση που, πολλές φορές μέσα από το παράλογο, το εκτός ρουτίνας, μπορεί να σε κάνει να καταλάβεις πράγματα και να εξελιχθείς. Ακόμη και αν η εμπειρία της παράστασης είναι βαρετή η αρνητική, πάλι μπορεί να σε πάρει σε δρόμους συνειδητοποίησης.

-Πώς επιβιώνεις ως δημιουργός και πώς τα βγάζεις πέρα ως μονογονιός με δυο παιδιά; Είναι δύσκολα τα πράγματα, όμως δεν μένω σ’ αυτό, προσπαθώ να βρίσκω τρόπους. Για παράδειγμα, πέρα από την περφόρμανς, έχω δημιουργήσει πέντε διάφορες πρακτικές και μεθόδους δημιουργίας, τις οποίες μοιράζομαι με τους άλλους σε μορφή εργαστηρίων ή σε μορφή coaching για δημιουργούς. Ένα πρόγραμμα καθοδήγησης (coaching) που το ονομάζω «κρεμμύδι», είναι ένας τρόπος που έχω δημιουργήσει ώστε να ξεδιπλώνουν οι δημιουργοί το σύμπαν τους, να το συνειδητοποιούν για να δουν πώς αυτό το καλλιτεχνικό σύμπαν μπορεί να τους βοηθήσει στη βιωσιμότητα τους. Μια άλλη πρακτική είναι το performance shop concept, μέσα από το οποίο οδηγώ τους καλλιτέχνες να φτιάξουν μια δημιουργική υπηρεσία. Mια κινησιολογική πρακτική είναι το «ΙntuΝition», βασισμένη στην επανάληψη και την παραλλαγή, που σε κάνει απίστευτα ενεργό μέσα σε μισή ώρα εξάσκησης. Υπάρχει επίσης η μέθοδος «Performing biography», μέσα από την οποία οδηγώ καλλιτέχνες και ερασιτέχνες να δημιουργήσουν το δικό τους αυτοβιογραφικό σόλο.

-Πώς πετυχαίνεις τα έργα σου να έχουν πάντα αυτή τη φρεσκάδα και πρωτοτυπία; Δεν μπορώ να εφησυχαστώ πως τάχα ξέρω πώς γίνονται τα καλά έργα, και έτσι κάθε φορά είναι σαν να αρχίζω από την αρχή, και έτσι υπάρχει ο ενθουσιασμός του πρωτάρη. Επίσης, στη ζωή μου έχω πάρει την ευθύνη τού τι σημαίνει να είσαι καλλιτέχνης σε μια χώρα όπου η τέχνη δεν είναι σημαντική και άρα καθόλου σίγουρος δρόμος για την επιβίωση. Παρόλα αυτά, ποτέ δεν βολεύτηκα σε μια θέση που θα μου έδινε ασφάλεια αλλά θα έκανα εκπτώσεις στο ελεύθερο της ψυχής μου, και είμαι πολύ περήφανη γι’ αυτό. Έτσι κι αλλιώς δεν μπορώ να κάνω κάτι άλλο στη ζωή μου, αυτό είναι το δικό μου κάλεσμα και αν δεν το ακούσω θα είμαι εκτός ροής, άρα εκτός σκοπού ύπαρξης.

-Είχες ποτέ την αγωνία μήπως επαναλαμβάνεις τον εαυτό σου; Όχι, καμία αγωνία, είμαι αυτό που είμαι. Συνήθως εξελισσόμαστε ως άνθρωποι επειδή η ζωή προχωρά, επομένως και τα έργα μου είναι φυσικό να είναι διαφορετικά.

-Θεωρείς το κοινό συνδημιουργό στις περφόρμανς σου; Βέβαια, πάντα ξεκινάς κάτι με την πρόθεση ότι θα το μοιραστείς. Οι θεατές είναι συνδημιουργοί. Χωρίς τη ματιά τους δεν υπάρχει το έργο. Με ενδιαφέρει πολύ η φροντίδα των θεατών στις παραστάσεις. Να νιώθουν ασφαλείς στον χώρο και να είναι ελεύθεροι να φύγουν αν θέλουν. Οι θεατές μου δίνουν τον χρόνο και τον χώρο τους και εγώ θα πρέπει να τους φροντίσω. Πρόσφατα, για παράδειγμα, έκανα στο Ριάλτο την παράσταση που ονομάζεται «Channels» η οποία έγινε στις 11 το πρωί, γι’ αυτό θεώρησα ότι θα ήταν σοφό να προετοιμάσω το κοινό και τα σώματά τους για την εμπειρία . Έτσι, τους έκανα στην αρχή ένα γρήγορο ζέσταμα που βοήθησε να συνδεθούμε όλοι μεταξύ μας προτού αρχίσει το έργο. Το εκτίμησαν πολύ.

-Πώς αντιμετωπίζεις το στοιχείο του εφήμερου; Αφιερώνεις τόσο χρόνο και κόπο για να δουλέψεις πάνω σε μια παράσταση την οποία παρουσιάζεις για μια ή δυο ώρες και τελειώνει… Το πρόβλημα δεν είναι ότι τελειώνει η παράσταση αλλά το ότι τέλειωσε η δημιουργική διαδικασία με την ομάδα. Κάθε έργο είναι σαν να δημιουργούμε μια κοινότητα, συνδεόμαστε, κάνουμε έρευνα, παιγνίδι, εξερεύνηση και έτσι περνάμε πολλά πράγματα μαζί – και μετά όλο αυτό τελειώνει σε ένα βράδυ. Φαντάζομαι ότι κουβαλούμε τη διαδικασία στα σώματά μας, όπως και οι θεατές κουβαλούν ό,τι τους αφήνει κάθε φορά η εμπειρία της παράστασης.

-Οι συνεργάτες σου είναι σημαντικό κομμάτι της δημιουργίας; Το έργο έχει να κάνει με τη χημεία μεταξύ των μελών της ομάδας. Είναι σημαντική η γενναιοδωρία της ομάδας για να βγει το υλικό. Επίσης είναι σημαντικό το πώς εμπνέεις τα μέλη της ομάδας. Ως καθοδηγητής, πρέπει να εμπνεύσεις τους συνεργάτες και να τους ερεθίσεις την περιέργεια να θέλουν να εξερευνήσουν και να φέρουν νέο υλικό. Έχω απίθανους συνεργάτες με τους οποίους νιώθω ότι μεγαλώσαμε μαζί.  Όπως, για παράδειγμα, ο Αλέξης Βασιλείου, η Ελεάνα Αλεξάνδρου, ο Πέτρος Κονναρής, η Αριάννα Μαρκουλίδου, ο Guy Cools και πολλοί άλλοι. Επίσης συνεργάτες μου μουσικοί είναι σπουδαίοι, ο  Γιάννης Χριστοφίδης, ο Χρίστος Χατζηχρίστου, ο Παντελής Διαμαντίδης. Ο πιο παλιός μου συνεργάτης είναι ο Γιάγκος Χατζηγιάννης, ο τεχνικός μου διευθυντής. Είναι η καλλιτεχνική μου οικογένεια, χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε κανένα έργο.

-Μέσα από τη δουλειά σου έχεις συμβάλει στη διεύρυνση του κοινού που παρακολουθεί σύγχρονο χορό και περφόρμανς. Φαντάζομαι είναι κάτι που σου δίνει μεγάλη ικανοποίηση;  Χαίρομαι που το λες αυτό. Το περφόρμανς και η σύγχρονη τέχνη είναι μια ευκαιρία να συνευρεθούμε, να αναθεωρήσουμε τις αρχές μας και να διευρύνουμε τα όριά μας. Πρόσφατα, στο πλαίσιο του Open House festival, παρακολουθήσαμε μια περφόρμανς σε επιμέλεια του Αλέξη Βασιλείου στο Ριάλτο με τρανς άτομα, και κατάλαβα πολλά πράγματα σε σχέση με αυτή τη θεματική. Δηλαδή μου διεύρυνε τα όριά μου, ένιωσα ενσυναίσθηση και είδα την πλευρά του άλλου. Αυτή την ευκαιρία μου έδωσε η τέχνη.

-Ο κόσμος της τέχνης έχει ανάγκη μεγαλύτερης στήριξης από την πολιτεία; Βέβαια. Περισσότερης στήριξης, αναγνώρισης, σεβασμού και προώθησης. Αναγνώρισης πρώτα απ’ όλα του επαγγέλματος του καλλιτέχνη και των δικαιωμάτων του. Προώθηση της σύγχρονης τέχνης ως μέρος της ταυτότητας της χώρας μας. Ας υποθέσουμε ότι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας και η ομάδα του αποφασίζουν αύριο ότι, μαζί με όλα τα σημαντικά, ο πολιτισμός και η τέχνη είναι ένα διαμάντι στην Κύπρο και την προβάλλουμε τοπικά αλλά και στο εξωτερικό, δεν θα ήταν αλλιώς η Κύπρος; Ο πολιτισμός θα άρχιζε από τα σχολεία, τις οικογένειες, τις συμπεριφορές, θα γινόταν η αποδοχή σε κάθε είδος δημιουργίας (και όχι καταστροφής), η κανονικότητά μας. Θα γινόταν μόδα η αυθεντικότητα στα πράγματα και όχι η απομίμηση. Φαντάσου να ήμασταν έτσι….

-Πώς βιώνεις το πέρασμα του χρόνου και της φυσικής φθοράς; Ο καθένας από εμάς έχει τους μηχανισμούς του για να αντιμετωπίζει τις αλλαγές της ζωής. Η προσαρμοστικότητα είναι σπουδαία ιδιότητα να αναπτύξει κανείς. Προσωπικά, το σώμα μου αλλάζει, αλλά άλλαξε και η δουλειά μου παράλληλα. Η φύση είναι πολύ σοφή, όσο μεγαλώνεις αλλάζουν οι ανάγκες σου και συμφιλιώνεσαι με τον εαυτό σου και τη νέα σου κατάσταση – φυσικά αυτό συμβαίνει αν έχεις δουλέψει με τον εαυτό σου στην πορεία. Γενικά, περισσότερο παραδίνομαι στον χρόνο παρά αντιστέκομαι. Επίσης έχει να κάνει και με τη σχέση του καθενός με τον θάνατο ή το μεταφυσικό. Μεγαλώνοντας, με ενδιαφέρει οι άνθρωποι που εξαρτώνται από μένα να είναι καλά και να τους προσφέρω ευκαιρίες για να βρουν τη δική τους ροή. Αυτό είναι η προτεραιότητά μου, εφόσον κάποτε επέλεξα να κάνω παιδιά.

-Είκοσι χρόνια στον χώρο της δημιουργίας σε έχουν αλλάξει ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνη; Στην αρχή της πορείας σου, φεύγουν τα απωθημένα και η ανάγκη να αποδείξεις ότι τα καταφέρνεις, και έπειτα μπαίνεις σε βαθύτερες δημιουργικές περιέργειες. Όταν κάποτε αυτές φύγουν, τότε θα αλλάξω επάγγελμα και θα υπηρετώ με άλλον τρόπο την κοινότητα και τη ζωή. Όμως ακόμα υπάρχουν αυτές οι ανάγκες. Πιστεύω πολύ στη δημιουργία γιατί είναι άυλη, είναι αυτή η ενέργεια που μας δημιούργησε. Η δημιουργία δεν σε αφήνει ήσυχο και δεν μπορείς να μην εξελιχθείς. Η δημιουργική διαδικασία συνήθως είναι γεμάτη από δύσκολα περάσματα και αυτό αναπόφευκτα σε εξελίσσει. Σε τρενάρει να αντέχεις τις προκλήσεις και να τις διαχειρίζεσαι. Σήμερα καταφέρνω να είμαι ήρεμη και γεμάτη ευγνωμοσύνη για όλα όσα είμαι και έχω. Θέλω πολύ να είναι όλος ο κόσμος καλά, αλλά από την άλλη καταλαβαίνω ότι το φως δεν υπάρχει χωρίς το σκοτάδι. Τα δύσκολα περάσματα είναι αυτά που μας εξελίσσουν.

Λεμεσός, Θέατρο Ριάλτο. Το έργο «The bodies we swore» είναι μια παράσταση για τα είκοσι χρόνια δημιουργίας της ομάδας pelma.Lia Haraki, σε σκηνοθεσία Λίας Χαράκη. Ερμηνευτές/συνεργάτες : Αριάννα Μαρκουλίδου, Αλέξης Βασιλείου, Λία Χαράκη. Φιλοξενούμενοι ερμηνευτές: Πέτρος Κονναρής, Ελεάνα Αλεξάνδρου. 13 και 14 Δεκεμβρίου, 8.30μ.μ. https://rialto.interticket.com

Ελεύθερα 10.12.2023

ΦΩΤΟ: Παύλος Βρυωνίδης